“ਨਿੱਤ ਨਵੇਂ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮੰਜ਼ਿਲ ਦਾ ਰਾਹ ਫੜਦੇ, ਔਕੜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਸਾਂ ਦੇ ਦੀਵੇ ਜਗਾ ਕੇ ਰੱਖਦੇ। ਹਰ ਪਹੁ ਫੁਟਾਲਾ ...”
(9 ਜਨਵਰੀ 2024)
ਇਸ ਸਮੇਂ ਪਾਠਕ: 245.
ਨਿੱਤ ਪਹੁ ਫੁਟਾਲਾ ਹੁੰਦਾ। ਹਨੇਰੇ ਨੂੰ ਚੀਰਦਾ। ਨਵੀਂ ਆਸ ਨਾਲ ਚਾਨਣ ਦੀ ਆਮਦ ਹੁੰਦੀ। ਪੰਛੀ ਪ੍ਰਾਣੀ ਜਾਗਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਿੱਠੇ ਬੋਲ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਰਸ ਘੋਲਦੇ, ਉਗਮਦੇ ਸੂਰਜ ਦਾ ਸੁਨਹਿਰੀ ਰੰਗ ਵੇਖਦੇ। ਹੱਸਦੇ, ਚਹਿਚਹਾਉਂਦੇ ਪੌਣ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ, ਆਲ੍ਹਣਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਉਡਾਰੀ ਭਰਦੇ। ਜਿਊਣ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਬਣਦੇ। ਵਗਦੀ ਪੌਣ ਰੁੱਖਾਂ ਦੇ ਪੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਲੈਂਦੀ। ਪੰਛੀਆਂ ਦੇ ਪਰਾਂ ਨਾਲ ਵਹਿੰਦੀ। ਮਨੁੱਖ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਕੰਮਾਂ ਵੱਲ ਅਹੁਲਦੇ। ਚੌਂਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਬਲਣ ਲਗਦੇ। ਮਾਵਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਦਾ ਸੁਹਜ ਕਰਮ ਬਣਦਾ। ਕਿਰਤੀ ਖ਼ੇਤਾਂ ਦਾ ਰਸਤਾ ਫੜਦੇ। ਖ਼ੇਤਾਂ ਦੇ ਵੱਟਾਂ ਬੰਨਿਆਂ ’ਤੇ ਕਿਰਤੀ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਦਸਤਕ ਹੁੰਦੀ।
ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਨਵਾਂ ਪੰਨਾਂ ਖੁੱਲ੍ਹਦਾ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਪਛਾਣ ਬਣਾਉਂਦਾ। ਬਾਲ ਸਕੂਲਾਂ ਦੇ ਰਾਹ ਪੈਂਦੇ। ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਆਪੋ ਆਪਣੀ ਡਿਊਟੀ ਲਈ ਜਾਂਦੇ। ਕਿਰਤੀ-ਕਾਮੇ ਕੰਮ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਨਿਕਲਦੇ। ਮੁਸਾਫ਼ਰ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਵੱਲ ਤੁਰਦੇ। ਸੜਕਾਂ ਉੱਤੇ ਚਲਦੇ ਵਾਹਣ ਹਵਾ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਆਪਣੇ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਨਾਲ ਇੱਕਮਿੱਕ ਹੁੰਦੀ। ਘਰਾਂ ਦੀਆਂ ਸੁਆਣੀਆਂ ਕੰਮ ਨੂੰ ਸਾਂਭਦੀਆਂ। ਬਾਲਾਂ ਅਤੇ ਵੱਡਿਆਂ ਦਾ ਖਾਣ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਬੰਨ੍ਹਦੀਆਂ। ਗਲੀ, ਗੁਆਂਢ ਵਿੱਚ ਰੌਣਕ ਹੋਣ ਲਗਦੀ। ਰੇਹੜੀ, ਫੜ੍ਹੀ ਦੀ ਆਮਦ ਹੁੰਦੀ। ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਕਿਰਨਾਂ ਨਾਲ ਦਿਨ ਤੁਰਨ ਲਗਦਾ।
ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੀ ਫ਼ਸਲ ਕਾਮਿਆਂ ਦਾ ਖਿੜੇ ਮੱਥੇ ਸਵਾਗਤ ਕਰਦੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਅੱਟਣਾਂ ਭਰੇ ਹੱਥਾਂ ਨੂੰ ਚੁੰਮਦੀ। ਸੰਵਾਦ ਕਰਦੀ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੀ, ‘ਤੁਹਾਡੇ ਆਸਰੇ ਹੀ ਜਿਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਤੁਹਾਡਾ ਦਿੱਤਾ ਪਾਣੀ ਸਾਡੀਆਂ ਜੜ੍ਹਾਂ ਲਾਉਂਦਾ। ਸਿਰ ਉਠਾ ਕੇ ਖੜ੍ਹਨ ਦਾ ਸਬੱਬ ਬਣਦਾ। ਸਾਡੇ ਫੁੱਲ ਪੱਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਿਊਣ ਦਾ ਰੰਗ ਭਰਦਾ। ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਪਲਦੇ, ਵੱਡੇ ਹੁੰਦੇ। ਫ਼ਸਲ ਦੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਮੰਡੀ ਦੀ ਵਸਤ ਬਣਦੇ। ਅੰਨ ਭੰਡਾਰ ਭਰਦੇ ਨਾ ਥੱਕਦੇ। ਸਾਡਾ ਵਪਾਰ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਤਰੱਕੀ ਦੀ ਪੌੜੀ ਚੜ੍ਹਦੇ ਜਾਂਦੇ। ਤੁਹਾਡੇ ਜਿਹੇ ਬੀਜਣ, ਕੱਟਣ ਵਾਲੇ ਤੰਗੀਆਂ ਤੁਰਸ਼ੀਆਂ ਝੇਲਦੇ। ਇਹ ਅਨਿਆਂ ਸਾਨੂੰ ਕਾਲੇ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਵਾਂਗ ਵਿਹੁ ਵਰਗਾ ਲਗਦਾ। ਤੁਹਾਡਾ ਸਬਰ, ਸਿਦਕ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹਦਾ। ਅਸੀਂ ਤੁਹਾਡੇ ਚੰਗੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਆਸ ਨਾਲ ਜਿਉਂਦੇ।’
ਬੈਂਕਾਂ ਅਤੇ ਸਰਕਾਰੀ ਦਫਤਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਆਪਣੇ ਆਪ ’ਤੇ ਰਸ਼ਕ ਕਰਦੀ, ਸੁਖ ਸਹੂਲਤਾਂ ਮਾਣਦੀ। ਰੋਅਬ ਦਾਬ ਨੂੰ ਨਾਲ ਰੱਖਦੀ। ਈਰਖਾ-ਹੰਕਾਰ ਨੂੰ ਸਿਰ ਚੜ੍ਹਾ ਬੋਲਦੀ। ਸਾਂਝ, ਸਹਿਯੋਗ, ਹਮਦਰਦੀ ਤੋਂ ਦੂਰ ਰਹਿੰਦੀ। ਕੰਮ ਨਾਲ ਮਤਲਬ ਉਸਦਾ ਧਰਮ ਹੁੰਦਾ। ਅਣਗਹਿਲੀ ਤੇ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਉਸਦੀ ਪਹਿਲੀ ਪਸੰਦ ਬਣਦੀ। ਅਫਸਰਸ਼ਾਹੀ ਦਾ ਨਖਰਾ ਸੱਤਵੇਂ ਅਸਮਾਨ ’ਤੇ ਰਹਿੰਦਾ।
ਜਨਤਕ ਥਾਵਾਂ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਮਗਨਰੇਗਾ ਕਾਮੇ। ਚੁਣੇ ਹੋਏ ਸਰਪੰਚਾਂ ਤੇ ਪੰਚਾਇਤ ਸਕੱਤਰਾਂ ਦੀ ਹਾਜ਼ਰੀ ਭਰਦੇ। ਸੜਕਾਂ, ਗਲੀਆਂ ਸਾਫ਼ ਕਰਦੇ। ਗੁਆਚ ਗਏ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ। ਨਾ ਬਰਾਬਰੀ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲੇ ਮਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬੱਠਲਾਂ ਦਾ ਬੋਝ ਕੱਖਾਂ ਸਮਾਨ ਲਗਦਾ। ਉਹ ਕੰਮ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਇਸ਼ਟ ਸਮਝਦੀਆਂ। ਕਾਮੇ ਸੜਕਾਂ ’ਤੇ ਬੈਠ ਰੋਟੀ ਚਾਹ ਖਾਂਦੇ ਪੀਂਦੇ। ਸਿਦਕ, ਸਿਰੜ ਨੂੰ ਅੰਗ ਸੰਗ ਰੱਖਦੇ। ਆਪਣੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਮਾਰਟ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਭਵਿੱਖ ਵੇਖਦੇ। ਚਲਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਸਰਪੰਚ ਦਾ ਗੇੜਾ ਵੋਟ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਯਾਦ ਦਿਵਾਉਂਦਾ। ਕਾਮੇ ਦਿਨ ਭਰ ਸਖ਼ਤ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਚੰਗੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਆਸ ਨਾਲ ਘਰ ਪਰਤਦੇ।
ਮੁਸਾਫਰ ਢੋਂਦੀਆਂ ਸਰਕਾਰੀ ਬੱਸਾਂ ਮੁਫ਼ਤ ਸਫਰ ਦੀ ਰਾਜਨੀਤੀ ਨੂੰ ਕੋਸਦੀਆਂ। ਤੂੜੀ ਵਾਂਗ ਭਰ ਤੁਰਦੀਆਂ, ਦਿਨ ਭਰ ਸੜਕਾਂ ਦਾ ਨਾਪ ਲੈਂਦੀਆਂ। ਅੱਗੇ ਪਿੱਛੇ ਲੱਗੇ ਸਰਕਾਰੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਦੇ ਫਲੈਕਸਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਦੀਆਂ। ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਰੈਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਮਜਬੂਰ, ਬੇਵੱਸ ਕਿਰਤੀਆਂ ਦੀ ਭੀੜ ਜੁਟਾਉਂਦੀਆਂ। ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਠੇਕੇ ’ਤੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਕਾਮਿਆਂ ਦੀ ਹੋਣੀ ’ਤੇ ਝੂਰਦੀਆਂ। ਮੁਸਾਫ਼ਰਾਂ ਨੂੰ ਮੰਜ਼ਿਲਾਂ ’ਤੇ ਪੁੱਜਦਾ ਕਰਦੀਆਂ। ਟੋਲ ਪਲਾਜ਼ਿਆਂ ਵਾਲ਼ੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ’ਤੇ ਤੁਰਦਿਆਂ ਸਬਕ ਦਾ ਪਾਠ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੀਆਂ। ਮੰਜ਼ਿਲ ਪਾਉਣ ਲਈ ਲਗਾਤਾਰ ਤੁਰਨਾ ਪੈਂਦਾ, ਔਕੜਾਂ ਨਾਲ ਮੱਥਾ ਲਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ। ਹਨੇਰੇ ਨਾਲ ਜੰਗ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਸਵੇਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ।
‘ਦੂਈਸ਼ੇਨ’ ਦੇ ਸੰਗੀ ਸਾਥੀ ਸਕੂਲਾਂ, ਕਾਲਿਜਾਂ ਵਿੱਚ ਚੇਤਨਾ ਦੇ ਦੀਪ ਬਣ ਜਗਦੇ। ਸਫ਼ਲਤਾ ਦਾ ਰਾਹ ਨਾਪਣ ਲਈ ਸਖ਼ਤ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਸਬਕ ਦਿੰਦੇ। ਸਮਝਾਉਂਦੇ, ‘ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਬਿਨਾ ਕੁਝ ਹਾਸਲ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਖੇਤ ਹੋਵੇ, ਫੈਕਟਰੀ ਜਾਂ ਵਿੱਦਿਅਕ ਅਦਾਰੇ, ਹਰ ਥਾਂ ਹੱਕ਼ ਲੈਣ ਲਈ ਡਟਣਾ ਪੈਂਦਾ। ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਗ਼ਦਰੀ ਗ਼ੁਲਾਬ ਕੌਰ ਤੇ ਦੁਰਗਾ ਭਾਬੀ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਦਸਦੇ।’ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਨਰੋਏ ਸਮਾਜ ਦੀ ਗੱਲ ਛੇੜਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਚਾਨਣ ਰੰਗੇ ਬੋਲ ਜਵਾਨ ਦਿਲਾਂ ਨੂੰ ਟੁੰਬਦੇ। ਸਿੱਖਿਆ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਵਾਰਸਾਂ ਦੇ ਮਨ ਮਸਤਕ ਤੇ ਚਾਨਣ ਦੀ ਦਸਤਕ ਦਿੰਦੀ।
ਸ਼ਹੀਦ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਨੇਹੀ ‘ਬੋਘੇ’ ਵਰਗੇ ਸਵੇਰ ਸ਼ਾਮ ਸੜਕਾਂ ’ਤੇ ਸਫ਼ਾਈ ਦੀ ਇਬਾਰਤ ਲਿਖਦੇ। ਘਰਾਂ ਦਾ ਕੂੜਾ ਕਰਕਟ ਚੁੱਕਦੇ। ਗਲੀਆਂ, ਬਜ਼ਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਸਾਫ਼ ਸਫ਼ਾਈ ਕਰਦੇ। ਵੱਡਿਆਂ ਦੀ ਵਗਾਰ ਝੇਲਦੇ। ਸੀਵਰੇਜ ਦੇ ਬਦਬੂਦਾਰ ਗਟਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰਨ ਦਾ ਦਰਦ ਹੰਢਾਉਂਦੇ। ਖੁਸ਼ੀ, ਗ਼ਮੀ ਦੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਸੱਭਿਅਕ ਲੋਕਾਂ’ ਵੱਲੋਂ ਖਿਲਾਰਿਆ ਕੂੜਾ ਸਾਂਭਦੇ। ਪਰ ਸਵੱਛ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਮਾਗਮਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਧਰੇ ਨਜ਼ਰ ਨਾ ਆਉਂਦੇ। ਨਾ ਬਰਾਬਰੀ ਅਤੇ ਵਿਤਕਰੇ ਝੇਲਦੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦਾ ਕੁਹਜ ਜੱਗ ਜ਼ਾਹਰ ਕਰਦੇ। ਫਿਰ ਵੀ ਆਸਾਂ ਦੀ ਤੰਦ ਨਾ ਬਿਖਰਨ ਦਿੰਦੇ।
ਕਿਸਮਤ ਕਰਮਾਂ ਦੀ ਛਾਂ ਹੇਠ ਗੂੜ੍ਹੀ ਨੀਂਦ ਸੁੱਤੇ ਅਗਿਆਨਤਾ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਵਿੱਚ ਭਟਕਦੇ। ਸੁੱਖਣਾ, ਅਰਦਾਸਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਫਲਤਾ ਤੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਭਾਲਦੇ। ਭੁੱਲੇ ਭਟਕੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਂਦੇ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਕਾਮੇ ਨਾਟਕਾਂ, ਗੀਤਾਂ ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਨਾਲ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਚਾਨਣ ਬਿਖੇਰਦੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਾਊ ਪੁੱਤ ਜਾਪਦੇ। ਲੇਖ਼ਕ, ਕਲਾਕਾਰ ਤੇ ਰੰਗਕਰਮੀ ਚਾਨਣ ਦੇ ਰਾਹ ਦੀ ਪੈੜ ਬਣਦੇ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸਿਰ ਉਠਾ ਕੇ ਤੁਰਦੀ। ਦਿਨ ਰਾਤ ਹੱਕਾਂ, ਹਿਤਾਂ ਦੀ ਜਾਗ ਲਾਉਂਦੇ, ਕਿਰਤੀਆਂ ਕਾਮਿਆਂ ਨੂੰ ਜਗਾਉਂਦੇ। ਅਨਿਆਂ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਸੰਘਰਸ਼ਾਂ ਦੇ ਰਾਹ ਤੁਰਦੇ। ਭਗਤ, ਸਰਾਭੇ ਅਤੇ ਗ਼ਦਰੀ ਬਾਬਿਆਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ’ਤੇ ਪਹਿਰਾ ਦਿੰਦੇ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਆਪਣੇ ਅਜਿਹੇ ਸਰਵਣ ਪੁੱਤਰ ਧੀਆਂ ’ਤੇ ਰਸ਼ਕ ਕਰਦੀ।
ਨਿੱਤ ਨਵੇਂ ਉਤਸ਼ਾਹ ਨਾਲ ਮੰਜ਼ਿਲ ਦਾ ਰਾਹ ਫੜਦੇ, ਔਕੜਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਆਸਾਂ ਦੇ ਦੀਵੇ ਜਗਾ ਕੇ ਰੱਖਦੇ। ਹਰ ਪਹੁ ਫੁਟਾਲਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਲਈ ਨਵੀਆਂ ਉਮੰਗਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੁੰਦਾ। ਹਮੇਸ਼ਾ ਕੁਝ ਨਵਾਂ, ਅਨੂਠਾ ਕਰਨ ਲਈ ਤਤਪਰ ਰਹਿੰਦੇ। ਅਜਿਹੇ ਸਾਹਸੀ, ਸਿਦਕਵਾਨ, ਸੱਚੇ, ਸਮਰਪਿਤ, ਸੁੱਘੜ ਸਿਆਣੇ, ਸਿਰੜੀ ਤੇ ਸਾਝਾਂ ਪਾਲਣ ਵਾਲੇ ਮਨੁੱਖ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸ਼ਾਹ ਅਸਵਾਰ ਅਖਵਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਪੈੜਾਂ ਉੱਜਲ ਭਵਿੱਖ ਦੇ ਰਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਰੌਸ਼ਨੀ ਬਣ ਬਿਖਰੀਆਂ ਹਨ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(4612)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: (