“ਉਹ 22 ਅਪਰੈਲ ਨੂੰ ਨਾਰਥ ਅਮੈਰਿਕਨ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਵਲੋਂ ਆਯੋਜਿਤ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਬਲਿਕ ਮੀਟਿੰਗ ...”
(21 ਅਪਰੈਲ 2018)

ਭਾਅ ਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵੱਡੀ ਬੇਟੀ ਡਾ. ਨਵਸ਼ਰਨ ਕੌਰ ਕਿੱਤੇ ਵਜੋਂ ਸਮਾਜ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰੀ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਕਨੇਡਾ ਦੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਤੋਂ ਡਾਕਟਰੇਟ ਕਰ ਕੇ ਕੁੱਝ ਸਮਾਂ ਅਧਿਆਪਨ ਕਾਰਜ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਉਪਰੰਤ ਕਨੇਡਾ ਦੀ ਇੱਕ ਸੰਸਥਾ “ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਡਿਵੈਲਪਮੈਂਟ ਰਿਸਰਚ ਸੈਂਟ” ਨਾਲ ਜੁੜ ਗਈ ਅਤੇ ਅੱਜ ਕੱਲ ਇਸ ਸੰਸਥਾ ਦੇ ਦਿੱਲੀ ਸਥਿਤ ਦਫਤਰ ਦਾ ਕੰਮ-ਕਾਜ ਸੰਭਾਲ ਰਹੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਭਾਅ ਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਉਸਦੇ ਸਾਥੀਆਂ ਦੀ ਸੋਚ ਨੂੰ ਪਰਨਾਈ ਹੋਈ ਨਵਸ਼ਰਨ ਦਾ ਸਮੁੱਚੇ ਭਾਰਤ ਅਤੇ ਖਾਸ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਖੱਬੇ ਪੱਖੀ ਜਮਹੂਰੀ ਲਹਿਰਾਂ ਨਾਲ ਬਹੁਤ ਹੀ ਨੇੜੇ ਦਾ ਸਬੰਧ ਹੈ। ਉਸਦੇ ਕਹਿਣ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉਸਦੀ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਔਰਤਾਂ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਭਾਅ ਜੀ ਭਾਵ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਰਾਹੀਂ ਹੀ ਹੋਈ। ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਅਨੁਸਾਰ, “ਉਹ ਖੇਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਔਰਤਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਤੇ ਫਿਕਰਮੰਦ ਅਤੇ ਨਿਰਾਸ਼ ਹੁੰਦੇ। ਸਾਡੀਆਂ ਮਜ਼ਦੂਰ ਔਰਤਾਂ ਪਿੱਛੇ ਰਹਿ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਪਛੜ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਕਹਿੰਦੇ।” ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੀ ਕਾਰਣ ਹੈ ਕਿ ਉਸਦਾ ਕਾਰਜ ਖੇਤਰ ਬੇਜ਼ਮੀਨੇ ਦਲਿਤ ਮਜ਼ਦੂਰ, ਔਰਤਾਂ ਅਤੇ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀਆਂ ਦਲਿਤ ਮਜ਼ਦੂਰ ਔਰਤਾਂ ਹਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਬਾਰੇ ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਬੜੇ ਵਿਸਥਾਰ ਨਾਲ ਡੂੰਘਾ ਅਧਿਐਨ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਔਰਤਾਂ ਦਲਿਤ, ਮਜ਼ਦੂਰ ਅਤੇ ਔਰਤ ਹੋਣ ਦੀ ਤੀਹਰੀ ਮਾਰ ਝੱਲ ਰਹੀਆਂ ਹਨ।

ਕਈ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਲੇਖਕਾ ਅਤੇ ਸੰਪਾਦਕ ਡਾ. ਨਵਸ਼ਰਨ ਦਾ ਅਹਿਮ ਖੋਜ ਕਾਰਜ ਭਾਰਤ ਦੇ ਵਿਵਾਦਤ ਬਾਰਡਰ ਇਲਾਕਿਆਂ ਕਸ਼ਮੀਰ ਅਤੇ ਉੱਤਰ ਪੂਰਬ ਵਿੱਚ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਉੱਤੇ ਫੌਜ ਅਤੇ ਸੁਰੱਖਿਆ ਬਲਾਂ ਵਲੋਂ ਢਾਹੇ ਜਾਂਦੇ ਜ਼ੁਲਮ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਤੇ ਜਮਹੂਰੀ ਹੱਕਾਂ ਦੇ ਘਾਣ ਬਾਰੇ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਫਾਸ਼ੀ, ਫਿਰਕੂ, ਦਲਿਤ ਅਤੇ ਔਰਤ ਵਿਰੋਧੀ ਨੀਤੀਆਂ ਅਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਬਣੇ ਜਮਹੂਰੀ ਫਰੰਟ ਦੀ ਉਹ ਸਰਗਰਮ ਕਾਰਕੁੰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਅਜੋਕੇ ਸਮੇਂ ਕਈ ਤੱਥ ਖੋਜ ਮਿਸ਼ਨਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਇਸੇ ਸੰਦਰਭ ਵਿੱਚ ਉਸ ਨੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀਆਂ ਵਿਰੁੱਧ ਭਾਰਤੀ ਫੌਜਾਂ ਦੀ ਧੱਕੇਸ਼ਾਹੀ, ਝੂਠੇ ਪਲਿਸ ਮੁਕਾਬਲੇ, ਪੈਲਟ ਗੰਨਾਂ ਨਾਲ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਨੂੰ ਅੰਨ੍ਹਿਆਂ ਕਰਨ ਦੀ ਨੀਤੀ ਉੱਤੇ ਕਸ਼ਮੀਰ ਵਿੱਚ ਜਾਂਚ ਕਰ ਕੇ ਵਿਸਥਾਰਪੂਰਬਕ ਰਿਪੋਰਟ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਬੇਖੌਫ ਹੋ ਕੇ ਕਸ਼ਮੀਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨੁੱਖੀ ਅਤੇ ਜਮਹੂਰੀ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤੀ। ਉਸ ਦੁਆਰਾ ਇਕੱਤਰ ਕੀਤੇ ਤੱਥ ਭਾਰਤੀ ਸਟੇਟ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਉੱਤੇ ਝਾਤ ਪੁਆਉਂਦੇ ਹਨ।

ਪਿਛਲੇ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਭਾਰਤ ਭਰ ਵਿੱਚ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਅਤੇ ਦਲਿਤਾਂ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਗਊ-ਰੱਖਿਆ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਕੀਤੇ ਤਸ਼ੱਦਦ ਅਤੇ ਕਤਲਾਂ ਵਿਰੁੱਧ ਆਸਾਮ ਤੇ ਹਰਿਆਣਾ ਤੱਕ ਯਾਤਰਾ ਕੱਢੀ। ਇਸ ਯਾਤਰਾ ਦੌਰਾਨ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਅਣਮਨੁੱਖੀ ਕਹਿਰ ਵਿਰੁੱਧ ਜਾਗਰਤ ਅਤੇ ਲਾਮਬੰਦ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੀੜਤ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੂੰ ਮਿਲੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਨਸਾਫ ਦਿਵਾਉਣ ਲਈ ਰਣਨੀਤੀ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਮੁਹਿੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ, ਜੋ ਅਜੇ ਤੱਕ ਜਾਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਰੇ ਤੱਥਾਂ ਸਮੇਤ ਬਹੁਤ ਕੁੱਝ ਲਿਖਿਆ ਅਤੇ ਰਿਪੋਰਟਾਂ ਜਾਰੀ ਕੀਤੀਆਂ।

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਨਾਟਕਾਂ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤ ਨੇ ਦੱਬੇ ਕੁਚਲੇ ਲੋਕਾਂ ਜਿਵੇਂ ਛੋਟੇ ਕਿਸਾਨਾਂ, ਜਾਤ ਦੇ ਨਾਂ ’ਤੇ ਜਾਂ ਔਰਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੋ ਰਹੇ ਸ਼ੋਸ਼ਣ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕੀਤੀ। ਮਜਦਜ਼ਰੀ ਕਰਦੀਆਂ, ਪਸ਼ੂਆਂ ਲਈ ਪੱਠੇ ਖੋਤਦੀਆਂ ਜਿਨਸੀ ਤਸ਼ੱਦਦ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਜ਼ਿਕਰ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪਿੜਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਆਇਆ। ਔਰਤਾਂ ਦਾ ਕਿਸਾਨ ਅਤੇ ਮਜ਼ਦੂਰ ਜਥੇਬੰਦੀਆਂ ਦੇ ਘੋਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਣਾ ਬਹੁਤ ਹੱਦ ਤੱਕ ਅਜਿਹੀਆਂ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਦਾ ਹੀ ਸਿੱਟਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਭਾਅ ਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਭਗਤ ਸਿੰਘ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਰਦੇ ਹੌਏ ਉਹ ਨਿਆਂਸ਼ੀਲ ਅਤੇ ਬਰਾਬਰੀ ਵਾਲਾ ਸਮਾਜ ਸਿਰਜਣ ਦੀ ਸਿਆਸਤ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ। ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਉਸ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਲਈ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਵਿੱਚ “ਇਨਕਲਾਬੀ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਪੰਜਾਬ ਆਰਕਾਈਵ” ਉਸਾਰਣ ਦਾ ਬੀੜਾ ਚੁੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਇਹ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮੰਚ ਹੋਵੇਗਾ ਜੋ ਸਮਾਜੀ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲੀ ਲਈ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਸਮਝਣ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਸ ਮਹਾਨ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਪਰੋਜੈਕਟ ਅਧੀਨ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਰਾਂਤੀਕਾਰੀ ਸਾਹਿਤਕ ਅਤੇ ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਦਸਤਾਵੇਜ਼ ਇਕੱਠੇ ਕਰਨ ਦਾ ਕਾਰਜ ਲਗਾਤਾਰ ਹੁੰਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਇਸ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ ਭਾਅ ਜੀ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਇਨਕਲਾਬੀ ਸਭਿੱਆਚਾਰ ਲਹਿਰ ਨੂੰ ਵੱਡਮੁੱਲੀ ਅਤੇ ਵਿਆਪਕ ਦੇਣ ਮੰਨਦੇ ਹੋਏ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸਾਰੇ ਯਤਨਾਂ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮੰਚ ਤੇ ਲਿਆਉਣ ਨਾਲ ਕੀਤਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਰਚੇ, ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ੳਜਾਗਰ ਕਰਦੇ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੱਲ ਸੁਝਾਉਂਦੇ ਹੋਏ 200 ਦੇ ਲਗਪਗ ਨਾਟਕ, ਸਮਤਾ ਅਤੇ ਸਰਦਲ ਦੇ ਅੰਕ, ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਛਪੇ 400 ਹਫਤਾਵਾਰੀ ਕਾਲਮ, ਟੈਲੀਵਿਯਨ ਤੇ ਪਰਸਾਰਤ ਨਾਟਕ ਲੜੀ “ਭਾਈ ਮੰਨਾ ਸਿੰਘ” ਤੇ ਹੋਰ ਨਾਟਕ, ਡਾਇਰੀਆਂ, ਇਨਕਲਾਬੀ ਗੀਤਾਂ ਦੀਆਂ ਆਡੀਓ, ਡਾਕੂਮੈਂਟਰੀਆਂ, ਸਮਕਾਲੀਨ ਵਿਦਵਾਨਾਂ, ਸਾਥੀਆਂ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰਾਂ ਵਲੋਂ ਗੁਰਸ਼ਰਨ ਸਿੰਘ ਦੇ ਨਾਟਕ, ਨਾਟਕ ਵਿਧੀ, ਰੰਗਮੰਚ ਰਾਹੀਂ ਲੋਕ ਚੇਤਨਾ ਦੇਣ ਵਰਗੇ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਆਰਟੀਕਲ ਅਤੇ ਹੱਥ ਲਿਖਤਾਂ ਆਦਿ ਸਾਰਾ ਮਟੀਰੀਅਲ ਹੋਵੇਗਾ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਮਟੀਰੀਅਲ ਉਸ ਸੋਚ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਹੈ ਕਿ “ਕਾਮੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਉਹ ਨਹੀਂ, ਜੋ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਬਦਲਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ।” ਇਹ ਮੰਚ ਇਸ ਦਿਸ਼ਾ ਵਿੱਚ ਰਾਹ ਦਸੇਰਾ ਹੋਵੇਗਾ।

ਡਾ. ਨਵਸ਼ਰਨ ਇਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਕਨੇਡਾ ਦੀ ਬਹੁਤ ਹੀ ਸੰਖੇਪ ਫੇਰੀ ’ਤੇ ਹਨ। ਟੋਰਾਂਟੋ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸਿਰਫ ਦੋ ਦਿਨ 21 ਅਤੇ 22 ਅਪਰੈਲ ਨੂੰ ਹੀ ਹੋਣਗੇ। ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਉਹ 22 ਅਪਰੈਲ ਨੂੰ ਨਾਰਥ ਅਮੈਰਿਕਨ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਵਲੋਂ ਆਯੋਜਿਤ ਬਰੈਂਪਟਨ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਪਬਲਿਕ ਮੀਟਿੰਗ ਨੂੰ ਸੰਬੋਧਨ ਕਰਣਗੇ। ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਬਲਦੇਵ ਰਹਿਪਾ, 416-881-7202 ਜਾਂ ਬਲਰਾਜ ਛੋਕਰ ਨਾਲ 647-679-4398 ਰਾਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।

*****

(1121)