“ਇਹ ਆਤਮ ਕਥਾ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਨਾਲ ਲਬਰੇਜ਼ ਹੈ ,ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ...”
(11 ਜੂਨ 2020)
ਕਿਸੇ ਵੀ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਬੁਲੰਦੀਆਂ ਛੂਹਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕ ਹੋਰਨਾਂ ਲਈ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਸ੍ਰੋਤ ਬਣਦੇ ਹਨ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਖ਼ੇਤਰ ਖੇਡ ਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਹਰ ਕਿਸੇ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਨਾਮਵਰ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਪ੍ਰਤੀ ਜਾਣਨ ਦੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਬਣੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਫਲਾਈਂਗ ਸਿੱਖ ਮਿਲਖਾ ਸਿੱਖ ਨੂੰ ਭਲਾ ਕੌਣ ਨਹੀਂ ਜਾਣਦਾ, ਜਿਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਖੇਡ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਮਾਰੀਆਂ ਮੱਲਾਂ ਸਦਕਾ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦਾ ਨਾਂ ਰੁਸ਼ਨਾਇਆ। ਕਈ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਇੰਟਰਨੈੱਟ ’ਤੇ ਬੈਠਿਆਂ ਫੇਸਬੁੱਕ ਉੱਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਸਦੇ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਪਿਆਰੇ ਨੇ ਫਲਾਈਂਗ ਸਿੱਖ ਦੀ ਸਵੈ ਜੀਵਨੀ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਜਤਾਈ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਨਿੱਜੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਕਾਪੀ ਵੇਖ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਭੇਜਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਖ਼ੁਦ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹਾਸਲ ਕੀਤੀ। ਆਤਮ ਕਥਾ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਕਲਮ ਨੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਨਾਲ ਇਹ ਸੰਵਾਦ ਰਚਾਇਆ।
ਇਹ ਆਤਮ ਕਥਾ ਪ੍ਰੇਰਨਾ ਨਾਲ ਲਬਰੇਜ਼ ਹੈ , ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਤੇ ਲਗਨ ਨਾਲ ਤੁਰਦੇ ਰਹਿਣ ਦਾ ਝਲਕ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਜਨਵਰੀ 1953 ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜ ਵਿੱਚ 6 ਮੀਲ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਦੌੜ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਖੇਡ ਜੀਵਨ ਦਾ ਆਗਾਜ਼ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਦੌੜਾਕ ਸਵੈ ਜੀਵਨੀ ਸਮਰਪਣ ਧਿਆਨ ਖਿੱਚਦਾ ਹੈ। ‘ਦੇਸ਼ ਦੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਦੇ ਨਾਂ ਜੋ ਰੱਜਵੀਂ ਰੋਟੀ ਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਂ ਉੱਚਾ ਕਰਨ ਲਈ ਖੇਡ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਸਿਰਤੋੜ ਯਤਨ ਕਰਦੇ ਹਨ।’ ਇਹ ਸਮਰਪਣ ਖਿਡਾਰੀ ਦੀ ਭਾਵਨਾ ਨੂੰ ਦਰਸਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਖੇਡ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਹਨ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ’ਤੇ ਧਰੀ ਗਈ ਉਂਗਲ ਇਹ ਹੈ- ‘ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਖਿਡਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਖਹਿਬਾਜ਼ੀ ਅਤੇ ਈਰਖ਼ਾ ਬਹੁਤ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਉਹ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੋਈ ਖਿਡਾਰੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਨਾ ਕਰਕੇ ਦਿਖਾਏ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹ ਔਗੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਸਿਆਸਤਦਾਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤਾ ਹੈ।’
ਮਿਲਖਾ ਸਿੰਘ ਦੌੜਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਉੱਡਦਾ ਸੀ। ਫਲਾਈਂਗ ਸਿੱਖ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਉਸ ਨੂੰ 1960 ਵਿੱਚ ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਏਸ਼ੀਅਨ ਚੈਂਪੀਅਨ ਅਬਦੁਲ ਖ਼ਾਲਿਕ ਨਾਲ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ 200 ਮੀਟਰ ਦੌੜ ਦੇ ਜੇਤੂ ਮੁਕਾਬਲੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲਿਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਇਸ ਦੌੜ ਦੇ ਵਿਸ਼ਵ ਰਿਕਾਰਡ 20.7 ਸੈਕਿੰਡ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਵੀ ਕੀਤੀ। ਪਾਕਿਸਤਾਨੀ ਦੌੜਾਕ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਆਪਣੇ ਹੀ ਘਰ ਮਾਤ ਦੇਣ ’ਤੇ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ ਲਗਾਏ ਜਾ ਰਹੇ ਜੇਤੂ ਚੱਕਰ ਉਪਰੰਤ ਸਟੇਡੀਅਮ ਵਿੱਚ ਇਹ ਆਵਾਜ਼ ਗੂੰਜ ਰਹੀ ਸੀ। ‘ਇਹ ਮਿਲਖਾ ਸਿੰਘ ਹੈ, ਜੋ ਦੌੜਿਆ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਉੱਡਿਆ ਹੈ।’ ਇਹ ਜਿੱਤ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਦੇ ਖੇਡ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀ ਜਾਵੇਗੀ। ਅਸੀਂ ਇਸ ਖਿਡਾਰੀ ਨੂੰ ਫਲਾਈਂਗ ਸਿੱਖ ਦਾ ਖ਼ਿਤਾਬ ਦਿੰਦੇ ਹਾਂ। ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਮਿਲਿਆ ਇਹ ਖ਼ਿਤਾਬ ਫਿਰ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋ ਗਿਆ। ਦੁਨੀਆਂ ਦੇ 70 ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ 82 ਦੌੜਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਗ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਸੰਸਾਰ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਦੌੜਾਕ 79 ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜੇਤੂ ਰਿਹਾ ਜਦਕਿ ਰੋਮ ਓਲੰਪਿਕ ਵਿੱਚ ਚੌਥੇ ਨੰਬਰ ’ਤੇ ਰਹਿ ਕੇ ਤਮਗਾ ਨਾ ਜਿੱਤ ਸਕਣ ਦਾ ਅਫ਼ਸੋਸ ਉਸ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਖੂਬਸੂਰਤ ਕਥਨ ਹੈ ਕਿ ‘ਕਾਮਯਾਬੀ ਤਕ ਕੋਈ ਜਰਨੈਲੀ ਸੜਕ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦੀ। ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਦੌੜਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ। ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਜੱਦੋਜਹਿਦ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ਤਾ ਰੱਖਦੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਗਰਾਉਡ ਵਿੱਚ ਦੌੜਦਾ, ਮੇਰਾ ਭੂਤਕਾਲ ਤੇ ਭਵਿੱਖ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦੌੜ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ। ਮੇਰੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਤੰਗਦਿਲੀ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ਾਲ ਕਰਦੀ ਗਈ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣ ਦਾ ਇਹੋ ਤਰੀਕਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।’
ਆਪਣੇ ਅਥਲੀਟ ਜੀਵਨ ਦੌਰਾਨ ਫਲਾਈਂਗ ਸਿੱਖ ਵਜੋਂ ਸੰਸਾਰ ਭਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੂੰ ਮਾਣ ਸਤਿਕਾਰ ਮਿਲਿਆ। ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕਾਂ ਦੀਆਂ ਭੀੜਾਂ ਜੁੜਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਤੇ ਸਟੇਡੀਅਮਾਂ ਵਿੱਚ ਤਾੜੀਆਂ ਦੀ ਗੂੰਜ ਉਸ ਨੂੰ ਦੌੜ ਜਿੱਤਣ ਵਿੱਚ ਉਤਸ਼ਾਹਿਤ ਕਰਦੀ ਰਹੀ। 1970 ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਵਾਸੀ ਭਾਰਤੀ ਲੇਖਕ ਤਰਸੇਮ ਪੁਰੇਵਾਲ ਨੂੰ ਸਕਾਟਲੈਂਡ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਐਡਨਬਗ ਵਿਖੇ ਮਿਲਖਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲਈ ਸਾਰੇ ਹੋਟਲ ਬੁੱਕ ਹੋਣ ਕਾਰਣ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਥਾਣੇ ਦੇ ਹਵਾਲਾਤੀ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਰਾਤ ਕੱਟਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋਣਾ ਪਿਆ, ਜਦ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਉਹ ਸਟੇਡੀਅਮ ਪੁੱਜੇ ਤਾਂ ਸਾਰੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਬੁੱਕ ਹੋ ਚੁੱਕੀਆਂ ਸਨ। ਕਿਸੇ ਖਿਡਾਰੀ ਲਈ ਇਸ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਸਨਮਾਨ ਭਲਾ ਹੋਰ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮਿਲਖਾ ਸਿੰਘ ਦੀਆਂ ਸੰਸਾਰ ਪੱਧਰ’ ਤੇ ਇੱਕ ਦੌੜਾਕ ਵਜੋਂ ਕੀਤੀਆਂ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਬਦਲੇ 1958 ਵਿੱਚ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਰਾਸ਼ਟਰਪਤੀ ਡਾ. ਰਾਜਿੰਦਰ ਪ੍ਰਸ਼ਾਦ ਹੱਥੋਂ ਪਦਮ ਸ਼੍ਰੀ ਦਾ ਮਾਣਮੱਤਾ ਸਨਮਾਨ ਮਿਲਿਆ। ਆਪਣੇ ਖੇਡ ਜੀਵਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਖੇਡ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਉੱਚ ਅਹੁਦਿਆਂ ’ਤੇ ਰਹੇ।
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਰਿਕਾਰਡ ਦੀ ਬਰਾਬਰੀ ਅਜੇ ਤਕ ਕਿਸੇ ਭਾਰਤੀ ਖਿਡਾਰੀ ਨੇ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ। ਖੇਡ ਰਾਹੀਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਖੇਡ ਭਾਵਨਾ ਤੇ ਦੇਸ਼ ਦਾ ਨਾਂ ਰੌਸ਼ਨ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਖਿਡਾਰੀ ਅੱਜ ਵੀ ਮਿਲਖਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਆਈਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਹੇ ਹਨ, ਜਿਨਾਂ ਦੇ ਨਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਤਮ ਕਥਾ ਸਮਰਪਣ ਹੈ। ਫਲਾਈਂਗ ਸਿੱਖ ਦੀ ਆਤਮ ਕਥਾ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਅਜੋਕੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ’ਤੇ ਰਸ਼ਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ 2012 ਦੀਆਂ ਲੰਡਨ ਓਲੰਪਿਕ ਵਿੱਚ ਮੁੱਕੇਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਕਾਂਸੀ ਦਾ ਤਮਗਾ ਜਿੱਤਣ ਵਾਲੀ ਖਿਡਾਰਨ ਮੈਰੀ ਕਾਮ ਓਲੰਪਿਕ ਤਮਗਾ ਜਿੱਤਣ ਉਪਰੰਤ ਆਪਣੇ ਬਲਬੂਤੇ ਜੂਝਦੀ ਰਹੀ ਤੇ ਅੱਗੇ ਵਧਦੀ ਰਹੀ। ਸਾਬਕਾ ਭਾਰਤੀ ਅਥਲੀਟ ਸੰਥੀ ਸੌਂਦਰਾਜਨ ਵਰਗੇ ਅਨੇਕਾਂ ਖਿਡਾਰੀ ਮਿਹਨਤ ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਕਰਕੇ ਪੇਟ ਪਾਲਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹਨ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਸਾਰ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਨਹੀਂ ਜਦਕਿ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਰਗੀਆਂ ਖੇਡਾਂ ਨੂੰ ਲੋਕ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕਰੋੜਾਂ ਰੁਪਇਆ ਖਰਚਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਅਰਬਾਂ ਕਮਾਇਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਸੱਚੀ ਸੁੱਚੀ ਖੇਡ ਭਾਵਨਾ ਦੀ ਕਮੀ ਅੱਖਰਦੀ ਹੈ। ਹਰ ਛੋਟੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਦੇਸ਼ ਪੱਧਰ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਤਕ ਪੱਖ ਪਾਤ, ਬੇਈਮਾਨੀ ਤੇ ਸਿਫਾਰਸ਼ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਓਲੰਪਿਕ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਤਮਗਿਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 10 ਦਾ ਅੰਕੜਾ ਵੀ ਪਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀ। ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਹੋਰ ਅਨੇਕਾਂ ਖੇਡ ਪ੍ਰਸ਼ੰਸਕ ਜਿਹੜੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਅੰਤਰਰਾਸ਼ਟਰੀ ਮੁਕਾਬਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਟਰੈਕ ’ਤੇ ਉੱਡਦਿਆਂ ਨਹੀਂ ਦੇਖ ਸਕੇ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਅਥਲੀਟ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਗਾਥਾ ਵਿੱਚੋਂ ਸੰਘਰਸ਼ ਦਾ ਪਾਠ ਜ਼ਰੂਰ ਸਿੱਖਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ’ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਹਰੇਕ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਨੂੰ ਮਾਤ ਦਿੱਤੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(2190)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)