SarwanSingh7ਪਹਿਲੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਜੀਵਨ ਕਣੀਆਂ’ ਤੋਂ ਆਖ਼ਰੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਧੁਰ ਦਰਗਾਹ’ ਤਕ ਪੁੱਜਦਿਆਂ ਕੰਵਲ ਨੇ ...
(27 ਜੂਨ 2019)

 

SarwanSinghBook2ਸਾਹਿਤ ਰਤਨ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ 27 ਜੂਨ 2019 ਨੂੰ ਸੌ ਸਾਲਾਂ ਦਾ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈਉਸ ਨੇ ਅੱਸੀ ਸਾਲ ਲਿਖਣ ਤੇ ਸੌ ਸਾਲ ਜਿਊਂਦੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਰਿਕਾਰਡ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਹੈਵਿਸ਼ਵ ਭਰ ਦੀਆਂ ਭਾਸ਼ਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕੋਈ ਨਾਮੀ ਸਾਹਿਤਕਾਰ ਹੋਵੇ ਜਿਸ ਨੇ ਅੱਸੀ ਵਰ੍ਹੇ ਲਗਾਤਾਰ ਲਿਖਿਆ ਹੋਵੇ ਤੇ ਸੌ ਸਾਲ ਜੀਵਿਆ ਹੋਵੇਵਡਉਮਰੇ ਬਰਨਾਰਡ ਸ਼ਾਅ, ਬਰਟਰੰਡ ਰੱਸਲ ਤੇ ਖੁਸ਼ਵੰਤ ਸਿੰਘ ਜਿਹੇ ਨਾਮਵਰ ਲੇਖਕ ਸੈਂਚਰੀ ਮਾਰਦੇ ਮਾਰਦੇ ਰਹਿ ਗਏਆਖ਼ਰ ਇਹ ਸੈਂਚਰੀ ਮਾਰਨੀ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਆਈਆਲੋਚਕ ਤੇ ਲੇਖਕ, ਸਭ ਮੰਨਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੰਵਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਵਧ ਪਾਠਕ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਹਨਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਬੜੀ ਵੱਡੀ ਦੇਣ ਹੈ

ਜੇ ਸੰਤ ਸਿੰਘ ਸੇਖੋਂ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਬੋਹੜ ਸੀ ਤਾਂ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਸਰੂ ਦਾ ਰੁੱਖ ਹੈਉਹ ਵਗਦੀਆਂ ’ਵਾਵਾਂ ਦੇ ਵੇਗ ਵਿੱਚ ਝੂੰਮਦਾ ਹੈਕਦੇ ਖੱਬੇ ਲਹਿਰਾਉਂਦਾ, ਕਦੇ ਸੱਜੇ ਤੇ ਕਦੇ ਵਾਵਰੋਲੇ ਵਾਂਗ ਘੁੰਮਦਾ ਹੈਉਹਦਾ ਤਣਾ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੈ ਤੇ ਜੜ੍ਹਾਂ ਡੂੰਘੀਆਂ ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਝੱਖੜ ਤੂਫ਼ਾਨ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਹਿਲਾ ਸਕੇਉਹ ਵੇਗਮੱਤਾ ਲੇਖਕ ਹੈ ਤੇ ਲੋਹੜੇ ਦਾ ਜਜ਼ਬਾਤੀਉਹਦੇ ਰੁਮਾਂਚਿਕ ਰਉਂ ਵਿੱਚ ਲਿਖੇ ਵਾਕ ਸਿੱਧੇ ਦਿਲਾਂ ’ਤੇ ਵਾਰ ਕਰਦੇ ਹਨਉਸ ਨੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਸੰਵਾਦ ਰਚੇ ਜੋ ਨੌਜਵਾਨ ਕੁੜੀਆਂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਦੀਆਂ ਡਾਇਰੀਆਂ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਦੇ ਰਹੇਉਹਦੀ ਪ੍ਰੀਤ ਭਿੱਜੀ ਰੁਮਾਂਚਿਕ ਸ਼ੈਲੀ ਨੇ ਲੱਖਾਂ ਪਾਠਕ ਪੱਟੇਡਾ. ਜਸਵੰਤ ਗਿੱਲ ਉਹਦੇ ਨਾਵਲ ‘ਰਾਤ ਬਾਕੀ ਹੈ’ ਦੀ ਪੱਟੀ ਢੁੱਡੀਕੇ ਆ ਬੈਠੀ ਸੀ

ਉਹਦੇ ਬਚਪਨ ਦੇ ਦੋਸਤ ਮਹਿੰਗੇ ਦੇ ਦੱਸਣ ਮੂਜਬ ਉਹਦੀ ਮੁੱਢਲੀ ਪਛਾਣ ‘ਮਾਹਲੇ ਕਾ ਬੰਤਾ’ ਸੀਮਾਹਲੇ ਕਾ ਬੰਤਾ ਨਿੱਕਾ ਹੁੰਦਾ ਮਾਲ ਚਾਰਦਾ, ਕੌਡੀ ਖੇਡਦਾ, ਛਾਲਾਂ ਲਾਉਂਦਾ, ਸ਼ਰਾਰਤਾਂ ਕਰਦਾ, ਬਾਤਾਂ ਪਾਉਂਦਾ ਤੇ ਹੀਰ ਦੀਆਂ ਬੈਂਤਾਂ ਗਾਉਂਦਾ ਸੀਆਂਢ ਗਵਾਂਢ ਤੇ ਆਏ ਗਏ ਦਾ ਜੀਅ ਪਰਚਾਉਂਦਾ ਸੀਕਦੇ ਕਦੇ ਡੂੰਘੀਆਂ ਸੋਚਾਂ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬ ਜਾਂਦਾ ਸੀਸਿਰ ਤੋਂ ਬਾਪ ਦਾ ਸਾਇਆ ਜੁ ਉੱਠ ਚੁੱਕਾ ਸੀਉਦੋਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਖ਼ਾਬ ਖਿਆਲ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਨਾਮਵਰ ਨਾਵਲਕਾਰ ਬਣੇਗਾ ਤੇ ਉਹਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਉਹਦਾ ਪਿੰਡ ਢੁੱਡੀਕੇ ਹੋਰ ਮਸ਼ਹੂਰ ਹੋਵੇਗਾ

ਉਹਦਾ ਜਨਮ 27 ਜੂਨ 1919 ਨੂੰ ਢੁੱਡੀਕੇ ਦੀ ਕਪੂਰਾ ਪੱਤੀ ਵਿੱਚ ਮਾਹਲਾ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਦੇ ਘਰ ਮਾਤਾ ਹਰਨਾਮ ਕੌਰ ਦੀ ਕੁੱਖੋਂ ਹੋਇਆ ਸੀਉਹ ਪੰਜ ਸਾਲ ਦਾ ਸੀ ਜਦੋਂ ਉਹਦੇ ਬਾਪ ਦਾ ਦੇਹਾਂਤ ਹੋ ਗਿਆਉਸ ਦੇ ਦਾਦੇ ਦਾ ਨਾਂ ਪੰਜਾਬ ਸਿੰਘ ਸੀ ਜੋ ਉੱਚੇ ਲੰਮੇ ਕੱਦ ਦਾ ਸਿਰੜੀ ਕਿਸਾਨ ਸੀਉਹ ਤੜਕੇ ਉੱਠ ਕੇ ਹਲ ਜੋੜਦਾ, ਪੱਠਾ ਦੱਥਾ ਕਰਦਾ ਤੇ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਮਿੱਟੀ ਨਾਲ ਮਿੱਟੀ ਹੁੰਦਾ ਰਹਿੰਦਾਖੇਤਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ, ਕਿਰਤ ਤੇ ਕਿਰਸਾਨੀ ਕੰਵਲ ਨੂੰ ਵਿਰਸੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲੀਉਹਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਿਰਸਾਨੀ ਉਹਦੇ ਹੱਡੀਂ ਰਚੀ ਦਿਸਦੀ ਹੈਉਹਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਪਾਤਰ ਕਿਸਾਨ ਹਨ

ਜਦੋਂ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਢੁੱਡੀਕੇ ਕੱਚੇ ਕੋਠਿਆਂ ਵਾਲਾ ਪਿੰਡ ਸੀਕੱਚੇ ਰਾਹ ਸਨ ਤੇ ਵਿੰਗੀਆਂ ਟੇਢੀਆਂ ਪਹੀਆਂ ਤੇ ਪਗਡੰਡੀਆਂਟਾਵੇਂ ਟੱਲੇ ਖੂਹ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਉੱਤੇ ਹਲਟ ਚਲਦੇਹਲਟਾਂ ਦੇ ਕੁੱਤੇ ਟਿਕੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਟਿੱਚ ਟਿੱਚ ਕਰਦੇਨੇੜਲੇ ਸ਼ਹਿਰ ਜਗਰਾਓਂ ਤੇ ਮੋਗਾ ਸਨ ਜਿੱਥੋਂ ਸੌਦਾ ਸੂਤ ਲਿਆਂਦਾ ਜਾਂਦਾਨੇੜਲਾ ਰੇਲਵੇ ਸਟੇਸ਼ਨ ਅਜੀਤਵਾਲ ਦੋ ਕੋਹ ਦੂਰ ਸੀਆਉਣ ਜਾਣ ਲਈ ਗੱਡੇ ਜਾਂ ਯੱਕੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀਸਰਦੇ ਪੁੱਜਦੇ ਬੰਦੇ ਊਠ ਘੋੜੇ ਦੀ ਸਵਾਰੀ ਵੀ ਕਰ ਲੈਂਦੇਬਹੁਤੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਲ ਵਿੱਚ ਇੱਕੋ ਫਸਲ ਹੁੰਦੀਚਰਾਗਾਹਾਂ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਸਨਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਲਵੇਰਾ ਆਮ ਸੀਕੰਵਲ ਨੇ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚੋਂ ਜੋ ਪ੍ਰਭਾਵ ਲਿਆ ਉਹੀ ਉਹਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵਾਰ ਵਾਰ ਪਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ

ਉਹਦੇ ਨਾਵਲ ‘ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ’ ਵਿਚਲਾ ‘ਨਵਾਂ ਪਿੰਡ’ ਕੰਵਲ ਦਾ ਬਚਪਨ ਤੇ ਜੁਆਨੀ ਵਿੱਚ ਵੇਖਿਆ ਆਪਣਾ ਪਿੰਡ ਢੁੱਡੀਕੇ ਹੀ ਹੈਨਾਵਲ ਦੇ ਆਰੰਭ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜਾ ਖੂਹ ਚਲਦਾ ਵਿਖਾਇਆ ਗਿਆ ਹੈ ਉਹ ਉਹਦੇ ਘਰ ਨੇੜਲਾ ਖੂਹ ਸੀ ਜੋ ਹੁਣ ਪੂਰਿਆ ਜਾ ਚੁੱਕਾ ਹੈਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਗਰਦ ਨਾਲ ਬੇਆਬਾਦ ਹੋਇਆ ਉਹ ਖੂਹ ਉਹਦੇ ਨਾਵਲ ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਆਬਾਦ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਮੌਣ ਉੱਤੇ ਕਦੇ ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਵੀ ਬਹਿੰਦਾ ਰਿਹਾ

ਢੁੱਡੀਕੇ ਉਦੋਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਫਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਦਾ ਪਿੰਡ ਸੀਪੰਜਾਬ ਉੱਤੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ਾਂ ਦਾ ਰਾਜ ਸੀਆਰਥਿਕ ਮੰਦਵਾੜੇ ਕਰਕੇ ਕਿਰਤੀ ਕਿਸਾਨ ਫੌਜ ਵਿੱਚ ਭਰਤੀ ਹੋਣ ਅਤੇ ਮਲਾਇਆ ਸਿੰਗਾਪੁਰ ਨੂੰ ਨਿਕਲਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਏ ਸਨਸੋਕੇ ਪੈਣ ਕਾਰਨ ਕਾਲ ਪੈਣੇ ਆਮ ਗੱਲ ਸੀਆਏ ਸਾਲ ਛੋਟੀਆਂ ਵੱਡੀਆਂ ਪਲੇਗਾਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਜੋ ਚੰਗੇ ਭਲੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਨਿਗਲ ਜਾਂਦੀਆਂਕੰਵਲ ਦੇ ਜਨਮ ਵੇਲੇ ਜੱਲ੍ਹਿਆਂਵਾਲੇ ਬਾਗ਼ ਦਾ ਸਾਕਾ ਵਰਤੇ ਨੂੰ ਅਜੇ ਢਾਈ ਮਹੀਨੇ ਹੀ ਹੋਏ ਸਨਉਸ ਤੋਂ ਪੰਜ ਕੁ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਗਦਰੀ ਬਾਬਿਆਂ ਨੇ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਲਈ ਗਦਰ ਲਹਿਰ ਚਲਾਈ ਸੀਉਸ ਲਹਿਰ ਵਿੱਚ ਢੁੱਡੀਕੇ ਦੇ ਵੀ ਕੁਝ ਗਦਰੀ ਬਾਬੇ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨਢੁੱਡੀਕੇ ਗਦਰ ਲਹਿਰ ਦਾ ਸਬ ਸੈਂਟਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਗਦਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਗੁਪਤ ਮੀਟਿੰਗਾਂ ਹੁੰਦੀਆਂਢੁੱਡੀਕੇ ਵਿੱਚ ਹੀ 28 ਜਨਵਰੀ 1865 ਨੂੰ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ ਸੀਕੰਵਲ ਦੇ ਜਨਮ ਸਮੇਂ ਢੁੱਡੀਕੇ ਤੇ ਚੂਹੜਚੱਕ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਪਿੰਡ ਸਨ ਜਿੱਥੇ ਤਾਜੀਰੀ ਚੌਕੀ ਬਿਠਾਈ ਗਈ ਸੀ

ਢੁੱਡੀਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਵੈਲੀਆਂ ਬਦਮਾਸ਼ਾਂ ਦਾ ਪਿੰਡ ਵੱਜਦਾ ਸੀਫਿਰ ਢੁੱਡੀਕੇ ਦੀ ਪਛਾਣ ਗਦਰੀ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਜੋਂ ਬਣੀ ਜੋ ਦੇਸ਼ ਆਜ਼ਾਦ ਹੋਣ ਪਿੱਛੋਂ ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਦੇ ਜਨਮ ਸਥਾਨ ਵਜੋਂ ਉਭਾਰੀ ਗਈਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਨੇ ਢੁੱਡੀਕੇ ਨੂੰ ਲੇਖਕਾਂ ਦੇ ਪਿੰਡ ਵਜੋਂ ਪਛਾਣ ਦਿੱਤੀਢੁੱਡੀਕੇ ਨੂੰ ਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਤੇ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸਕ ਪਿੰਡ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ

ਕੰਵਲ ਚਾਰ ਜਮਾਤਾਂ ਢੁੱਡੀਕੇ ਤੋਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਅੱਠਵੀਂ ਜਮਾਤ ਤਕ ਆਪਣੇ ਨਾਨਕੇ ਪਿੰਡ ਚੂਹੜਚੱਕ ਪੜ੍ਹਿਆਉੱਥੇ ਹੀ ਚੂਹੜਚੱਕ ਦਾ ਜੰਮਪਲ ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਤੋਂ ਦੋ ਸਾਲ ਵੱਡਾ ਸੀਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਿੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਤੇ ਫਿਰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣਿਆ ਜਿਸ ਨੇ ਦਸੰਬਰ 1967 ਵਿੱਚ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਐਕਟ ਪਾਸ ਕਰਵਾ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਦਫਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਅਮਲੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਲਾਗੂ ਕੀਤਾਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਦਾ ਇਹ ਕਾਰਨਾਮਾ ਪੰਜਾਬੀ ਜਗਤ ਵਿੱਚ ਸਦਾ ਸਲਾਹਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਹੇਗਾਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਜੋ ਕਰ ਗਿਆ ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਕੋਈ ਹੋਰ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲਈ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆਪੰਜਾਬੀ ਸੂਬੇ ਦੇ ਇੱਕ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਨੇ ਤਾਂ ਅਹੁਦੇ ਦੀ ਸਹੁੰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਥਾਂ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਚੁੱਕੀ!

ਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਤੇ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦਾ ਸਮਕਾਲੀ ਗਿਆਨੀ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਗੁਆਂਢੀ ਪਿੰਡ ਦੌਧਰ ਦੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਿਆ ਸੀਇਸ ਨੂੰ ਸਬੱਬ ਕਹਿ ਲਵੋ ਜਾਂ ਕੁਝ ਹੋਰ ਕਿ ਢੁੱਡੀਕੇ, ਚੂਹੜਚੱਕ ਤੇ ਦੌਧਰ ਦੇ ਉਹ ਤਿੰਨੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਦੇ ਵੱਡੇ ਥੰਮ੍ਹ ਬਣੇਲਛਮਣ ਸਿੰਘ ਗਿੱਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜ ਭਾਸ਼ਾ ਦਾ ਦਰਜਾ ਦਿਵਾਇਆ, ਗਿਆਨੀ ਲਾਲ ਸਿੰਘ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਸ਼ਾ ਲਾਗੂ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਜ ਨਿਭਾਇਆ ਅਤੇ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਭਾਵਾਂ, ਕਨਵੈਨਸ਼ਨਾਂ ਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਨਫਰੰਸਾਂ ਕਰਵਾ ਕੇ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਰਚ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਨੂੰ ਅਮੀਰ ਬਣਾਇਆਕਦੇ ਉਸ ਨੂੰ 'ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ' ਵਾਲਾ ਕੰਵਲ, ਕਦੇ 'ਰਾਤ ਬਾਕੀ ਹੈ' ਵਾਲਾ ਨਾਵਲਕਾਰ ਤੇ ਕਦੇ 'ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ' ਵਾਲਾ ਲੇਖਕ ਕਹਿ ਕੇ ਵਡਿਆਇਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾਕਦੇ ਨਾਵਲਕਾਰ ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਦਾ ਵਾਰਸ ਤੇ ਕਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪੇਂਡੂ ਜੀਵਨ, ਖ਼ਾਸ ਕਰ ਕੇ ਕਿਸਾਨੀ ਜੀਵਨ ਦਾ ਮੋਢੀ ਨਾਵਲਕਾਰ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ

ਚੜ੍ਹਦੀ ਜੁਆਨੀ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਮਲਾਇਆ ਵਿੱਚ ਚੌਕੀਦਾਰੇ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕੀਤੀਫਿਰ ਸ਼੍ਰੋਮਣੀ ਗੁਰਦਵਾਰਾ ਪ੍ਰਬੰਧਕ ਕਮੇਟੀ ਦੀ ਕਲਰਕੀ ਕੀਤੀ1947 ਦੇ ਉਜਾੜੇ ਪਿੱਛੋਂ ਕਿਰਸਾਨੀ ਕਰਦਿਆਂ ਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਲਿਖਦਿਆਂ ਦੋ ਵਾਰ ਪਿੰਡ ਦਾ ਸਰਪੰਚ ਬਣਿਆਢੁੱਡੀਕੇ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਤੇ ਸਿਹਤ ਸੰਭਾਲ ਦੇ ਅਦਾਰੇ ਬਣਵਾ ਕੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਮਿਸਾਲੀ ਵਿਕਾਸ ਕੀਤਾਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸਲਾਹਕਾਰ, ਕੇਂਦਰੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕ ਸਭਾ ਦਾ ਜਨਰਲ ਸਕੱਤਰ, ਪ੍ਰਧਾਨ ਤੇ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਰਿਹਾਉਹਦੇ ਸਥਾਪਤ ਕੀਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਟ੍ਰਸਟ ਢੁੱਡੀਕੇ ਨੇ ਸੌ ਤੋਂ ਵਧ ਲੇਖਕਾਂ ਨੂੰ ਬਾਵਾ ਬਲਵੰਤ, ਬਲਰਾਜ ਸਾਹਨੀ ਤੇ ਡਾ. ਜਸਵੰਤ ਗਿੱਲ ਯਾਦਗਾਰੀ ਅਵਾਰਡ ਦਿੱਤੇਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਕਨਵੈਨਸ਼ਨਾਂ ਦਾ ਕਨਵੀਨਰ ਤੇ ਇੰਗਲੈਂਡ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਿਸ਼ਵ ਪੰਜਾਬੀ ਕਾਨਫਰੰਸ ਕਰਾਉਣ ਦਾ ਮੋਹਰੀ ਰਿਹਾਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬੀ ਨੂੰ ਦੇਵਨਾਗਰੀ ਲਿੱਪੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਤੇ ਹਿੰਦੀ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਦੀ ਸ਼ਬਦਾਵਲੀ ਵਿੱਚ ਖਚਤ ਹੋਣ ਤੋਂ ਬਚਾਉਣ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਨਿਭਾਇਆਉਹ ਪੰਜਾਬ ਸਕੂਲ ਸਿੱਖਿਆ ਬੋਰਡ ਦਾ ਮੈਂਬਰ ਵੀ ਰਿਹਾ

ਉਹਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਲੇਖਾ ਜੋਖਾ ਲੰਮਾ ਚੌੜਾ ਹੈਕੇਵਲ ਨਾਵਲਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਹੀ ਤੀਹਾਂ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਹੈਪਹਿਲਾ ਨਾਵਲ 'ਸੱਚ ਨੂੰ ਫਾਂਸੀ' 1944 ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ ਜਦ ਕਿ ਆਖ਼ਰੀ ਨਾਵਲ 'ਲੱਧਾ ਪਰੀ ਨੇ ਚੰਨ ਉਜਾੜ ਵਿੱਚੋਂ' 2006 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਪਾਲੀ, ਪੂਰਨਮਾਸ਼ੀ, ਰਾਤ ਬਾਕੀ ਹੈ, ਸਿਵਲ ਲਾਈਨਜ਼, ਰੂਪ ਧਾਰਾ, ਹਾਣੀ, ਭਵਾਨੀ, ਹੁਨਰ ਦੀ ਜਿੱਤ, ਦੇਵਦਾਸ (ਅਨੁਵਾਦ), ਮਿੱਤਰ ਪਿਆਰੇ ਨੂੰ, ਤਾਰੀਖ਼ ਵੇਖਦੀ ਹੈ, ਜੇਰਾ, ਬਰਫ਼ ਦੀ ਅੱਗ, ਜੰਗਲ ਦੇ ਸ਼ੇਰ, ਲਹੂ ਦੀ ਲੋਅ, ਸੂਰਮੇ, ਮਨੁੱਖਤਾ, ਮੋੜਾ, ਮੂਮਲ, ਸੁਰ ਸਾਂਝ, ਐਨਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉੱਠੋ ਸੂਰਮਾ, ਅਹਿਸਾਸ, ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਦੁਸ਼ਮਣ, ਨਵਾਂ ਸੰਨਿਆਸ, ਤੌਸ਼ਾਲੀ ਦੀ ਹੰਸੋ, ਕਾਲਾ ਹੰਸ, ਝੀਲ ਦੇ ਮੋਤੀ, ਕੀੜੀ ਦਾ ਹੰਕਾਰ, ਹਾਲ ਮੁਰੀਦਾਂ ਦਾ, ਖੂਨ ਕੇ ਸੋਹਿਲੇ ਗਾਵੀਅਹਿ ਨਾਨਕ, ਰੂਪਵਤੀ, ਮੁਕਤੀ ਮਾਰਗ ਅਤੇ ਸੁੰਦਰਾਂ ਆਦ ਨਾਵਲ ਛਪੇ

ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ 'ਕੰਡੇ' ਤੋਂ 'ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਦੀਆਂ ਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਕਹਾਣੀਆਂ' ਤਕ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਵਧ ਕਹਾਣੀ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ, ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੂਰ ਨਹੀਂ, ਸੰਧੂਰ, ਰੂਪ ਦੇ ਰਾਖੇ, ਫੁੱਲਾਂ ਦਾ ਮਾਲੀ, ਫੁੱਲਾਂ ਦੀ ਰਾਣੀ, ਰੂਹ ਦਾ ਹਾਣ, ਹਉਕਾ ਤੇ ਮੁਸਕਾਣ, ਮਾਈ ਦਾ ਲਾਲ, ਗਵਾਚੀ ਪੱਗ, ਜੰਡ ਪੰਜਾਬ ਦਾ, ਚਿੱਕੜ ਦੇ ਕੰਵਲ ਤੇ ਲੰਮੇ ਵਾਲਾਂ ਦੀ ਪੀੜ ਆਦ ਹਨਦੋ ਕਾਵਿ ਸੰਗ੍ਰਹਿ 'ਭਾਵਨਾ' ਤੇ 'ਸਾਧਨਾ' ਕੰਵਲ ਦੇ ਨਾਂ ਹਨਗੋਰਾ ਮੁੱਖ ਸੱਜਣਾ ਦਾ, ਮਰਨ ਮਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਅੱਗੇ ਅਤੇ ਜੂਹੂ ਦਾ ਮੋਤੀ ਤਿੰਨ ਰੇਖਾ ਚਿੱਤਰਾਂ ਦੇ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹਨ'ਜੀਵਨ ਕਣੀਆਂ' ਕਾਵਿ ਖਿਆਲਾਂ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਹੈ'ਪੁੰਨਿਆ ਦਾ ਚਾਨਣ' ਅਤੇ 'ਧੁਰ ਦਰਗਾਹ' ਜੀਵਨ ਯਾਦਾਂ ਤੇ ਨਿੱਜੀ ਅਨੁਭਵ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਹਨਕੰਵਲ ਦੇ ਅਖ਼ਬਾਰੀ ਲੇਖਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਸੈਂਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਹੈ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਦਰਜਨ ਦੇ ਕਰੀਬ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿੱਚ ਇਕੱਠੇ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਂ, ਜਿੱਤ ਨਾਮਾ, ਦੂਜਾ ਜਫ਼ਰਨਾਮਾ, ਸਿੱਖ ਜਦੋਜਹਿਦ, ਜਦੋਜਹਿਦ ਜਾਰੀ ਰਹੇ, ਕੰਵਲ ਕਹਿੰਦਾ ਰਿਹਾ, ਆਪਣਾ ਕੌਮੀ ਘਰ, ਹਾਲ ਮੁਰੀਦਾਂ ਦਾ, ਸਾਡੇ ਦੋਸਤ ਸਾਡੇ ਦੁਸ਼ਮਣ, ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਸੱਚ, ਸਚੁ ਕੀ ਬੇਲਾ, ਪੰਜਾਬੀਓ ਜੀਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮਰਨਾ, ਕੌਮੀ ਲਲਕਾਰ, ਪੰਜਾਬ ਤੇਰਾ ਕੀ ਬਣੂੰ ਅਤੇ ਰੁੜ੍ਹ ਚੱਲਿਆ ਪੰਜਾਬ ਆਦ ਹਨਉਹਦੇ ਨਾਵਲਾਂ ਤੇ ਲੇਖ ਸੰਗ੍ਰਹਿਆਂ ਦੀਆਂ ਦਰਜਨ ਤੋਂ ਵਧ ਐਡੀਸ਼ਨਾਂ ਛਪਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂਉਹਦੀਆਂ ਅੱਸੀ ਕੁ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀਆਂ ਕੁਲ ਕਾਪੀਆਂ ਦਸ ਲੱਖ ਤੋਂ ਵੀ ਵੱਧ ਛਪ ਚੁੱਕੀਆਂ ਹੋਣਗੀਆਂਇੱਕ ਕਾਪੀ ਦੀ ਰਾਇਲਟੀ ਦਸ ਵੀਹ ਰੁਪਏ ਵੀ ਮਿਲੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਹਿਸਾਬ ਲਾ ਲਓ ਕਿੰਨੀ ਰਾਇਲਟੀ ਮਿਲੀ ਹੋਵੇਗੀ? ਪੰਜਾਬੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਉਹਦੇ ਜਿੰਨੀ ਰਾਇਲਟੀ ਮਿਲੀ ਹੋਵੇ

ਪਹਿਲੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਜੀਵਨ ਕਣੀਆਂ’ ਤੋਂ ਆਖ਼ਰੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਧੁਰ ਦਰਗਾਹ’ ਤਕ ਪੁੱਜਦਿਆਂ ਕੰਵਲ ਨੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਅਨੇਕਾਂ ਰੰਗ ਵੇਖੇ ਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਵਿਖਾਏ ਹਨਚੜ੍ਹਦੀ ਜਵਾਨੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਹੀਰ ਗਾਉਂਦਾ, ਕਵਿਤਾ ਲਿਖਦਾ, ਸਾਧਾਂ ਸੰਤਾਂ ਤੇ ਵੈਲੀਆਂ ਬਦਮਾਸ਼ਾਂ ਦੀ ਸੰਗਤ ਕਰਦਾ, ਵੇਦਾਂਤ ਤੇ ਮਾਰਕਸਵਾਦ ਪੜ੍ਹਦਾ, ਸੱਜੇ ਖੱਬੇ ਕਾਮਰੇਡਾਂ ਤੇ ਨਕਸਲੀਆਂ ਦਾ ਹਮਦਰਦ ਬਣਦਾ, ਪ੍ਰੋ. ਕਿਸ਼ਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਮਾਰਕਸੀ ਨਜ਼ਰੀਏ ਤੋਂ ਸਿੱਖ ਇਨਕਲਾਬ ਵੱਲ ਮੋੜਾ ਪਾਉਂਦਾ, ਸਿੱਖ ਹੋਮਲੈਂਡ ਦਾ ਸਮਰਥਣ ਕਰਦਾ, ਖਾੜਕੂਆਂ ਦਾ ਹਮਦਰਦ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀਭਾਰਤ ਦੇ ਹੁਕਮਰਾਨਾਂ ਤੇ ਸਿਆਸੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਚਿੱਠੀਆਂ ਲਿਖਦਾ ਪੰਥ-ਪੰਥ ਤੇ ਪੰਜਾਬ-ਪੰਜਾਬ ਕੂਕਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀਅਖ਼ੀਰ ਉਹ ‘ਪੰਜਾਬ ਤੇਰਾ ਕੀ ਬਣੂੰ?’ ਦੇ ਝੋਰੇ ਝੁਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ ਹੈਹੁਣ ਪੰਜਾਬ ਦੋਖੀਆਂ ਦੇ ਵੈਣ ਪਾ ਰਿਹਾ ਹੈ!

ਐਤਕੀਂ ਕੈਨੇਡਾ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਆ ਕੇ 9 ਦਸੰਬਰ 2018 ਨੂੰ ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਮਿਲਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਧਾਅ ਕੇ ਮਿਲਿਆਸਰੀਰ ਭਾਵੇਂ ਕੁਝ ਝੰਵਿਆਂ ਲੱਗਾ ਪਰ ‘ਮੈਂ ਕਾਇਮ ਹਾਂ’ ਦੇ ਬੋਲ ਗੜ੍ਹਕਵੇਂ ਲੱਗੇਪੜ੍ਹਨ ਲਿਖਣ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਉਹਦੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਵਿਚਕਾਰ ਡਾ. ਜਸਵੰਤ ਗਿੱਲ ਦੀ ਫੋਟੋ ਵੀ ਲੱਗੀ ਹੋਈ ਸੀਕੋਠੀ ਉਵੇਂ ਹੀ ਸੀ ਪਰ ਡਾ. ਜਸਵੰਤ ਗਿੱਲ ਦੀ ਜੀ ਆਇਆਂ ਕਹਿਣ ਵਾਲੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਉੱਥੇ ਨਹੀਂ ਸੀਆਲਾ ਦੁਆਲਾ ਵੈਰਾਗਿਆ ਜਿਹਾ ਲੱਗਾ98 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਉਹਦੀ ਆਖ਼ਰੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਧੁਰ ਦਰਗਾਹ’ ਮੇਜ਼ ਉੱਤੇ ਪਈ ਸੀਉਹਦੇ ਸਰਵਰਕ ਉੱਤੇ ਸਤਰਾਂ ਛਪੀਆਂ ਹਨ: ਦਿਲ ਦੇ ਤਾਰਿਓ! ਰੂਹ ਦੇ ਪਿਆਰਿਓ! ਵਿਛੜਨ ਦਾ ਵੇਲਾ ਧੱਕਾ ਦੇ ਕੇ ਆ ਗਿਆ ਏਧੱਕੇ ਮਾਰਦੇ ਮੇਲੇ ਨੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਖਿਲਰਣਾ ਹੀ ਹੈਆਓ ਰਲ ਮਿਲ ਕੇ ਇਸ ਮੇਲੇ ਨੂੰ ਯਾਦਗਾਰੀ ਬਣਾਈਏਯਾਰਾਂ ਦੋਸਤਾਂ, ਪਾਠਕਾਂ, ਲੇਖਕਾਂ ਤੇ ਅਨਾਦੀ ਮੇਲ ਮਿਲਾਪੀਆਂ ਨੂੰ, ਘੁੱਟ ਘੁੱਟ ਜੱਫੀਆਂ ਪਾ ਕੇ ਮਿਲੀਏ ਤੇ ਪਿਆਰ ਦੀਆਂ ਪੱਕੀਆਂ ਲੀਹਾਂ ਨੂੰ ਯਾਦਗਾਰੀ ਬਣਾਈਏ ...।

ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਸਮਰਪਣ ਹੈ:

ਉਨ੍ਹਾਂ ਰੂਹਾਂ ਨੂੰ ਦਿਲ ਘੁੱਟਵਾਂ ਧਰਵਾਸ
ਵਿਛੜੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਫਿਰ ਮਿਲੇ ਨਾ ਯਾਰ

ਜਗਦੀ ਰੱਖੋ ਸਦਾ ਜੀਣ ਦੀ ਚਾਹ
ਮੇਲ ਹੋਏਗਾ ਯਾਰੋ ਧੁਰ ਦਰਗਾਹ

-ਪਾਠਕ ਮਿੱਤਰਾਂ ਦਾ ਬੇਲੀ

ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ

ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਅੰਤ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਹੈ: ਮੇਰੇ ਪਾਠਕੋ! ਤੁਹਾਡਾ ਦੋਸਤ ਹੱਥ ਜੋੜ, ਸਿਰ ਨਿਵਾ ਕੇ ਖ਼ਿਮਾ ਮੰਗਦਾ ਹੈਮੇਰੀ ਆਖ਼ਰੀ ਖ਼ਾਹਿਸ਼ ਨੂੰ ਹੱਸ ਕੇ ਵਿਦਾਇਗੀ ਦੇਣ ਦੀ ਕਿਰਪਾ ਕਰੋਤੁਹਾਡੀ ਮਿਲਵਰਤਣ ਦਾ ਜੱਫੀਆਂ ਘੁੱਟ ਕੇ ਬੇਹੱਦ ਧੰਨਵਾਦਪਿਆਰ ਦਰ ਨਿੱਘਾ ਪਿਆਰ

ਪੰਜਾਬੀ ਪਿਆਰਿਓ! ਤੁਹਾਡੇ ਪਿਆਰ ਦਾ ਹਾਲੇ ਵੀ ਦੇਣਦਾਰ ਕਰਜ਼ਾਈ,
ਤੁਹਾਡਾ ਆਪਣਾ ਪਿਆਰਾ ਦੋਸਤ, ਹਾਣੀ-ਸਾਥੀ ਤੇ ਹਮਰਾਹੀ ਭਰਾ,

-ਡਾ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ

ਉਂਜ ਕੰਵਲ ਦੀ ਸਿਹਤ ਹਾਲੇ ਠੀਕ ਠਾਕ ਹੈਦਿਸਦਾ ਸਾਫ ਹੈ ਪਰ ਸੁਣਦਾ ਕਾਫੀ ਉੱਚਾ ਹੈਕੋਈ ਹਾਲ ਚਾਲ ਪੁੱਛੇ ਤਾਂ ਆਖਦੈ, “ਮੇਰਾ ਤਾਂ ਚੰਗਾ ਪਰ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਮਾੜੈ

5 ਜਨਵਰੀ 2019 ਨੂੰ ਮੈਂ ਫਿਰ ਮਿਲਣ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਇੱਕੋ ਸ਼ਿਅਰ ਵਾਰ ਵਾਰ ਦੁਹਰਾਈ ਗਿਆ:

ਹਮ ਜੋ ਗਏ ਤੋਂ ਰਾਹ ਗੁਜ਼ਰ ਨਾ ਥੀ
ਤੁਮ ਜੋ ਆਏ ਤੋਂ ਮੰਜ਼ਲੇਂ ਲਾਏਂ...

ਰਾਤ ਮੈਂ ਉਹਦੇ ਕੋਲ ਹੀ ਰਿਹਾਬੜੀਆਂ ਖੁੱਲ੍ਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਹੋਈਆਂਸਵੇਰੇ ਉੱਠੇ ਤਾਂ ਉਹ ‘ਹਮ ਜੋ ਗਏ ਤੁਮ ਜੋ ਆਏ’ ਵਾਲਾ ਸ਼ਿਅਰ ਭੁੱਲ ਚੁੱਕਾ ਸੀਮੈਂ ਉਹਦੀ ਹੱਥ ਲਿਖਤ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਵਜੋਂ ਇੱਕ ਕਾਗਜ਼ ਮੇਜ਼ ਤੋਂ ਚੁੱਕ ਲਿਆ ਜੋ ਉਸ ਨੇ ਤਾਜ਼ਾ ਹੀ ਲਿਖਿਆ ਸੀਉਹ ਪੁਰਾਣੇ ਪੈਡ ਦਾ ਅੱਧਾ ਵਰਕਾ ਸੀਮੈਂ ਤਹਿ ਕਰ ਕੇ ਬਟੂਏ ਵਿੱਚ ਪਾ ਲਿਆਉਸ ਉੱਤੇ ਲਿਖੀ ਪਹਿਲੀ ਸਤਰ ਸੀ: ਕਾਲੀ ਗਾਨੀ ਮਿੱਤਰਾਂ ਦੀ, ਗੱਲ ਪਾ ਕੇ ਲੱਖਾਂ ਦੀ ਹੋ ਜਾਹਦੂਜੀ ਸਤਰ ਸੀ: ਛੋਟੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਬੰਦਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਬੁਲੰਦ! ਤੇ ਤੀਜੀ ਸਤਰ ਸੀ: ਸ਼ਕਤੀ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਲਲਕਾਰਦੀ ਹੈ; ਤੇਰੀ ਆਈ ਮੈਂ ਮਰ ਜਾਂ, ਤੇਰਾ ਵਾਲ ਵਿੰਗਾ ਨਾ ਹੋਵੇਕਾਗਜ਼ ਦੇ ਦੋਹੀਂ ਪਾਸੀਂ ਵੀਹ ਕੁ ਸਤਰਾਂ ਸਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇੱਕ ਦੂਜੀ ਨਾਲ ਕੋਈ ਤਾਲ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਸੀਮੈਂਨੂੰ ਉਹ ਸਤਿਆਰਥੀ ਦੇ ‘ਘੋੜਾ ਬਾਦਸ਼ਾਹ’ ਦੀਆਂ ਸਤਰਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਲੱਗੀਆਂ!

ਉਸ ਨੂੰ ਲਿਖਣ ਦੀ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਗੁਰਬਾਣੀ, ਸੂਫੀਬਾਣੀ, ਲੋਕਬਾਣੀ ਤੇ ਵਾਰਸ ਦੀ ਹੀਰ ਤੋਂ ਮਿਲੀ ਸੀਉਹ ਪ੍ਰੋ. ਪੂਰਨ ਸਿੰਘ, ਵਿਕਟਰ ਹਿਊਗੋ, ਚਾਰਲਸ ਡਿਕਨਜ਼, ਬਾਲਜ਼ਾਕ ਤੇ ਟਾਲਸਟਾਏ ਵਰਗੇ ਲੇਖਕਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਇਆਉਹ ਭਾਵੇਂ ਅਲਜ਼ਬਰਾ ਨਾ ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਦਸਵੀਂ ਵਿੱਚ ਅੜ ਗਿਆ ਸੀ ਪਰ ਲਿਖਣ ਵਿੱਚ ਇੰਨਾ ਅੱਗੇ ਵਧਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਦੇਵ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੇ ਡੀ. ਲਿੱਟ. ਦੀ ਆਨਰੇਰੀ ਡਿਗਰੀ ਦੇ ਕੇ ਸਨਮਾਨਿਆਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਰਤਨ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਦਿੱਤਾਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਡਮੀ ਤੇ ਭਾਰਤੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਡਮੀ ਨੇ ਵੀ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਅਵਾਰਡ ਦਿੱਤੇਉਸ ਨੂੰ ਸਰਵਸ੍ਰੇਸ਼ਟ ਪੁਰਸਕਾਰ ਨਾਲ ਵਡਿਆਇਆ ਗਿਆਸੈਮਸੰਗ ਕੰਪਨੀ ਨੇ ਸਾਹਿਤ ਅਕਾਡਮੀ ਦਿੱਲੀ ਰਾਹੀਂ ਟੈਗੋਰ ਯਾਦਗਾਰੀ ਅਵਾਰਡ ਦਿੱਤਾ

ਉਸ ਨੂੰ ਬਥੇਰੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨ ਤੇ ਸਾਧ ਸੰਤ ਮਿਲਦੇ ਗਿਲਦੇ ਤੇ ਆਪਣਾ ਸਲਾਹਕਾਰ ਬਣਾਉਂਦੇ ਰਹੇਉਹ ਦੇਸ ਪਰਦੇਸ ਸੈਰ ਸਪਾਟਿਆਂ ’ਤੇ ਵੀ ਜਾਂਦਾ ਰਿਹਾ ਅਤੇ ਮਹਿੰਜੋਦਾੜੋ ਦੇ ਖੰਡਰ ਤੇ ਵਿਸ਼ਵ ਦੇ ਅਜਾਇਬ ਘਰ ਵੇਖਦਾ ਰਿਹਾਉਹ ਦੇਸ ਪਰਦੇਸ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਸਮਾਗਮਾਂ ਦੀਆਂ ਪਰਧਾਨਗੀਆਂ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਕੈਨੇਡਾ ਦੇ ਕਬੱਡੀ ਮੇਲੇ ਵੀ ਵੇਖਦਾ ਰਿਹਾਅਸੀਂ ਇਕੱਠੇ ਕਦੇ ਵਿਸਲਾਂ ਫੜ ਕੇ ਤੇ ਕਦੇ ਮਾਈਕ ਫੜ ਕੇ ਕਬੱਡੀ ਦੇ ਮੈਚ ਖਿਡਾਉਂਦੇ ਰਹੇਮੇਰਾ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਤੀਹ ਸਾਲ ਬੈਠਣ ਉੱਠਣ ਰਿਹਾਸੱਠ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਉਹਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਤੇ ਮਿਲਣ ਗਿਲਣ ਦੇ ਸਬੱਬ ਬਣਦੇ ਰਹੇ1967 ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਖ਼ਾਲਸਾ ਕਾਲਜ ਦਿੱਲੀ ਤੋਂ ਪੱਟ ਕੇ ਢੁੱਡੀਕੇ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਲਿਆਂਦਾ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਮੈਂ ਉਹਦੇ ਕਰਕੇ ਤੀਹ ਸਾਲ ਟਿਕਿਆ ਰਿਹਾਇਹ ਲੇਖ ਤਾਂ ਟ੍ਰੇਲਰ ਮਾਤਰ ਹੈ ਜਿਸਦਾ ਵਿਸਥਾਰ ਮੇਰੀ ਹੁਣੇ ਛਪੀ ਪੁਸਤਕ ‘ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦਾ ਬਾਈ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ’ ਵਿੱਚੋਂ ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਜੋ ਪੀਪਲਜ਼ ਫੋ਼ਰਮ ਬਰਗਾੜੀ ਨੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕੀਤੀ ਹੈ

*****

(ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)

(1645)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.om)

About the Author

ਪ੍ਰਿੰ. ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ

ਪ੍ਰਿੰ. ਸਰਵਣ ਸਿੰਘ

Brampton, Ontario, Canada.
Email: (principalsarwansingh@gmail.com)

More articles from this author