“ਹਾਦਸਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਕੁਝ ਪਤਾ ਨਾ ਲੱਗਾ। ਸ਼ਾਇਦ ਤਫਤੀਸ਼ੀ ਲਈ ਉਹ ਕੇਸ ...”
(27 ਅਪਰੈਲ 2021)
ਮੁੱਢ ਕਦੀਮ ਤੋਂ ਹੀ ਗਰੀਬ ਲਈ ਇਨਸਾਫ ਇੱਕ ਪਹੇਲੀ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਰਾਜੇ ਮਹਾਰਾਜੇ ਸ਼ਾਸਨ ਕਰਦੇ ਸੀ ਤਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਇਨਸਾਫ ਦੇ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਢੰਗ ਈਜਾਦ ਕੀਤੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਸਿੱਖਿਆ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰ ਹੋਇਆ ਅਪਰਾਧਿਕ ਮਨੋਵਰਤੀ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਤੋਂ ਸਚਾਈ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਕਾਨੂੰਨ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਪਾਬੰਦ ਰਹਿਣਾ ਹੀ ਸਿਰਫ ਇਨਸਾਫ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਨਸਾਫ ਹੋਇਆ ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਨਜ਼ਰ ਵੀ ਆਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਹਾਲਾਤ ਹੀ ਅਜਿਹੇ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਾਪਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਪਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਸ਼ਾਇਦ ਆਪਣੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਦੁਨੀਆ ਦਾ ਹਰ ਬੰਦਾ ਖੇਡਾਂ ਖੇਡਣ ਲਈ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਭੇਜਿਆ ਹੈ। ਪਿਛਲੀ ਉਮਰੇ ਅਪਰਾਧਿਕ ਮਨੋਵਿਰਤੀ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਜੇ ਦੁੱਖ ਭੋਗਣ ਲੱਗਣ ਤਾਂ ਆਮ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਕੀਤੇ ਕਰਮਾਂ ਦਾ ਫਲ ਸਮਝਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਜੇ ਅਜਿਹਾ ਕੋਈ ਪਿਛਲੀ ਉਮਰੇ ਸੁਖ ਭੋਗਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਲੋਕ ਕਹਿਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨ ਕਿ ਰੱਬ ਦੇ ਘਰੇ ਇਨਸਾਫ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਪਰ ਇਨਸਾਫ ਇੱਕ ਗੁੰਝਲਦਾਰ ਪਹੇਲੀ ਹੈ ਜੋ ਹਰ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਬਹੁਤ ਅਰਸਾ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸੜਕ ਦੁਰਘਟਨਾ ਹੋ ਗਈ। ਉਹ ਦਲਿਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਵਰਗ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਦੋ ਛੋਟੀਆਂ ਬੱਚੀਆਂ ਦਾ ਪਿਤਾ ਸੀ। ਮਿਹਨਤ ਕਰਕੇ ਆਪਣਾ ਪਰਿਵਾਰ ਪਾਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਆਪਣੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਉਸ ਨੇ ਕੁਝ ਰੁਪਏ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਭਵਿੱਖ ਲਈ ਜੋੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਹਾਦਸਾ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਕੁਝ ਪਤਾ ਨਾ ਲੱਗਾ। ਸ਼ਾਇਦ ਤਫਤੀਸ਼ੀ ਲਈ ਉਹ ਕੇਸ ਗਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਬੇਮਾਇਨੇ ਸੀ। ਅਣਪਛਾਤੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਲੱਗਦੇ ਭਰਾ ਨੇ ਮੁਕੱਦਮਾ ਦਰਜ ਕਰਾਇਆ ਸੀ। ਘਰ ਦੀ ਸਾਰੀ ਪੂੰਜੀ ਉਸ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਇਲਾਜ ’ਤੇ ਖਰਚ ਹੋ ਗਈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਉਸ ਦੀ ਬੇਵੱਸ ਹੋਈ ਪਤਨੀ ਨੇ ਵੀ ਆਂਢ ਗੁਆਂਢ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਕੁਝ ਕਰਜ਼ ਲੈ ਕੇ ਆਪਣੇ ਪਤੀ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਉਹ ਉਸ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਨਾ ਹੋ ਸਕੀ। ਹੁਣ ਆਪ ਉਸ ਉੱਪਰ ਆਪਣੀਆਂ ਬੱਚੀਆਂ ਦੇ ਪਾਲਣ ਪੋਸਣ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਆ ਗਈ। ਉਸ ਔਰਤ ਨੇ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਈ ਕਸਰ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡੀ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਮੇਰੇ ਕਿਸੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਾਇਲ ਨੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਗਰੀਬੀ ਦਾ ਵਾਸਤਾ ਦੇ ਕੇ ਪੈਰਵੀ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ ਸੀ।
ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਅਦਮਪਤਾ (ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਦੋਸ਼ੀ ਨਾਂ ਲੱਭਿਆ ਹੋਵੇ) ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਬਣਾ ਕੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਜੋ ਕਿ ਮੁਦਈ ਸਹਿਮਤ ਨਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਅਦਾਲਤ ਵੱਲੋਂ ਵਾਪਸ ਉੱਚ ਅਧਿਕਾਰੀ ਪਾਸ ਤਫ਼ਤੀਸ਼ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਬੜੇ ਹੀ ਰਹਿਮਦਿਲ ਅਫਸਰ ਨੇ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਤਫ਼ਤੀਸ਼ ਕਰਕੇ ਦੋਸ਼ੀ ਵਿਅਕਤੀ ਅਤੇ ਗੱਡੀ ਨੂੰ ਲੱਭ ਲਿਆ।
ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਚਲਾਣ ਪੇਸ਼ ਹੋਣ ਉਪਰੰਤ ਕੇਸ ਮੁਦਈ ਧਿਰ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਉੱਪਰ ਆਇਆ। ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਲ ਨਾਲ ਗਰੀਬ ਵਿਧਵਾ ਔਰਤ ਕਿਰਾਏ ਭਾੜੇ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਕਰਕੇ ਇਨਸਾਫ਼ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਪੈਰਵੀ ਲਈ ਆਉਂਦੀ ਰਹੀ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਚਮੜੀ ਦੀ ਕੋਈ ਗੰਭੀਰ ਬਿਮਾਰੀ ਹੋ ਗਈ। ਉਸ ਦੀ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਤਾ ਤਾਰੀਖ਼ ਪੇਸ਼ੀ ’ਤੇ ਨਾਲ ਆਉਂਦੀ। ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵੇਖ ਕੇ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲਈ ਦਿਲ ਹੀ ਨਾ ਕਰਦਾ। ਪਰ ਜਿੰਨੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ, ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦਾ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਵੱਲੋਂ ਤਹੱਈਆ ਕਰ ਲਿਆ।
ਉਸ ਔਰਤ ਨੂੰ ਰੱਬ ਨੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੰਨਾ ਕੁ ਸਬਰ ਤੇ ਸੰਤੋਖ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਕਲੇਮ ਦਾ ਕੇਸ ਕਰਨ ਲਈ ਉਹ ਤਿਆਰ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਸਿਰਫ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਟਾਲ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਜੋ ਰੱਬ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰ ਸੀ ਹੋ ਗਿਆ, ਮੈਂ ਪੈਸੇ ਕੀ ਕਰਨੇ ਹਨ? ਜੇ ਮੇਰਾ ਪਤੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ, ਪੈਸੇ ਵੀ ਕਿਹੜਾ ਸਦਾ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਪਰ ਉਹ ਸਿਰਫ ਤੇ ਸਿਰਫ ਡਰਾਇਵਰ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਕੀਤੇ ਜੁਰਮ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਕਰਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰਾਂ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਦੇ ਇਲਾਜ ਦੌਰਾਨ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਘਟਨਾ ਤੋਂ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਦੇ ਅੰਦਰ ਉਸ ਦੇ ਪਤੀ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਪਹੁੰਚਾ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਚੋਟਾਂ ਦਾ ਇਲਾਜ ਹੋ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਗੱਲ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਉਹ ਡਰਾਇਵਰ ਤੋਂ ਬੇਹੱਦ ਖਫਾ ਸੀ।
ਉਸ ਬੇਹੱਦ ਸਧਾਰਨ ਔਰਤ ਦੀ ਪੁਲਿਸ ਵੱਲੋਂ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵਪੂਰਨ ਗਵਾਹੀ ਨਹੀਂ ਰੱਖੀ ਗਈ ਸੀ ਅਤੇ ਮੁਦਈ ਉਸ ਦਾ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜੇਠ ਲੱਗਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਹਰ ਵਾਰ ਉਹ ਗਵਾਹੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਟਲ ਜਾਂਦਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਸ ਦਾ ਜੇਠ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਇਆ ਤੇ ਆਪਣੀ ਗਵਾਹੀ ਤੋਂ ਸਾਫ਼ ਸਾਫ਼ ਮੁੱਕਰ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨ ਅਨੁਸਾਰ ਸਾਡੇ ਸਹਿਯੋਗ ਨਾਲ ਸਰਕਾਰੀ ਵਕੀਲ ਵੱਲੋਂ ਜਿਰਾਹ ਵੀ ਕੀਤੀ ਗਈ ਪਰ ਕੁਝ ਹਾਸਲ ਹੋਣ ਦੀ ਉਮੀਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਮਾਨਦਾਰ ਪੁਲਿਸ ਅਫਸਰ ਵੱਲੋਂ ਇਮਾਨਦਾਰੀ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਤਫ਼ਤੀਸ਼ ਨੂੰ ਉਹ ਮੁਦਈ ਧੋ ਗਿਆ। ਬਾਕੀ ਗਵਾਹ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਸੁਧਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦੇ ਸੀ। ਕੋਈ ਵੀ ਮੁਦਈ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਮੌਕੇ ਦਾ ਗਵਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮੁਦਈ ਦੇ ਮੁੱਕਰ ਜਾਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਭਾਵੁਕ ਹੋ ਕੇ ਦੱਸਣ ਲੱਗੀ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਮੁੱਕਰਣ ਲਈ ਦੋਸ਼ੀ ਧਿਰ ਪਾਸੋਂ ਵੀਹ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਇਆ ਲਿਆ ਹੈ।
ਆਖਰੀ ਫ਼ੈਸਲੇ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਦੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਔਰਤ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਮੌਤ ਤੋਂ ਦੋ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਔਰਤ ਮੁਦਈ ਦੇ ਘਰ ਉਲਾਂਭਾ ਦੇਣ ਜ਼ਰੂਰ ਗਈ ਸੀ ਪਰ ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਸਦਮੇ ਨਾਲ ਮੰਜੇ ’ਤੇ ਪੈ ਗਈ ਸੀ। ਦੋਸ਼ੀ ਨੇ ਬਰੀ ਤਾਂ ਹੋ ਹੀ ਜਾਣਾ ਸੀ ਕਿਉਂ ਜੋ ਉਸ ਦੇ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਕੋਈ ਪੁਖ਼ਤਾ ਗਵਾਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਰ ਮੇਰੀ ਉਹ ਗਰੀਬ ਸਾਇਲਾ ਪੰਜ ਸਾਲ ਇਨਸਾਫ ਉਡੀਕਦਿਆਂ ਉਡੀਕਦਿਆਂ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਚਲੀ ਗਈ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(2735)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: