




“ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ, ਨਜ਼ਮਾਂ ਲਿਖਣਾ ਯਾਰੋ ਮੇਰਾ ਕੋਈ ਸ਼ੌਕ ਨਹੀਂ,
ਉੱਛਲਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦ ਧੁਰ ਤਕ ਭਰ ਜਾਵਾਂ।”
(ਨਵੰਬਰ 21, 2015)
“ਖੈਰ ... ਪੋਟਿਆਂ ’ਤੇ ਦਿਨ ਗਿਣਦਿਆਂ ਉਹ ਦਿਨ ਵੀ ਆ ਗਿਆ ਜਦੋਂ 3 ਸਾਲ ਪੂਰੇ ਹੋ ਗਏ ...”
(ਨਵੰਬਰ 19, 2015)
“ਇਹ ਪੰਧ ਮੁਕਾਇਆ ਮੁੱਕਣਾ ਏ, ਨਹੀਂ ਮੁੱਕਣਾ ਰੋਕ ਕੇ ਸਾਹਵਾਂ ਨੂੰ ...”
(ਨਵੰਬਰ 18, 2015)
“ਸੇਵਾ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਜਿੰਦੜੀਏ ਬੜੀ ਔਖੀ, ਗੱਲਾਂ ਕਰਨੀਆਂ ਢੇਰ ਸੁਖੱਲੀਆਂ ਨੇ ...”
(ਨਵੰਬਰ 16, 2015 - ਅੱਜ ਸ਼ਹੀਦ ਕਰਤਾਰ ਸਿੰਘ ਸਰਾਭਾ ਦਾ ਸੌਵਾਂ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਵਸ ਹੈ।)
“ਉਹ ਦੀਵੇ ਤਲੀ ’ਤੇ ਟਿਕਾਈ ਨੇ ਫਿਰਦੇ,
ਹੈ ਚਾਨਣ ਦਾ ਕਰਨਾ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਸਾਰਾ।”
(ਨਵੰਬਰ 15, 2015)
“ਬਸ ... ਕਹਾਣੀ ਖਤਮ। ਨਾ ਫਿਰ ਪਿੱਛੇ ਜਾਣ ਜੋਗੇ, ਨਾ ਇੱਥੇ ਰਹਿਣ ਜੋਗੇ ...”
(ਨਵੰਬਰ 12, 2015)
“ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਇਕ ਇਕ ਪੱਤਾ ਕਰ
ਪੱਤਝੜ ਦੀ ਝੋਲ਼ੀ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ...”
(ਨਵੰਬਰ 11, 2015)
“ਸਾਹਿਤ ਚੋਰਾਂ ਦੀ ਪਹਿਚਾਣ ਕਰਨੀ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਚੋਰੀ ਕਬੂਲ ਕਰਵਾਉਣਾ ...”
(ਨਵੰਬਰ 10, 2015)
“ਸਾਨੂੰ ਆਸ ਹੈ ਕਿ ਪਾਰਟੀ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ...”
(ਨਵੰਬਰ 9, 2015)
“ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਵਿਵੇਕ ਦੋ ਅੱਖਾਂ ਹਨ ਜੀਵਨ ਦੇ ਸੱਚ ਦੀਆਂ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਅੱਖਾਂ ਨੇ ਅਜੇ ਬੜੀ ਦੂਰ ਤੱਕ ...”
(ਨਵੰਬਰ 8, 2015)
“ਜਦੋਂ ਇਹ ਪੱਤਾ ਪੁੱਠਾ ਪੈਂਦਾ ਦਿਸਿਆ ਤਾਂ ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਕਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਹੋਰ ਵਾਪਰੀਆਂ ...”
(ਨਵੰਬਰ 6, 2015)
“ਸਾਡੇ ਵਾਸਤੇ ਇਹੋ ਤੱਥ ਕਾਫੀ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ ਕਿ 1935-36 ਵਿਚ ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਸਦਨ ਅਬੋਹਰ ...”
(ਨਵੰਬਰ 3, 2015)
“ਨਾਲ ਚਾਵਾਂ ਦੇ ਵਸਦਾ, ਰਹੇ ਇਹਦਾ ਵਿਹੜਾ,
ਵਤਨ ਕਨੇਡਾ ਬੇਲੀਓ, ਹੁਣ ਬਣ ਗਿਆ ਮੇਰਾ ...”
(ਅਕਤੂਬਰ 31, 2015)
“ਜੇਕਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਸਲਿਆਂ ’ਤੇ ਚਿੰਤਨ ਨਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਤਾਂ ...”
(ਅਕਤੂਬਰ 30, 2015)
“ਪੈਸਾ ਜਿਵੇਂ ਨਚਾਈ ਜਾਂਦਾ, ਦੁਨੀਆਂ ਨੱਚੀ ਜਾਂਦੀ ਆ ...”
(ਅਕਤੂਬਰ 29, 2015)
“ਨਹਿਰੂ ਨੇ ਗੱਚ ਭਰ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਬੇਟਾ, ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਖੋਇਆ ਬਚਪਨ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਮੋੜ ਸਕਦਾ, ਤੇ ਨਾ ਮੋਏ ਮਾਂ ਬਾਪ ਵਾਪਸ ਲਿਆ ਸਕਦਾ ਹਾਂ, ਹੁਣ ਤੂੰ ...”
(ਅਕਤੂਬਰ 24,2015)
“ਜੜਾ ਜੂ.ਕੇ. ਨਹੀਂ ਤੇਰਾ ਮੁਲਕ ...। ਸਾਡਾ ਮੁਲਕ ਪੰਜਾਬ ਹੈ, ...”
(ਅਕਤੂਬਰ 22, 2015)
“ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ, ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥ, ਕਿਸੇ ਪੰਡਿਤ, ਪੁਜਾਰੀ, ਮੌਲਾਨਾ ਜਾਂ ਪਾਦਰੀ ਨੂੰ ਇਹ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਕਿ ...”
(ਅਕਤੂਬਰ 15, 2015)
“ਹੁਣ ਕਿਸੇ ਮਹਾਨ ਸਮਝੇ ਜਾਂਦੇ ਇਕਹਿਰੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਯੁੱਗ ਬੀਤ ਚੁੱਕਾ ਹੈ ..."
(ਅਕਤੂਬਰ 12, 2015)
“ਕੁਝ ਚਿਰ ਪਿੱਛੋਂ ਉਸ ਬੱਚੇ ਤੋਂ ਮੇਰੇ ਵਲ ਫੇਰ ਝਾਕ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਉਹਦੀਆਂ ਲੇਰਾਂ ਨਿਕਲ ਗਈਆਂ ...”
(ਅਕਤੂਬਰ 11, 2015)
“ਲਿਖਣ ਕਾਰਜ ਵਿੱਚ ਸਿਖ਼ਰਤਾ ਦੀ ਪੱਧਰ ਲਿਆਉਣ ਲਈ, ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਕਾਰਜ ਨੂੰ ਸਾਧਾਰਨ ਤੌਰ ’ਤੇ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਲੈਣਾ ਪਵੇਗਾ ...”
(9 ਅਕਤੂਬਰ, 2015)
“ਇਹ ਅਰੋੜਾ ਪਰਿਵਾਰ ਹੀ ਹਨ ਜਿਹਨਾਂ ਵਿਚ ਇੱਕ ਭਰਾ ਸਿੱਖ ਰਹਿਤ ਮਰਿਆਦਾ ਦਾ ਧਾਰਨੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦੂਜਾ ਭਰਾ ਹਿੰਦੂ ਰਹੁ-ਰੀਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਜੀਵਨ ਜਿਉਂਦਾ ਹੈ ...”
(ਅਕਤੂਬਰ 7,2015)
“ਰਾਤ ਨੂੰ ਸਾਨੂੰ ਖਾਣ ਨੂੰ ਤਾਂ ਕੀ ਦੇਣਾ ਸੀ, ਪਾਣੀ ਦਾ ਇੱਕ ਘੁੱਟ ਵੀ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਤਿੰਨਾਂ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੇ ਆਪਣਾ ਪਿਸ਼ਾਬ ਪੀ ਕੇ ਪਿਆਸ ਬੁਝਾਈ ...”
(ਅਕਤੂਬਰ 1, 2015)
“ਰੁੜ੍ਹ ਜਾਣੀ ਮੇਰੀ ਮੱਤ ’ਤੇ ਪਰਦਾ ਪੈ ਗਿਆ ... ਮੈਂ ਤੁਹਾਨੂੰ ਕਿਹਾ ਵੀ ਸੀ, ਇਹ ਖਤਰਨਾਕ ਖੇਡ ਨਾ ਖੇਡੋ। ਪਰ ਤੁਸੀਂ ਤੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਆਪਣੀਆਂ ਹੀ ਸ਼ਰਤਾਂ ’ਤੇ ਉੱਤਰ ਆਏ ...”
(ਸਤੰਬਰ 29, 2015)
“ਦਿਲ ਸੇ ਨਿਕਲੇਗੀ ਨਾ ਮਰ ਕਰ ਭੀ ਵਤਨ ਕੀ ਉਲਫ਼ਤ,
ਮੇਰੀ ਮਿੱਟੀ ਸੇ ਭੀ ਖ਼ੁਸ਼ਬੂ-ਏ-ਵਤਨ ਆਏਗੀ।”
(ਸਤੰਬਰ 28, 2015 - ਅੱਜ ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ ਦਿਨ ਹੈ।)
“ਮੈਂ ਤਿੰਨ ਮੀਲ ਦੂਰ ਪਿੰਡ ‘ਕੋਠੇ’ ਨੂੰ ਜਾਣ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਸਾਹਮਣਿਓਂ ਅਚਾਨਕ ਤੋਪਾਂ ਦੇ ਫਾਇਰ ਖੁੱਲ੍ਹ ਗਏ ...”
(ਸਤੰਬਰ 26, 2015)
“ਨਾਵਲ ਦੀ ਅੰਤਲੀ ਸਤਰ ਲਿਖ ਕੇ ਸਮਾਪਤੀ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਸੰਤੁਸ਼ਟੀ ਦਾ ਲੰਮਾ ਸਾਹ ਆਇਆ ...”
(ਸਤੰਬਰ 22, 2015)
“ਇਹ ਤੁਹਾਡਾ ਘਰ ਨਹੀਂ ... ਮੇਰਾ ਘਰ ਹੈ। ਹੱਥ ਚੁੱਕਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਵੀ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ...”
(ਸਤੰਬਰ 16, 2015)
“ਅਸੀਂ ਇਨਸਾਨੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਹਰ ਚੀਜ਼ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਪਵਿੱਤਰ ਸਮਝਦੇ ਹਾਂ ...”
(ਸਤੰਬਰ 14, 2015)
“ਜਦੋਂ ਸ਼ੈੱਡ ਦੇ ਉੱਪਰ ਚੜ੍ਹੇ, ਹੋਰ ਸਾਰੇ ਤਾਂ ਤਾਰਾਂ ਉੱਤੇ ਭੱਜੇ ਫਿਰਨ, ਪਰ ਮੇਰੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਕੰਬਣ ...”
(ਸਤੰਬਰ 12, 2015)
“ਓਏ ਕਾਕਾ! ਤੂੰ ਪ੍ਰਧਾਨਗੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੈਂ, ...”
(ਸਤੰਬਰ 8, 2015)
“ਯਾਰ ਫਿਰ ਇਹ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਗਿਆ! ਵੀਹ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਕੋਟਕਪੂਰੇ ਦੇ ਇੱਕ ਕਵੀ ਕਰਨੈਲ ਬਾਗੀ ਨੇ ਤੁਹਾਡੀ ਇਹ ਕਵਿਤਾ ਚੋਰੀ ਕਰਕੇ ...”
(ਸਤੰਬਰ 6, 2015)
“ਕਰਦਾ ਝਗੜੇ-ਚੋਰੀਆਂ, ਬਦੀਆਂ ਬੇਈਮਾਨ, ਬਣ ਨਾ ਹੋਇਆ ਉਸ ਤੋਂ, ਇਕ ਨੇਕ ਇਨਸਾਨ। ...”
(ਸਤੰਬਰ 4, 2015)
“ਦਿਨ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਲੰਘਾਈ ਜਾ ਤੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ। ਕੋਈ ਦੀਵਾ ਜਗਾਈ ਜਾ ਤੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ। ...”
(ਅਗਸਤ 30, 2015)
“ਹਰ ਬੰਦਾ ਹੀ ਇਕ ਮਸ਼ੀਨੀ ਪੁਰਜ਼ੇ ਵਾਂਗੂੰ ਭਾਸੇ।
ਗੁੰਗੀ ਪੀੜ ਹੰਢਾਉਂਦੇ ਲੋਕੀਂ ਖੁਸ਼ੀਉਂ ਸੱਖਣੇ ਹਾਸੇ।”
(ਅਗਸਤ 26, 2015)
“ਪਰ ਉਸਦੇ ਸੁਪਨੇ ਤਾਂ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸਮੇਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਟੁੱਟ ਗਏ, ਬਿਖਰ ਗਏ ...”
(ਅਗਸਤ 24, 2015)
“ਮਲਕੀਤ ਨੇ ਜ਼ਰਾ ਤਲਖ ਹੋ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਹੁਣ ਤੈਨੂੰ ਇੱਥੇ ਮਾਸਟਰਪੁਣੇ ਦਾ ਕੰਮ ਤਾਂ ਮਿਲਣੋ ਰਿਹਾ ...”
(ਅਗਸਤ 21, 2015)
“ਮਦਨ ਲਾਲ ਢੀਂਗਰਾ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੌਲੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਕਰਜ਼ਨ ਵਾਇਲੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਕੋਈ ਨਿੱਜੀ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਹੈ ...”
(ਅਗਸਤ 17, 2015 - ਅੱਜ ਸ਼ਹੀਦ ਮਦਨ ਲਾਲ ਢੀਂਗਰਾ ਦਾ ਸ਼ਹੀਦੀ ਦਿਨ ਹੈ।)
Page 87 of 88
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
ਅੱਖਾਂ ਖੋਲ੍ਹੋ, ਇਹ ਤਸਵੀਰ ਨਿਹਾਰੋ,
ਕੁਝ ਸੋਚੋ, ਕੁਝ ਵਿਚਾਰੋ!
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
ਪੁਸਤਕ: ਜਦੋਂ ਤੁਰੇ ਸੀ
ਲੇਖਕ:
ਹਰਕੀਰਤ ਸਿੰਘ ਸੰਧਰ
* * *
***
***
***
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
* * *
ਸੁਖਮਿੰਦਰ ਸੇਖੋਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪੁਸਤਕਾਂ
* * *
*****
*****
*****
***
*****