“ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਜ਼ਾਦੀ ਵੇਲੇ ਦੇਸ਼-ਵੰਡ ਦੇ ...”
(14 ਅਪਰੈਲ 2022)
ਮਹਿਮਾਨ: 243
ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਦਾ ਜਨਮ 14 ਅਪਰੈਲ 1891 ਨੂੰ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਦੇ ਇੱਕ ਅਖੌਤੀ ਨੀਚ ਜਾਤ (ਅਛੂਤ) ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹੀਂ ਦਿਨੀਂ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦਾ ਬੋਲ ਬਾਲਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਬਾਲਕ ਭੀਮ ਰਾਓ ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੂੰ ਮੁਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵੇਲੇ ਬਹੁਤ ਕਠਿਨਾਈਆਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਇਸਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਉਹ ਉਚੇਰੀ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਏ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਇਸ ਕਾਮਯਾਬੀ ਲਈ ਦਿਆਲੂ ਸਹਿ-ਧਰਮੀਆਂ ਦੇ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਬੜੌਦਾ ਦੇ, ਯੋਗਦਾਨ ਨੂੰ ਸਰਾਹੁਣਾ ਹੀ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਐੱਮ ਏ, ਪੀ ਐੱਚ ਡੀ (ਕੋਲੰਬੀਆ), ਡੀ. ਐੱਸ ਸੀ (ਲੰਡਨ), ਐੱਲ ਐੱਲ ਬੀ (ਕੋਲੰਬੀਆ), ਡੀ ਲਿੱਟ (ਉਸਮਾਨੀਆ), ਬਾਰ-ਐਟ-ਲਾਅ (ਲੰਡਨ) ਦੀਆਂ ਡਿਗਰੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀਆਂ।
ਮਹਾਰਾਜਾ ਬੜੌਦਾ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਦੌਰਾਨ ਹੁੰਦੇ ਜਾਤੀ ਭੇਦ-ਭਾਵ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨੌਕਰੀ ਛੱਡ ਕੇ ਵਕਾਲਤ ਕਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਬੰਬਈ ਵਿਖੇ ਵਕਾਲਤ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਉਹ ਮਹਾਰਾਸ਼ਟਰ ਵਿੱਚ ਹੋ ਰਹੇ ਜਾਤੀ ਭੇਦ ਭਾਵ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ ਡਟ ਗਏ। ਵਿਦਵਾਨ ਚਿੰਤਕ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ ਬੁਰਾਈਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਸਮਝਦੇ ਹੋਏ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਯੋਜਨਾਬੱਧ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾਇਆ ਹੋਵੇਗਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਮੁੱਚੇ ਸਮਾਜ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਦੱਬੇ ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਹਿੰਦੂ-ਧਰਮ ਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ। ਉਹ ਉੱਚ ਪਾਏ ਦੇ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਹ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਅਧਾਰਿਤ ਵਿਕਤਰੇ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਲਈ ਇਸ ਬਿਮਾਰੀ ਦੀ ਜੜ੍ਹ ਨੂੰ ਸਮਝਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਅਜਿਹੇ ਵਿਕਤਰੇ ਨੂੰ ਬੜ੍ਹਾਵਾ ਦਿੰਦੀ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ/ ਮਨੂੰਵਾਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੌਧਿਕ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਵੰਗਾਰਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਿਖਤ, DR BABASAHEB AMBEDKAR WRITINGS AND SPEECHES VO। 7, EDUCATION DEPARTMENT, GOVERNMENT OF MAHARASHTRA, 1990 --- (ਡਾ. ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਹ ਲਿਖਤ ਉਸ ਵਕਤ ਦੀ ਬ੍ਰਹਮਣਵਾਦੀ ਸੋਚ ਅਤੇ ਅਜੋਕੇ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਸ਼ੂਦਰ ਕਹੇ ਜਾਂਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮੂਲ ’ਤੇ ਖੋਜ ਪੱਤਰ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਖੋਜ ਦੇ ਦੂਸਰੇ ਭਾਗ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਰੂਤੀ, ਸਮਰਿਤੀਆਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਮੰਨੇ ਜਾਂਦੇ ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਦੇ ਹਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਕਸਵੱਟੀ ’ਤੇ ਪਰਖਦਿਆਂ ਨਤੀਜਾ ਕੱਢਦੇ ਹਨ ਕਿ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦਾ ਆਰੰਭ 600 CE, ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ।) ਦੇ ਅਧਿਐਨ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਪ੍ਰਾਚੀਨ ਕਾਲ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਸਮੇਂ ਤਿੰਨ ਹੀ (ਬ੍ਰਾਹਮਣ, ਕਸ਼ਤਰੀ ਅਤੇ ਵੈਸ਼) ਵਰਨ ਸਨ। ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਕਸ਼ਤਰੀ ਵਰਨ ਦੇ ਸ਼ੂਦਰ ਰਾਜਿਆਂ ਅਤੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਾਂ ਦਰਮਿਆਨ ਟਕਰਾਅ ਵਧਣ ਕਰਕੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਜਿਆਂ ਨੂੰ ਚਤੁਰਾਈ ਨਾਲ ਚੌਥਾ ਵਰਨ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਚਤੁਰਤਾ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕਤਾ ਦਾ ਰੂਪ ਦੇਣਾ ਜ਼ਰੂਰੀ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸ ਮੰਤਵ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਰਿਗ ਵੇਦ (Rig Veda) ਵਿੱਚ ਹੀ ਫੇਰ ਬਦਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਡਾ. ਸਾਹਿਬ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਸੰਸਾਰ ਉਤਪਤੀ ਦਾ ਸਿਧਾਂਤ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕਰਦਾ ਪੁਰੁਸ਼ਾ ਸੁਕਤਾ (Purusha Sukta), ਅਜਿਹੇ ਸਮੇਂ ਹੀ, ਰਿਗ ਵੇਦ (ਦਸਵੇਂ ਮੰਡਲ ਦੇ ਨੱਬੇਵੇਂ ਮੰਤ੍ਰ) ਵਿੱਚ ਸ਼ਲੋਕ 11 ਅਤੇ ਸ਼ਲੋਕ 12 ਦਾ ਵਧਾਰਾ ਕੀਤਾ ਗਿਆ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਇਸ ਪੁਰੁਸ਼ਾ (ਬ੍ਰਹਮੰਡੀ ਮਨੁੱਖ) ਦੇ ਮੂੰਹ ਤੋਂ ਬ੍ਰਾਹਮਣ, ਬਾਹਾਂ ਤੋਂ ਕਸ਼ਤਰੀ, ਜੰਘਾਂ ਤੋਂ ਵੈਸ਼ ਅਤੇ ਪੈਰਾਂ ਤੋਂ ਸ਼ੂਦਰ ਪੈਦਾ ਹੋਏ। ਡਾ. ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਵਧਾਰੇ ਬਾਰੇ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀ ਸੋਚ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ ਨੂੰ ਇਸ ਲਿਖਤ ਵਿੱਚ ਚੈਲੇਂਜ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਧਾਰੇ ਅਤੇ ਚੈਲੇਂਜ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ Shashi Tharoor ਆਪਣੀ ਕਿਤਾਬ Why I Am A Hindu (2017) ਵਿੱਚ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਡਾ. ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੂੰ ਮਹਾਨ ਵਿਧਾਨ-ਸਿਰਜਕ ਕਹਿਕੇ ਵਡਿਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਕਿਤਾਬ ਵਿੱਚ ਹੀ ਲੇਖਕ ਇਸਦੀ ਵੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਰਿਗ ਵੇਦ ਦੀਆਂ ਮੌਲਿਕ ਪੋਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾਤ ਦਾ ਉਲੇਖ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਅਜੋਕੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਨੌਤੀਆ ਤੋਂ ਵੀ ਇਹੋ ਅਰਥ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉੱਚੀ-ਨੀਚੀ ਜਾਤ ਅਤੇ ਛੂਤ-ਛਾਤ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਮਾਨਤਾ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਸੀ ਅਤੇ ਧਰਮ ਵਿੱਚ ਇਹ ਵਿਗਾੜ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦੀਆਂ/ਮਨੂੰਵਾਦੀਆਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਹਿਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਧਰਾਤਲ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਕਾਇਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਅਜਿਹੇ ਤੱਥ ਸਾਹਮਣੇ ਲਿਆਉਣਾ ਡਾ. ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੇ ਬੌਧਿਕ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ।
ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਉਹ ਜਵਾਨ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ, ਤਿਉਂ ਤਿਉਂ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਦਾ ਸੰਗਰਾਮ ਵੀ ਮਘ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅਤੇ ਮਹਾਤਮਾ ਗਾਂਧੀ ਦੇ ਆਪਸੀ ਮੱਤ ਭੇਦ ਉੱਭਰ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਗਏ ਸਨ। ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਸੀ ਕਿ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਧਾਰਮਿਕ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਹੱਲ ਕਰ ਲਈ ਜਾਵੇਗੀ, ਜਦ ਕਿ ਡਾ. ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਦਲੀਲ ਸੀ ਕਿ ਸਦੀਆਂ ਦੀ ਧਾਰਮਿਕ ਗੁਲਾਮੀ ਤੋਂ ਨਜਾਤ ਲਈ ਸੰਵਿਧਾਨਿਕ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੂਲ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਇਹ ਸਿਆਸੀ ਸਮੱਸਿਆ ਸੀ ਨਾ ਕਿ ਧਾਰਮਿਕ। ਧਾਰਮਿਕ ਰੰਗ ਤਾਂ ਇਸ ਨੂੰ ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਸਿਆਸੀ ਹਿਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਹ ਵੀ ਇਤਿਹਾਸਕ ਤੱਥ ਹੈ ਕਿ ਅਖੌਤੀ ਨੀਵਾਂ ਜਾਤਾਂ ਨੂੰ ਅੰਗਰੇਜ਼ ਹਕੂਮਤ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ‘ਦੂਹਰੇ ਵੋਟ ਦੇ ਹੱਕ’ ਨੂੰ ਲੈਕੇ ਦੋਹਾਂ ਲੀਡਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮੱਤ-ਭੇਦ ਦੀ ਵਜਾਹ ਕਰਕੇ ਹੀ ਗਾਂਧੀ ਜੀ ਨੇ ਯਾਰਵੇੜਾ ਜੇਲ੍ਹ ਪੂਨਾ ਵਿਖੇ, ਇਸ ਹੱਕ ਦੇ ਵਿਰੁੱਧ, ਮਰਨ-ਵਰਤ ਰੱਖ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇਸਦਾ ਅੰਤ 24 ਸਤੰਬਰ 1932 ਨੂੰ ਹੋਏ ਇੱਕ ਸਮਝੌਤੇ ਤਹਿਤ ਹੋਇਆ ਜਿਸ ਨੂੰ ‘ਪੂਨਾ-ਪੈਕਟ’ ਕਰਕੇ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸੇ ਪੈਕਟ ਤਹਿਤ ਹੀ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਜਨ-ਜਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਾਨੂੰਨ ਸਿਰਜਦੀ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਅਤੇ ਅਸੰਬਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਾਖਵੇਂਕਰਨ ਦੀ ਵਿਵਸਥਾ ਹੋਈ, ਵਿੱਦਿਅਕ ਅਦਾਰਿਆਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰਾਖਵਾਂਕਰਨ ਹੋਇਆ। ਡਾ. ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਇਸ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਕਰਕੇ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਅਤੇ ਜਨ-ਜਾਤੀਆਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਸੁਧਾਰ ਅਤੇ ਪੁੰਗਰਦੀ ਚੇਤਨਤਾ ਸਾਫ਼ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਹੀ ਹੈ। ਭਾਰਤੀ ਸਮਾਜ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਅਖੌਤੀ ਨੀਵੀਆ ਜਾਤਾਂ ਨੂੰ ਡਾ. ਸਾਹਿਬ ਦਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰਿਣੀ ਰਹਿਣਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਬੌਧਿਕ ਇਖਲਾਕ ਦੀ ਜਿੱਤ ਸੀ।
ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਤੋਂ ਜ਼ਾਹਿਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਆਜ਼ਾਦੀ ਵੇਲੇ ਦੇਸ਼-ਵੰਡ ਦੇ ਵਿਰੋਧੀ ਸਨ। ਇਸ ਸਬੰਧ ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ ਕਿ ਤੁਰੰਤ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਤਬਾਦਲੇ ਦੀ ਬਜਾਏ, ਇਹ ਤਬਾਦਲੇ ਨੂੰ ਦਸ ਸਾਲ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ। ਵੱਖ-ਵੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਲੋਕ ਜਿੱਥੇ ਵਸਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋਣ, ਇਸ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲੈਣ। ਇਸ ਨਾਲ ਸ਼ਾਇਦ ਹੋਣ ਵਾਲਾ ਖੂਨ ਖ਼ਰਾਬਾ ਟਾਲਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਸੀ।
ਦੇਸ਼ ਅਜ਼ਾਦ ਹੋਇਆ। ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੂੰ ਸੰਵਿਧਾਨ ਘੜਨੀ ਅਸੈਂਬਲੀ ਦੇ ਚੇਅਰਮੈਨ ਵੱਲੋਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਦਿੱਤੀ ਗਈ, ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬਾਖੂਬੀ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸੰਵਿਧਾਨ ਨਿਰਮਾਤਾ ਕਰਕੇ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਅਜ਼ਾਦ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਕਾਨੂੰਨ ਮੰਤਰੀ ਬਣੇ। ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਲਈ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹਿੰਦੂ ਕੋਡ ਬਿੱਲ, ਜਿਸਦਾ ਮਕਸਦ ਹਿੰਦੂ-ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਧੀਆਂ-ਪੁੱਤਰਾਂ ਲਈ ਜਾਇਦਾਦ ਵਿੱਚ ਬਰਾਬਰ ਦੀ ਹਿੱਸੇਦਾਰੀ, ਲੜਕੀਆਂ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਉਮਰ ਸਬੰਧੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਕੁਰੀਤੀਆਂ ਸਮਝੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਵਿਵਸਥਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੂਰ ਕਰਨ ਦਾ ਪ੍ਰਸਤਾਵ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਕੋਲ ਬਹੁਮਤ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਭੀ ਬਿੱਲ ਪਾਸ ਨਾ ਹੋ ਸਕਿਆ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਅਸਤੀਫਾ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਖਲਾਕ ਸੀ। ਭਾਰਤ ਦਾ ਇਹ ਮਹਾਨ ਚਿੰਤਕ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਨਵੀਂ ਨਰੋਈ ਸੇਧ ਦੇ ਕੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਹਾਣੀ ਬਣਾਉਣਾ ਲੋਚਦਾ ਸੀ।
31 ਮਾਰਚ 1990 ਨੂੰ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਡਾ. ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ ਅੰਬੇਡਕਰ ਨੂੰ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਰਨ ਉਪਰੰਤ, ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਰਵੋਤਮ ਐਵਾਰਡ ‘ਭਾਰਤ-ਰਤਨ’ ਨਾਲ ਨਿਵਾਜਿਆ। ਆਓ, ਅੱਜ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ 131 ਵਾਂ ਜਨਮ ਦਿਹਾੜਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਦੀ ਤਲਵਾਰ ਨਾਲ ‘ਅਗਿਆਨਤਾ ਦਾ ਕੇਕ ਕੱਟ’ ਕੇ ਮਨਾਈਏ ਅਤੇ ਪ੍ਰਣ ਕਰੀਏ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਅਮਲੀ ਜਾਮਾ ਪਹਿਨਾ ਕੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਸਾਰਥਿਕਤਾ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵਾਧਾ ਕਰਾਂਗੇ ਤਾਂ ਕਿ ਭਾਈਚਾਰਕ ਸਾਂਝ, ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਹਰ ਇੱਕ ਲਈ ਇਨਸਾਫ ਜਿਹੇ ਆਦਰਸ਼ਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਹੋ ਸਕੇ। ਜਨਮ ਦਿਨ ਮੁਬਾਰਕ - ਭਾਰਤ-ਰਤਨ ਬਾਬਾ ਸਾਹਿਬ - ਜਨਮ ਦਿਨ ਮੁਬਾਰਕ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(3504)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: