“ਉਹ ਅੱਖੜ ਅੰਕਲ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨਾ ਵਿਆਹ ’ਤੇ ਗਏ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ...”
(15 ਮਈ 2020)

ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਬੁਢਾਪੇ ਤਕ ਆਦਤਾਂ ਬੰਦੇ ਦੇ ਨਾਲ ਪਰਛਾਵੇਂ ਵਾਂਗ ਚੱਲਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਦਤਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਬੰਦੇ ’ਤੇ ਇੰਨਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਸਦਾ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗੁਲਾਮ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਦਤਾਂ ਦੇ ਵੱਸ ਹੋ ਕੇ ਕਈ ਵਾਰ ਅਜਿਹੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਉਹ ਕੀ ਕਰ ਰਿਹਾ। ਉਹ ਆਦਤਾਂ ਦੀ ਬੀਨ >ਤੇ ਨੱਚਦਾ ਹੋਇਆ ਬੁਢਾਪੇ ਤਕ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਇੰਝ ਹੀ ਕੱਢ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਚੰਗੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਦਾ ਦੂਜਿਆਂ Auwਤੇ ਚੰਗਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਛੱਡਦਾ ਹੈ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਆਪਣੀਆਂ ਮਾੜੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਕਰਕੇ ਉਹ ਸਾਰੀ ਉਮਰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਬਦਨਾਮ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਉਸ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਕਬਰ ਤਕ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਜੇ ਅਜਿਹਾ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਵਾਰਸ ਸ਼ਾਹ ਨੇ ਝੂਠਾ ਪੈ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਵਾਰਿਸ ਸ਼ਾਹ ਨਾ ਆਦਤਾਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਨੇ ਭਾਵੇਂ ਕੱਟੀਏ ਪੋਰੀਆਂ ਪੋਰੀਆਂ ਜੀ।

ਆਦਤਾਂ ਕਈ ਚੰਗੀਆਂ ਵੀ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਿਵੇਂ ਸਰੀਰ ਦੀ ਸਫਾਈ ਕਰਨੀ, ਸਵੇਰੇ ਜਲਦੀ ਉੱਠਣਾ, ਨਿਤਨੇਮ ਕਰਨਾ, ਸੱਚ ਬੋਲਣਾ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਸਲਾਹੁਣ ਯੋਗ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਦਤਾਂ ਸਦਕਾ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਚੰਗੀ ਪਛਾਣ ਵੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ, ਮੁਹੱਲੇ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੀ ਛਾਪ ਛੱਡਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਕਈ ਅਜਿਹੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਹਨ ਜਿਹਦੇ ਨਾਲ ਵਿਅਕਤੀ ਦਾ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਅਕਸ ਖਰਾਬ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਕੋਈ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਜਿੰਨਾ ਮਰਜ਼ੀ ਸਮਝਾਵੇ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਨੂੰ ਮਰਦੇ ਦਮ ਤਕ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਇਹ ਆਦਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਦਤਾਂ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਔਰਤ ਅਤੇ ਮਰਦ ਦੋਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।

ਸਾਡੇ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅੰਕਲ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜੋ ਟੈਲੀਕਾਮ ਡਿਪਾਰਟਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਆਪਣੀ 37 ਸਾਲ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਆਪਣੇ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਕਰਮਚਾਰੀਆਂ ਅਤੇ ਅਫਸਰਾਂ ਨਾਲ ਵੀ ਲੜਦੇ ਰਹੇ। ਕਈ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਾਰਜਸ਼ੀਟਾਂ ਮਿਲੀਆਂ, ਕਈ ਵਾਰ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਦਲੀ ਕੀਤੀ ਗਈ। ਇਸ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਫ਼ਰੇਬੀ ਜਾਂ ਬੇਇਮਾਨ ਸਨ ਸਿਰਫ਼ ਇਸ ਗੱਲ ਕਰਕੇ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੋਲ-ਬਾਣੀ ਬਹੁਤ ਮਾੜੀ ਸੀ। ਆਪਣਾ ਇੱਜ਼ਤ-ਮਾਣ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰਾ ਸੀ ਪਰ ਦੂਜੇ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਦੀਆਂ ਉਹ ਧੱਜੀਆਂ ਉਡਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਗਭਗ ਵੀਹ ਸਾਲ ਹੋ ਗਏ ਨੇ ਪਰ ਮਜਾਲ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਵਿੱਚ ਰਤੀ ਭਰ ਵੀ ਫਰਕ ਪਿਆ ਹੋਵੇ। ਨਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਨਾਲ ਬੋਲਣ ਦਾ ਚੱਜ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਨੂੰਹਾਂ ਨਾਲ ਬੋਲਣ ਦਾ। ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਠੀਕ ਜਚਾਉਣ ਲਈ ਉਹ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਲੜ ਪੈਂਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕਿਸੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਦਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫੋਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲ ਸਿਵਾਏ ਆਲੋਚਨਾ-ਨੁਕਤਾਚੀਨੀ ਦੇ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਵੱਡਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਫ਼ਖਰ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅੱਜ ਮੈਂ ਫੋਨ ’ਤੇ ਫਲਾਣੇ ਦੀ ਚੱਕਰੀ ਘੁੰਮਾ ਦਿੱਤੀ। ਅੱਜ ਫਲਾਣੇ ਨੂੰ ਮੈਂ ਗੱਲਾਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਰਫ਼ ਵਿੱਚ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। 80 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸੁਭਾਅ ਵਿੱਚ ਨਿਮਰਤਾ ਅਤੇ ਹਲੀਮੀ ਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ। ਆਪਣੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਦਾ ਵਿਖਿਆਨ ਉਹ ਇਸ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਉਹੀ ਸਾਧ ਹੋਣ ਬਾਕੀ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਚੋਰਾਂ ਠੱਗਾਂ ਦੀ ਹੋਵੇ।

ਇਸ ਅਮਕਲ ਦਾ ਲੜਕਾ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸੁਖ ਸਾਂਦ ਪੁੱਛਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਾਰੀ ਉਸ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਉੱਚੀ ਨੀਵੀਂ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਫੋਨ ਮਿਲਾ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਪਿਤਾ ਜੀ, ਉੱਚਾ ਬੋਲਣ ਨਾਲ ਤੁਹਾਡੇ ਹਾਰਟ ’ਤੇ ਅਸਰ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤੁਹਾਡੀ ਦਵਾਈ ਚੱਲਦੀ ਹੈ।” ਅੱਗੋਂ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਹਾਰਟ ਫੇਲ ਹੋਣ ਮੇਰੇ ਦੁਸ਼ਮਣਾਂ ਦੇ ... ਆਪਾਂ ਨੀ ਡਰਦੇ। ਆਪਾਂ ਤਾਂ ਸਿੱਧੀ ਗੱਲ ਮਾਰੀ ਦੀ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਗੋਡੇ ਲੱਗੇ ਭਾਵੇਂ ਗਿੱਟੇ।”

ਲੜਕਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਚਲੋ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਤੁਸੀਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਬਹੁਤਾ ਪਾਠ ਵੀ ਕਰ ਲਿਆ ਕਰੋ।”

ਅੰਕਲ ਜੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਕੀ ਗੱਲ, ਮੈਂ ਕੋਈ ਠੱਗੀ ਠੋਰੀ ਕਰਦਾਂ? ਮੈਂ ਕੋਈ ਪਾਪ ਕਰਦਾਂ? ਪਾਠ ਕਰਨ ਜਿਹੜੇ ਪਾਪੀ ਹਨ।”

ਲੜਕਾ ਚੁੱਪ ਹੋ ਗਿਆ ਅਤੇ ਫੋਨ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਗੁੱਸੇ ਵਾਲਾ ਅਤੇ ਅੱਖੜ ਸੁਭਾਅ ਅਜੇ ਵੀ ਇਸ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਜਿਉਂ ਦਾ ਤਿਉਂ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ।

ਸਾਡੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅੰਕਲ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਸੋਚ ਵੱਖਰੀ ਹੀ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ ਸਾਰੇ ਬੰਦੇ ਮੌਕਾਪ੍ਰਸਤ ਅਤੇ ਮਿੰਨ੍ਹੇ ਮੀਸਣੇ ਦਿਸਦੇ ਹਨ। ਹੁਣ ਉਹ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਰੇਕ ਨੂੰ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਮੌਕਾ ਪ੍ਰਸਤ ਜਦੋਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਬੁਲਾ ਕੇ ਰਾਜ਼ੀ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਪੋਤੇ ਪੋਤੀਆਂ ਵਾਲੇ ਹੋ ਗਏ ਹਨ। ਬੱਚੇ ਵੀ ਉਹਨੂੰ ਸਮਝਾ ਕੇ ਹਾਰ ਹੰਭ ਗਏ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਆਦਤ ਨੂੰ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕੇ। ਹੁਣ ਹਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਫੋਨ ਉੱਤੇ ਗੱਲ ਕਰਨ ’ਤੇ ਵੀ ਕੰਨੀ ਕਤਰਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਕੁੜਮ ਅਤੇ ਕੁੜਮਣੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਘਰ ਮਿਠਾਈ ਦਾ ਡੱਬਾ ਅਤੇ ਸੱਦਾ ਪੱਤਰ ਦੇਣ ਪਹੁੰਚੇ, ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਛੋਟੇ ਬੇਟੇ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੀ। ਕਹਿਣ ਤੋਂ ਭਾਵ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵੱਡੀ ਨੂੰਹ ਦੇ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਬੜੇ ਨਿਮਰ ਇਨਸਾਨ ਸਨ। ਚਾਹ ਪੀਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਹੱਥ ਜੋੜ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਵਿਆਹ ’ਤੇ ਜ਼ਰੂਰ ਪਹੁੰਚੀਓ। ਅਚਾਨਕ ਅੰਕਲ ਜੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਹੋਇਆ, ਉਹ ਭੁੜਕ ਕੇ ਬੋਲੇ, “ਸਰਦਾਰ ਜੀ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਜਾਣਦਾ ਹਾਂ, ਤੁਸੀਂ ਬਹੁਤ ਚੁਸਤ ਚਲਾਕ ਹੋ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਲੜਕੀ ਦਾ ਸਾਡੇ ਲੜਕੇ ਨਾਲ ਸਾਕ ਕਰਨਾ ਸੀ, ਉਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਹੁਸ਼ਿਆਰੀ ਵਰਤੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਗਏ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਦੀ ਕੰਧ ’ਤੇ ਉਹ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਫੋਟੋ ਲਾਈ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਮੰਨਦੇ ਹਾਂ। ਜਦੋਂ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਗਏ ਤਾਂ ਉਹ ਫੋਟੋ ਨਹੀਂ ਵੇਖੀ।”

ਅੰਕਲ ਦੇ ਕੁੜਮ ਅਤੇ ਕੁੜਮਣੀ ਬਹੁਤ ਹੈਰਾਨ ਹੋਏ ਕਿ ਇਸ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਕਿਹੋ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਕਰੀ ਜਾ ਰਹੇ ਨੇ। ਪਰ ਚੁੱਪ ਰਹੇ ਕਿਉਂਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਧੀ ਜੋ ਇਸ ਘਰ ਵਿੱਚ ਦਿੱਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਫਤਹਿ ਬੁਲਾਈ ਤੇ ਉੱਥੋਂ ਤੁਰ ਪਏ। ਉਹ ਅੱਖੜ ਅੰਕਲ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਤਨੀ ਨਾ ਵਿਆਹ ’ਤੇ ਗਏ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਗਨ ਭੇਜਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਵੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਵਿੱਚ ਕਈ ਗੱਲਾਂ ਹੋਈਆਂ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਆਦਤ ਨਾ ਬਦਲ ਸਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹਾਲਾਤ ਮੁਤਾਬਕ ਤਬਦੀਲ ਨਾ ਕਰ ਸਕੇ।

ਸਾਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਦੇ ਗੁਲਾਮ ਨਹੀਂ ਬਣਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਸਮੇਂ ਅਨੁਸਾਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਢਾਲੀਏ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਆਦਤਾਂ ਕਰਕੇ ਹੀ ਸਾਡਾ ਚੰਗਾ ਮਾੜਾ ਅਕਸ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਬਣਦਾ ਹੈ।

*****

(ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)

(2130)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ:This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)