“ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੀ ਝੜੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਨੌਕਰੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੇ। ਮੈਂ ਸੰਖੇਪ ਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ...”
(11 ਮਾਰਚ 2022)
ਮਹਿਮਾਨ: 333.

ਇਹ ਘਟਨਾ ਸਾਲ 1989 ਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਮੈਂਨੂੰ ਸੂਚਨਾ ਤੇ ਲੋਕ ਅਫਸਰ ਲੱਗਿਆਂ ਅਜੇ ਮਸਾਂ ਚਾਰ ਕੁ ਸਾਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਪੰਜਾਬ ਸਿਵਲ ਸਕੱਤਰੇਤ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਵਿਖੇ ਵਿਭਾਗ ਦਾ ਪੰਜਵੀਂ ਮੰਜ਼ਿਲ ਉੱਤੇ ਸਥਿਤ 12 ਨੰਬਰ ਕਮਰਾ ਲੋਕ ਸੰਪਰਕ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਦਾ ਦਫਤਰ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਸਵੇਰੇ 9 ਵਜੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਰਾਤ ਦੇ 9 ਵਜੇ ਤਕ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਸਰਗਰਮੀਆਂ ਨੂੰ ਲੋਕਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਣ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਸੀਟ ’ਤੇ ਬੈਠਾ ਕੰਮ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਅਚਾਨਕ ਜਾਇੰਟ ਡਾਇਰੈਕਟਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਸੇਵਾਦਾਰ ਨੇ ਆਖਿਆ, “ਤੁਹਾਡੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਫੋਨ ਆਇਐ … ਆ ਕੇ ਸੁਣ ਲਓ।”

ਮੈਂ ਠਠੰਬਰ ਕੇ ਸੀਟ ਤੋਂ ਉੱਠਿਆ ਅਤੇ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਵਾਹਿਗੁਰੂ ਸੁੱਖ ਰੱਖੇ, ਕਿਉਂ ਜੋ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦਾ ਕਦੇ ਵੀ ਪਹਿਲਾਂ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਫੋਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਆਇਆ। ਮੈਂ ਨੱਸ ਕੇ ਆਪਣੇ ਅਫਸਰ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਵੜਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਫਤਹਿ ਬੁਲਾਈ ਤੇ ਆਗਿਆ ਲੈ ਕੇ ਫੋਨ ਕੰਨ ਨੂੰ ਲਾ ਲਿਆ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਸਰਸਰੀ ਹਾਲ ਚਾਲ ਪੁੱਛਣ ਮਗਰੋਂ ਕਿਹਾ, “ਕਾਕਾ ਕੱਲ੍ਹ ਸਨਿੱਚਰਵਾਰ ਤੈਨੂੰ ਛੁੱਟੀ ਹੋਵੇਗੀ ਤੇ ਤੂੰ ਤੜਕੇ ਬੱਸ ਫੜ ਕੇ ਅੰਬਰਸਰ ਪੁੱਜ ਜਾਈਂ, ਤੇਰੇ ਲਈ ਇੱਕ ਰਿਸ਼ਤਾ ਆਇਐ। ਕੁੜੀ ਆਲਿਆਂ ਭਲਕੇ ਸਵੇਰੇ 10 ਵਜੇ ਆਪਣੇ ਘਰੇ ਬੁਲਾਇਐ।” ਬਿਨਾਂ ਅੱਗੋਂ ਕੁਝ ਬੋਲਦਿਆਂ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਹਾਂ ਮਿਲਾ ਦਿੱਤੀ। ਨਾਲ ਹੀ ਇੱਕ ਗੱਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਸਪਸ਼ਟ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਮੈਂ ਮਿਥੀ ਥਾਂ ਉੱਤੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਪੁੱਜਣ ਦੀ ਪੂਰੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗਾ, ਪਰ ਮੇਰੇ ਮਹਿਕਮੇ ਵਿੱਚ ਅਗਾਊਂ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਬਣਾਉਣਾ ਸਵੈ-ਭਰਮ ਪਾਲਣ ਦੇ ਤੁੱਲ ਹੈ।

ਰਿਸ਼ਤੇ ਦੀ ਖਬਰ ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਲੱਡੂ ਫੁੱਟਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਚਿੱਤ ਲੱਗਣੋਂ ਹਟ ਗਿਆ। ਸਵੇਰ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਦੁਪਹਿਰ ਤਕ ਦੋ ਪੈਰਿਆਂ ਦਾ ਪ੍ਰੈੱਸ ਨੋਟ ਵੀ ਇੱਕ ਲਮੇਰੇ ਲੇਖ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੋਣ ਲੱਗਾ।

ਅਗਲੀ ਸਵੇਰ ਮੈਂ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਤੋਂ ਬੱਸ ਫੜ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਪੁੱਜ ਗਿਆ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਵੱਲੋਂ ਦੱਸੇ ਹੋਟਲ ਲਾਗੇ ਖੜ੍ਹ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਇਤਜ਼ਾਰ ਕਰਨ ਲੱਗਾ। ਪੰਦਰਾਂ ਕੁ ਮਿੰਟਾਂ ਪਿੱਛੋਂ ਮੇਰੇ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਜੀ ਸਾਹਮਣੇ ਆ ਖੜੋਤੇ। ਇਕਲੌਤੇ ਪੁੱਤਰ ਲਈ ਰਿਸ਼ਤਾ ਦੇਖਣ ਜਾਣਾ ਕਰਕੇ ਦੋਵੇਂ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਖੀਵੇ ਹੋਏ ਪਏ ਸਨ। ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦਾ ਰਸਮੀ ਹਾਲ-ਚਾਲ ਪੁੱਛਣ ਮਗਰੋਂ ਅਸੀਂ ਆਟੋ ਕਰਕੇ ਕੁੜੀ ਆਲਿਆਂ ਦੇ ਘਰ ਵੱਲ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਤੁਰੇ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਬੇ-ਪਨਾਹ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਇੱਥੋਂ ਲਾਇਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਟੋ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੁਭਾਅ ਦੇ ਉਲਟ 30 ਰੁਪਏ ਦੀ ਬਜਾਏ 50 ਰੁਪਏ ਦਾ ਨੋਟ ਫੜਾਉਂਦਿਆਂ ਆਖਿਆ, “ਰੱਖ ਲੈ, ਤੈਨੂੰ ਆਪਣੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹਾਂ।” ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਅਕਸਰ ਰਿਕਸ਼ੇ ਵਾਲੇ ਨਾਲ ਦੋ ਰੁਪਏ ਵੱਧ ਮੰਗਣ ’ਤੇ ਬਹਿਸ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਅਸੀਂ ਉੱਥੇ ਪੁੱਜ ਕੇ ਘੰਟੀ ਵਜਾਈ ਕਿ ਅੰਦਰੋਂ ਦੁੱਧ ਵਰਗਾ ਚਿੱਟਾ ਕੁੜਤਾ-ਪਜਾਮਾ ਪਹਿਨੀ ਅਤੇ ਨਾਭੀ ਰੰਗ ਦੀ ਪੱਗ ਬੰਨ੍ਹੀ ਇੱਕ ਸਰਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਆਏ ਅਤੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਦੱਸੋ, ਕਿਵੇਂ ਆਏ ਹੋ ਅਤੇ ਕਿਸ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ ਹੈ?”

ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਤੁਆਰਫ ਕਰਵਾਉਂਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਸਾਇਦ ਤੁਸੀਂ ਭੁੱਲ ਗਏ ਹੋ ਕਿ ਆਪਣੀ ਪਰਸੋਂ ਟੈਲੀਫੋਨ ’ਤੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਲਈ ਗੱਲਬਾਤ ਹੋਈ ਸੀ।”

ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੁਆਫੀ ਮੰਗਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਜੀਅ ਆਇਆਂ ਨੂੰ, ਧੰਨ ਭਾਗ ਸਾਡੇ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਬੜੇ ਸਤਿਕਾਰ ਤੇ ਨਿੱਘ ਨਾਲ ਸਾਨੂੰ ਡਰਾਇੰਗ ਰੂਮ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾਇਆ। ਦੋਵਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੇ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦੀ ਸੁੱਖ ਸਾਂਦ ਪੁੱਛੀ। ਇੰਨੇ ਸਮੇਂ ਤਕ ਸਰਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਟੀ ਜੋ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕਾ ਸੀ, ਟਰੇਅ ਵਿੱਚ ਰੱਖੀ ਚਾਹ, ਬਰਫੀ ਅਤੇ ਪਕੌੜੇ ਲੈ ਕੇ ਆ ਗਈ। ਮੇਰੇ ਮਾਤਾ ਜੀ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਸੋਫੇ ਉੱਤੇ ਬਿਠਾ ਕੇ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਸਰਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਸਵਾਲਾਂ ਦੀ ਝੜੀ ਲਾ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਨੌਕਰੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗੇ। ਮੈਂ ਸੰਖੇਪ ਜਿਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਪੰਜਾਬ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਲੋਕ ਸੰਪਰਕ ਵਿਭਾਗ ਵਿੱਚ ਗਜ਼ਟਿਡ ਅਫਸਰ ਹਾਂ। ਬਿਨਾਂ ਝਿਜਕ ਆਪਣੀ ਤਨਖਾਹ ਅਤੇ ਕੰਮਕਾਜ ਬਾਰੇ ਵੀ ਪੂਰਾ ਚਾਨਣਾ ਪਾ ਦਿੱਤਾ।

ਕੁੜੀ ਦੇ ਪਿਤਾ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ਪੁੱਛ-ਗਿੱਛ ਨੌਕਰੀ ਸਮੇਂ ਲਈ ਗਈ ਇੰਟਰਵੀਊ ਨਾਲੋਂ ਕਿਸੇ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਆਖਰ ਸਰਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਹੁਣ ਮੈਂ ਸਮਝ ਗਿਐਂ ਕਿ ਇਹ ਉਹੀ ਮਹਿਕਮਾ ਐ ਜੋ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ, ਸ਼ਹਿਰ-ਸ਼ਹਿਰ ਅਤੇ ਗਲੀ-ਗਲੀ ਜਾ ਕੇ ਸਰਕਾਰ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਬੜੇ ਸਲੀਕੇ ਨਾਲ ਕੱਟਦਿਆਂ ਬਾ-ਦਲੀਲ ਕਿਹਾ, “ਤੁਹਾਨੂੰ ਭੂਲੇਖਾ ਲੱਗਿਐ, ਹੁਣ ਸਮੇਂ ਦੀ ਤਬਦੀਲੀ ਨਾਲ ਸੰਚਾਰ ਦੇ ਨਵੇਂ ਸਰੋਤ ਜਿਵੇਂ ਅਖਬਾਰ, ਰਸਾਲੇ, ਟੀ.ਵੀ. ਅਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਆਦਿ ਰਾਹੀਂ ਸਰਕਾਰ ਦੀਆਂ ਲੋਕ ਪੱਖੀ ਨੀਤੀਆਂ ਜ਼ਮੀਨੀ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਪ੍ਰਚਾਰੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।”

ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਤਫਸੀਲ ਨਾਲ ਦਿੱਤੇ ਤਰਕ ’ਤੇ ਸਹਿਮਤ ਨਾ ਹੁੰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਉਲਟਾ ਤਨਜ਼ ਕੱਸਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਕਾਕਾ, ਇਸ ਦੇ ਮਾਅਨੇ ਸਾਫ ਹਨ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਤਾਂ ਮਹਿਜ਼ ‘ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਭੌਂਪੂ’ ਹੀ ਹੋਏ।”

ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਬੇਚੈਨੀ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜੀ ਚਾਹ ਦੀ ਪਿਆਲੀ ਲੜਖੜਾਉਣ ਲੱਗੀ। ਕੁਝ ਪਲਾਂ ਮਗਰੋਂ ਸਰਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨੂੰ ਅਹਿਸਾਸ ਹੋਇਆ ਕਿ ਉਹ ਕੁਝ ਵਾਧੂ ਹੀ ਬੋਲ ਗਏ ਹਨ ਅਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਸੁਖਾਵਾਂ ਮਾਹੌਲ ਸਿਰਜਣ ਲਈ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਕਾਕਾ, ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਬੇਟੀ ਬਾਰੇ ਕੁਝ ਪੁੱਛਣਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਨਾਲ ਦੇ ਕਮਰੇ ਜਾ ਕੇ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹੋ।”

ਪਰ ਮੇਰੇ ਦਿਲ-ਦਿਮਾਗ ’ਤੇ ਉਸ ਸਰਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਵੱਲੋਂ ਕੀਤੀ ‘ਸਰਕਾਰੀ ਭੌਂਪੂ’ ਦੀ ਟਿੱਪਣੀ ਗੂੰਜ ਰਹੀ ਸੀ। ਇਸ ਪਿੱਛੋਂ ਮੈਂ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਵਾਪਸ ਜਾਣ ਲਈ ਆਗਿਆ ਮੰਗਣ ਲਈ ਆਖਿਆ। ਦੋਵਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ “ਸਤਿ ਸ੍ਰੀ ਅਕਾਲ” ਬੁਲਾਉਣ ਮਗਰੋਂ ਰਿਸ਼ਤੇ ਬਾਬਤ ਆਪੋ-ਆਪਣੀ ਪਸੰਦ-ਨਾਪਸੰਦ ਬਾਰੇ ਟੈਲੀਫੋਨ ਜ਼ਰੀਏ ਦੱਸਣ ਦਾ ਭਰੋਸਾ ਜਿਤਾਇਆ। ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਪੁੱਜ ਕੇ ਬਿਨਾਂ ਕੁਝ ਬੋਲਿਆਂ ਮਾਤਾ-ਪਿਤਾ ਪਠਾਨਕੋਟ ਚਲੇ ਗਏ ਅਤੇ ਮੈਂ ਬੱਸ ਫੜ ਕੇ ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਪਰਤ ਆਇਆ।

ਸਫਰ ਦੌਰਾਨ ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਰਾਹ ਇਹੀ ਸੋਚਦਾ ਰਿਹਾ ਕਿ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਇਸ ਵੱਕਾਰੀ ਮਹਿਕਮੇ ਬਾਰੇ ਪਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਰਵਾਇਤੀ ਧਾਰਨਾ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਬਦਲ ਸਕੀ? ਸਰਕਾਰ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਵਿਚਾਲੇ ਪੁਲ ਵਜੋਂ ਵਿਚਰਦੇ ‘ਲੋਕ ਸੰਪਰਕ ਵਿਭਾਗ’ ਦੀ ਮਹੱਤਤਾ ਨੂੰ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਬਣਦਾ ਮਾਣ-ਸਤਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ ਸੀ, ਉਲਟਾ ਸਰਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਇਸ ਨਾਲ ‘ਸਰਕਾਰੀ ਭੌਂਪੂ’ ਦਾ ਤਖੱਲਸ ਵੀ ਜੋੜ ਦਿੱਤਾ।

ਮੈਂਨੂੰ ਅੱਜ ਤਕ ਵੀ ਇਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਆਇਆ ਹੈ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਸਰਦਾਰ ਜੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਵਿਭਾਗ ਦੀ ਸ਼ਾਨ ਦੇ ਖਿਲਾਫ ਵਿਅੰਗ ਕੱਸ ਕੇ ਸਰਕਾਰ ਦੀ ਸ਼ਾਹਰਗ ਨੂੰ ਹੱਥ ਪਾ ਲਿਆ ਹੋਵੇ। ਸਰਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਕਰਕੇ ਰਿਸ਼ਤਾ ਜੁੜਨ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਤਿੜਕ ਗਿਆ।

*****

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।

(3420)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)