“ਸਾਡੀ ਖੋਜ ਵੀ ਅਫਵਾਹ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਗਈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਚੌਂਕੀ ...”
(13 ਜੁਲਾਈ 2019)
ਭਾਵੇਂ ਅਸੀਂ 21ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਣ ਦੇ ਦਾਅਵੇ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ ਪਰ ਬੌਧਿਕ ਪੱਖੋਂ ਅਸੀਂ ਅੱਜ ਵੀ ਪੱਥਰ ਯੁੱਗ ਦੇ ਹੀ ਵਾਸੀ ਹਾਂ। ਮੜ੍ਹੀਆਂ ਮਸਾਣਾਂ, ਮਟੀਆਂ ਉੱਤੇ ਮੱਥੇ ਟੇਕਣ ਵਾਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੀ.ਐੱਚ.ਡੀ. ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਕਹਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵੀ ਆਮ ਵੇਖੇ ਜਾ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਪੱਥਰਾਂ ਦੇ ਬੁੱਤਾਂ, ਮੂਰਤੀਆਂ, ਧਾਰਮਿਕ ਗ੍ਰੰਥਾਂ ਅੱਗੇ ਮੱਥੇ ਰਗੜਦੇ ਵਕੀਲ, ਡਾਕਟਰ, ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਕਈ ਸਾਇੰਸਦਾਨ ਵੀ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਦਲਦਲ ਵਿੱਚ ਫਸੇ ਹਰ ਥਾਂ ਨਜ਼ਰ ਆ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿਚਲੇ ਫਰਕ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਆਸਥਾ ਦਾ ਨਾਂ ਦੇ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਇੱਕ ਸ਼ਬਦ “ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ” ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਖੋਜ ਕਰ ਲਈ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਝੂਠ ਦਾ ਧੰਦਾ ਖੂਬ ਫਲ ਫੁਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਧਾਰਮਿਕ ਪਾਖੰਡੀ ਇਸ ਨੂੰ ਵਰਤ ਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬੁੱਧੂ ਬਣਾਕੇ ਖੂਬ ਲੁੱਟ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕਾਨੂੰਨ ਵੀ ਇਸ ਝੂਠ ਦੇ ਧੰਦੇ ਨੂੰ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਕਿਉਂਕਿ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਭੜਕਾਉਣ ਦੀ ਆੜ ਹੇਠ ਕੇਸ ਕਰਕੇ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਅੰਦਰ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਧਰਤੀ ਅਤੇ ਲੜਾਈ ਝੂਠ ਅਤੇ ਸੱਚ ਵਿਚਾਲੇ ਹੈ। ਪਰ ਇਸਨੂੰ ਆਸਤਿਕਤਾ ਅਤੇ ਨਾਸਤਿਕਤਾ ਨਾਲ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਉਸਾਰਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਲੁੱਟਣ ਲਈ ਲੁਟੇਰਿਆ ਨੂੰ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਛੁੱਟੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕੇ।
ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਮਨੋਬਿਰਤੀ ਅਜਿਹੀ ਬਣਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੇ ਝੂਠ ਉੱਤੇ ਤਾਂ ਇੱਕ ਦਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰ ਲਵੇ, ਪਰ ਸੱਚ ਨੂੰ ਮੰਨਣ ਲਈ ਕਦੇ ਵੀ ਤਿਆਰ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਚਲਾਕ ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਅਖੌਤੀ ਰੱਬ ਦਾ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਹਊਆ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਨਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਤਾਂ ਇੱਕ ਪਾਸੇ, ਮਨੁੱਖ ਉਸ ਦੇ ਕਰੋਪ ਦੇ ਡਰ ਕਰਕੇ ਥਰਥਰ ਕੰਬਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਜਨਮ ਤੋਂ ਹੀ ਝੂਠ ਅਤੇ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀ ਅਜਿਹੀ ਗੁੜ੍ਹਤੀ ਦੇਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਜਨਮ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਮਰਨ ਤੱਕ ਝੂਠ ਦੀ ਇਸ ਦਲਦਲ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਗੁਜ਼ਾਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮਾਂ ਬਾਪ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚ ਧੱਕਣ ਲਈ ਕੋਈ ਕਸਰ ਬਾਕੀ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ। ਮਨੁੱਖ ਝੂਠ ਵਿੱਚ ਹੀ ਜੰਮਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਝੂਠ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।
ਪਿਛਲੇ 36-37 ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਣ ਲਈ ਅਣਥੱਕ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ਾਂ ਕਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਪਰ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਇੰਨਾ ਗੂੜ੍ਹਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਜੁਗਨੂੰ ਬਣਕੇ ਹੀ ਰਹਿ ਗਈ ਹੈ ਜੋ ਪਲ ਭਰ ਲਈ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਵਿੱਚ ਟਿਮਟਿਮਾਉਂਦਾ ਹੈ ਫਿਰ ਉਸੇ ਹਨ੍ਹੇਰੇ ਦਾ ਹੀ ਇੱਕ ਹਿੱਸਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਤਰਕਸ਼ੀਲਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਅੱਗੇ ਰੋਲ ਮਾਡਲ ਤਾਂ ਰੱਖਣਾ ਹੀ ਪੈਣਾ ਹੈ, ਉਹ ਵਿਆਹ ਸ਼ਾਦੀਆਂ ਸਮੇਤ ਮਰਨਿਆਂ ਪਰਨਿਆਂ ਉੱਤੇ ਆਪਣਾ ਮਾਡਲ ਲੋਕਾਂ ਅੱਗੇ ਰੱਖ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਪੁਰਾਤਨ ਰਸਮੋ ਰਿਵਾਜ਼ਾਂ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕਰਕੇ ਆਪਣੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਢੰਗ ਤਰੀਕੇ ਅਪਣਾਉਣੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਹੀ ਲੋਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਸਮਝ ਸਕਣਗੇ।
ਖੈਰ ਗੱਲ ਹੋਰ ਪਾਸੇ ਨਾ ਲਿਜਾਕੇ ਮੈਂ ਵਿਸ਼ੇ ਵੱਲ ਆਉਂਦਾ ਹਾਂ। ਜਿਵੇਂ ਸਿਆਣੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਅਫਵਾਹ ਨੂੰ ਨਾ ਕਿਸੇ ਹਵਾ ਦੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕਿਸੇ ਕੰਧਾੜੇ ਦੀ ਲੋੜ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸੀ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਕੰਨ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਵਲੇਲ ਪਏ ਉਹ ਪਹਿਲਾਂ ਘਰ, ਫਿਰ ਮੁਹੱਲੇ, ਸ਼ਹਿਰ ਹੁੰਦੀ ਹੋਈ ਪੂਰੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲ ਦੀ ਅੱਗ ਵਾਂਗ ਫੈਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਹੈ ਜਦੋਂ ਮੋਬਾਇਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਅਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਸੀ। ਪੀਲੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਵੀ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੀ, ਜਿਵੇਂ ਦਾਲ ਵਿੱਚ ਕੋਕੜੂ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਦੇ ਕੁਝ ਪੱਤਕਾਰ ਵੀ ਬਿਨਾਂ ਕੋਈ ਪੁੱਛ ਪੜਤਾਲ ਕੀਤਿਆਂ ਦਾਲ ਦੇ ਕੋਕੜੂਆਂ ਦੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਫੈਲਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਜਦੋਂ ਦੀ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ਕਰਾਂਤੀ ਆਈ ਹੈ, ਪੀਲੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਨੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਪੂਰਾ ਜਾਲ ਵਿਛਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਸਕਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਅਫਵਾਹਾਂ ਦਾ ਦੇਸ਼ ਬਣਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਨਵੀਂ ਨਵੀਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਈ ਸੀ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਇਸ ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਏ ਸਨ। ਇੱਕ ਪੱਤਰਕਾਰ ਨੇ ਅਖ਼ਬਾਰ ਵਿੱਚ ਖ਼ਬਰ ਲਗਵਾ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਨਵੀਂ ਬਣੀ ਟੈਲੀਫੋਨ ਐਕਸਚੇਜ ਵਿੱਚ ਭੂਤਨੀ ਦੀਆਂ ਝਾਂਜਰਾਂ ਦੀ ਛਣਕਾਰ ਪੈਂਦੀ ਹੈ। ਮਾਛੀਵਾੜਾ ਬਲਾਕ ਵਿੱਚ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਦੇ ਮੈਂਬਰਾਂ ਨੂੰ ਜਦੋਂ ਇਸ ਖ਼ਬਰ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਪਿੰਡ ਨੇੜੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਇਸਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰਨ ਲਈ ਮੈਂ ਅਤੇ 5-6 ਹੋਰ ਮੈਂਬਰ ਉਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਗਏ। ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਇਸਦੀ ਪੜਤਾਲ ਕਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਸਾਨੂੰ ਦੁਪਹਿਰ ਹੋ ਗਈ। ਅਖੀਰ ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਕਿ ਇਹ ਗੱਲ ਉਸ ਪੇਂਟਰ ਨੇ ਫੈਲਾਈ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਬਿਲਡਿੰਗ ਨੂੰ ਰੰਗ ਰੋਗਨ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਖਾੜਕੂਵਾਦ ਦੀਆਂ ਗਰਮ ਹਵਾਵਾਂ ਚੱਲ ਰਹੀਆਂ ਸਨ। 5-7 ਓਪਰੇ ਬੰਦੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਕੇ ਕਿਸੇ ਬਿਗਾਨੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਫਿਰਨਾ ਖਾਲਾ ਜੀ ਦਾ ਵਾੜਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਚੌਂਕੀ ਵੀ ਸੀ। ਫਿਰ ਕੀ ਸੀ, ਸਾਡੀ ਖੋਜ ਵੀ ਅਫਵਾਹ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰ ਗਈ ਅਤੇ ਸਾਨੂੰ ਚੌਂਕੀ ਬੁਲਾ ਲਿਆ ਗਿਆ। ਪਰ ਚੌਂਕੀ ਇੰਚਾਰਜ ਬਹੁਤ ਸਮਝਦਾਰ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ ਤੇ ਭੂਤਨੀ ਦੇ ਝਾਂਜਰਾਂ ਛਣਕਾਉਣ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਹਲੀਮੀ ਨਾਲ ਪੇਸ਼ ਆਇਆ। ਇੱਕ ਆਦਮੀ, ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਉਸ ਪਿੰਡ ਦਾ ਪਟਵਾਰੀ ਸੀ, ਵੀ ਤੁਰਦਾ ਫਿਰਦਾ ਚੌਂਕੀ ਆ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਹੱਥ ਦਾ ਅੰਗੂਠਾ ਗਾਇਬ ਕਰਨ ਦਾ ਇੱਕ ਟਰਿੱਕ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਭੰਬਲਭੂਸੇ ਵਿੱਚ ਪਾਉਣ ਦੀ ਬਹੁਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਉਹ ਵੀ ਸਾਡੀਆਂ ਤਰਕਸੰਗਤ ਦਲੀਲਾਂ ਅੱਗੇ ਬਹੁਤੀ ਦੇਰ ਟਿਕ ਨਾ ਸਕਿਆ ਤੇ ਹਾਰ ਮੰਨ ਗਿਆ। ਅਖੀਰ ਉਸ ਪੇਂਟਰ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ ਗਿਆ ਜਿਸਨੇ ਇਹ ਅਫਵਾਹ ਫੈਲਾਈ ਸੀ। ਉਹ ਬਹੁਤ ਡਰ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਦਿੰਦੇ ਪਰ ਸੱਚ ਸੱਚ ਬੋਲੀਂ।
ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਹ ਦੁਪਹਿਰ ਸਮੇਂ ਬਾਹਰ ਬਰਾਂਡੇ ਵਿੱਚ ਆਰਾਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਅੱਧ ਸੁੱਤੇ ਸਮੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਝਾਂਜਰਾਂ ਛਣਕਣ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਰੇ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦੇਖਿਆ ਕੋਈ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹ ਕਾਫੀ ਡਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਦੋ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਫਿਰ ਬਾਹਰ ਬਰਾਂਡੇ ਵਿੱਚ ਪਿਆ ਸੀ, ਉਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਫਿਰ ਉਸ ਦੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਈ। ਉਹ ਭੱਜ ਕੇ ਅੰਦਰ ਗਿਆ, ਫਿਰ ਵੀ ਉੱਥੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਫਿਰ ਉਸਨੇ ਇਹ ਗੱਲ ਫੈਲਾ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਟੈਲੀਫੋਨ ਐਕਸਚੈਂਜ ਵਿੱਚ ਭੂਤਨੀ ਝਾਂਜਰਾਂ ਛਣਕਾਉਂਦੀ ਫਿਰ ਰਹੀ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਫਿਰ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇੰਜ ਕਿਵੇਂ ਹੋ ਸਕਦਾ। ਅਖੀਰ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਸਾਡੀ ਸਮਝ ਆ ਗਈ ਕਿ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਵਿਆਹੀ ਵਹੁਟੀ ਜਾਂ ਉਸ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕੋਈ ਕੁੜੀ ਉੱਥੋਂ ਦੀ ਲੰਘੀ ਹੋਣੀ ਹੈ ਤੇ ਉਸ ਦੀਆਂ ਪੰਜੇਬਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਘੁੰਗਰੂ ਪਾਏ ਹੋਣੇ ਹਨ ਜੋ ਕਿ ਛਣਕ ਰਹੇ ਹੋਣਗੇ। ਦੋ ਤਿੰਨ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਵਾਪਸੀ ਸਮੇਂ ਵੀ ਅਜਿਹਾ ਹੀ ਹੋਇਆ ਹੋਣਾ ਹੈ। ਇਸ ਪੇਂਟਰ ਨੇ ਬਾਹਰ ਨਿਕਲ ਕੇ ਵੇਖਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅੰਦਰ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਝਾਂਜਰਾਂ ਦੀ ਛਣਕਾਰ ਪਾਉਣ ਵਾਲੀ ਨੂੰ ਲੱਭਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੋਣਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਅੰਦਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਲੱਭ ਸਕਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਭੂਤਨੀ ਦੀਆਂ ਝਾਂਜਰਾਂ ਛਣਕਾਉਣ ਦੀ ਗੱਲ ਸਮਝ ਲਿਆ ਤੇ ਅਫਵਾਹ ਫੈਲਾ ਦਿੱਤੀ ਕਿਉਂਕਿ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਮਨਾਂ ਅੰਦਰ ਭੂਤ ਭੂਤਨੀਆਂ ਦਾ ਡਰ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਅਸੀਂ ਛੇਤੀ ਹੀ ਹਰੇਕ ਗੱਲ ਨੂੰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜੋੜ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਜੇਕਰ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦਾ ਉਹ ਪੱਤਰਕਾਰ ਵੀ ਅਜਿਹੀ ਖੋਜ ਕਰਦਾ ਤਾਂ ਝਾਂਜਰਾਂ ਛਣਕਾਉਂਦੀ ਭੂਤਨੀ ਦੀ ਇਹ ਅਫਵਾਹ ਨਾ ਫੈਲਦੀ। ਜੇਕਰ ਪੱਤਰਕਾਰ ਪੀਲੀ ਪੱਤਰਕਾਰੀ ਛੱਡਕੇ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਤਨਦੇਹੀ ਨਾਲ ਨਿਭਾਉਣ ਸੱਚ ਅਤੇ ਝੂਠ, ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਅਤੇ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦੀਆਂ ਖ਼ਬਰਾਂ ਦੀ ਤਰਕ ਦੇ ਆਧਾਰ ਤੇ ਪੜਤਾਲ ਕਰਕੇ ਖ਼ਬਰਾਂ ਲਗਵਾਉਣ ਤਾਂ ਅੰਧਵਿਸ਼ਵਾਸ ਦਾ ਹਨ੍ਹੇਰਾ ਜਲਦੀ ਹੀ ਚਾਨਣ ਵਿੱਚ ਬਦਲ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਵੀ ਅਫਵਾਹਾਂ ਉੱਤੇ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ। ਅਫਵਾਹਾਂ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਦੀਆਂ ਮੁੱਖ ਦੁਸ਼ਮਣ ਹਨ ਜੋ ਹੱਸਦੇ ਵਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਅਤੇ ਦੇਸ਼ ਨੂੰ ਮਲੀਆਮੇਟ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਕਿੰਟ ਨਹੀਂ ਲਾਉਂਦੀਆਂ।
*****
(ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(1664)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: