“ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਜਲੰਧਰ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਕੁੜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ...”
(3 ਅਕਤੂਬਰ 2025)
ਹਰ ਮਨੁੱਖ ਰੰਗ, ਰੂਪ ਅਤੇ ਸੁਭਾਅ ਪੱਖੋਂ ਦੂਸਰਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਖ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜੀਵਨ ਸ਼ੈਲੀ ਵੀ ਹਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਆਪੋ ਆਪਣੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸਮੇਂ ਨਾਲ ਜ਼ਖ਼ਮ ਭਰਦੇ ਹਨ। ਤਪੇ ਗੁੱਸਿਆਂ ਨੂੰ ਠੰਢੇ ਹੁੰਦੇ ਦੇਖਿਆ ਹੈ। ਵਕਤ ਨਾਲ ਕੀ ਕਦੀ ਸੁਭਾਅ ਵੀ ਬਦਲੇ ਹਨ?
ਮੈਨੂੰ ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਬੇਹੱਦ ਸ਼ੌਕ ਸੀ। ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਮੇਰੀ ਜ਼ੁਬਾਨ ’ਤੇ ਚੜ੍ਹੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਸੋਚ ਇਹੋ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਂ ਲੁਧਿਆਣੇ ‘ਲੱਕੜ ਦੇ ਪੁਲ’ ਤੋਂ ਲੰਘਦਾ ਹੋਇਆ ਘੰਟਾ ਘਰ ਦੇ ਕੋਲ ਚੌੜੇ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਦੁਕਾਨਾਂ ਤੋਂ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਕਿਤਾਬ ਖਰੀਦ ਲਿਆਉਂਦਾ। ਖਰੀਦਣ ਸਮੇਂ ਮੈਨੂੰ ਅਥਾਹ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੁੰਦਾ। ਭਰ ਸਿਆਲ ਦੀਆਂ ਲੰਮੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਰਜ਼ਾਈ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਦੇਰ ਤਕ ਨਿਰੰਤਰ ਪੜ੍ਹਦਾ, ਪੰਨੇ ਪਲਟਦਾ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸਹਾਈ ਵੀ ਰਹੀਆਂ। ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੇਰੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਇਹੋ ਰੁਝਾਨ ਜਾਰੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ, ਸਗੋਂ ਹੋਰ ਵੀ ਫੈਲ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਮੇਰੀ ਭੈਣ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਚੱਲ, ਵਿਆਹ ’ਤੇ ਹੋ ਆਈਏ। ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਰਿਸ਼ਤੇ ਹਨ।”
ਮੇਰੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਇਸ ਪਾਸੇ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਇਹ ਮੈਨੂੰ ਮੋਹ-ਪਿਆਰ ਦੀ ਥਾਂ ਇੱਕ ਰਸਮ ਪੂਰਤੀ ਦੀ ਗੱਲ ਹੀ ਲਗਦੇ ਸਨ। ਮੇਰੀ ਨਾਂਹ-ਨੁੱਕਰ ਸੁਣ ਕੇ ਮਾਂ ਬੋਲੀ, “ਚੰਗਾ ਹੈ ਜੇ ਆਪਣਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉੱਠੇ ਬੈਠੇਂ। ਦੁੱਖ ਸੁਖ ਪੁੱਛੇਂ, ਦੱਸੇਂ। ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗੂ। ਸਾਂਝਾਂ ਦੀ ਲੋੜ ਦੀ ਸਮਝ ਆਊ। ਸਾਂਝ ਪਕੇਰੀ ਹੋਊੂ। ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਮਾਣ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ।” ਪਰ ਵਕਤ ਨਾਲ ਕਈ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦੀ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਸਿਆਣ ਹੀ ਨਾ ਰਹੀ, ਕਈ ਮੈਨੂੰ ਹੀ ਨਾ ਸਿਆਣਦੇ।
ਉਂਝ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਗਰਮੀਆਂ, ਸਰਦੀਆਂ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਹੋਣ ’ਤੇ ਨਾਨਕੇ-ਦਾਦਕੇ ਜਾਣ ਦਾ ਚਾਅ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ ਅਤੇ ਅਗੰਮੀ ਖੁਸ਼ੀ ਮਿਲਦੀ। ਨਾਨਕ ਸਿੰਘ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ‘ਭੂਆ’ ਵਿਚਲਾ ਸੱਚ ਉਦੋਂ ਆਮ ਹੀ ਦੇਖਣ ਵਿੱਚ ਮਿਲਦਾ ਸੀ। ਵੱਡਾ ਹੋ ਕੇ ਮੇਰੀਆਂ ਇਹ ਰੁਚੀਆਂ, ਦਿਲਚਸਪੀਆਂ, ਸ਼ੌਕ ਅਤੇ ਅਨੁਭਵ ਜਿਵੇਂ ਸਭ ਹੀ ਬਦਲ ਗਏ। ਮੇਰੇ ਸੁਭਾਅ ਨਾਲ ਬੜਾ ਕੁਝ ਮੇਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਖਾਂਦਾ ਤੇ ਮੈਂ ਮਾਪਿਆਂ ਵੱਲੋਂ ਨਿਭਾਈਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਫਜ਼ੂਲ ਜਿਹੀਆਂ ਲਗਦੀਆਂ ਰਹੁ-ਰੀਤਾਂ ਬਾਰੇ ਵੀ ਊਟ-ਪਟਾਂਗ ਸਵਾਲ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਇੰਝ ਕਰਨਾ ਮੇਰੇ ਸੁਭਾਅ ਦਾ ਹੀ ਹਿੱਸਾ ਸੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਉਂ ਮੈਨੂੰ ‘ਕੁਝ ਕੁਝ’ ਹੀ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ ਤੇ ਪਸੰਦ ਆਉਂਦਾ। ਘਰ ਦੇ ਜੀਅ ਮੇਰੀ ਸੋਚ ਤੋਂ ਅੱਕੇ ਅਤੇ ਦੁਖੀ ਹੋਏ ਕਹਿ ਦਿੰਦੇ, “ਨਹੀਂ ਚੰਗਾ ਲਗਦਾ, ਨਾ ਕਰ। ਐਵੇਂ ਹਰ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਲੱਤ ਅੜਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਨੈ ..।” ਇਹ ਕੁਝ ਸੁਣਦਿਆਂ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਇਕੱਲਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ। ਘਰ ਦੇ ਜੀਆਂ ਅਤੇ ਮੇਰੇ ਵਿਚਕਾਰ ਲੰਮੇ ਫਾਸਲੇ ਨੂੰ ਦੇਖਦਿਆਂ ਮੈਨੂੰ ਕਦੀ ਕਦੀ ਮਹਿਸੂਸ ਵੀ ਹੋਇਆ ਕਿ ਪੜ੍ਹ-ਲਿਖ ਕੇ ਅੱਖਰ ਗਿਆਨ ਨਾਲ ਦਿਮਾਗ ਤਾਂ ਭਰ ਲਿਆ ਪਰ ਲੋਕਾਚਾਰੀ ਪੱਖੋਂ ਅੰਦਰੋਂ ਜਿਵੇਂ ਖ਼ਾਲੀ ਹੀ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵਾਂ। ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਹੋਰ ਵਰ੍ਹੇ ਜੁੜਨ ਨਾਲ ਕੰਮਾਂ ਦਾ ਰੁਝੇਵਾਂ ਵਧ ਗਿਆ। ਹੁਣ ਕਿਸੇ ਪਾਸੇ ਜਾਣ ਦੀ ਨਾ ਵਿਹਲ ਹੁੰਦੀ, ਨਾ ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਜਾਣ ਨੂੰ ਮਨ ਕਰਦਾ।
ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸੁਭਾਅ ਅਤੇ ਆਦਤਾਂ ਕਦੀ ਬਦਲਦੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹਨ। ਵਿਆਹ ਹੋਣ ਪਿੱਛੋਂ ਵੀ ਮੇਰੀ ਸੋਚ ਨਾ ਬਦਲੀ। ਦੁੱਖ-ਸੁਖ, ਲੋੜਾਂ ਜਾਂ ਜ਼ਰੂਰਤਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੈਂ ਆਪਣਿਆਂ ਦਾ ‘ਆਪਣਾ’ ਨਾ ਬਣ ਸਕਿਆ। ਸਾਂਝਾਂ ਤੋਂ ਦੂਰੀ ਬਣਾਈ ਰੱਖੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ ਹੀ ਗੱਲਾਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੁੰਦਾ। ਬਿਨਾਂ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੇ ਖ਼ੁਦ ਨੂੰ ਹੀ ਘੜਨ ਤਰਾਸ਼ਣ ਵਿੱਚ ਅਨੰਦ ਆਉਂਦਾ। ਪਹਿਲੋਂ ਮਾਪੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ ਤੇ ਫਿਰ ਸ਼੍ਰੀਮਤੀ ਅਤੇ ਬੱਚੇ ਇਹ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਣ ਲੱਗ ਪਏ। ਪਰ ਅਚਾਨਕ ਪਤਨੀ ਦੇ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਣ ਪਿੱਛੋਂ ਮੈਨੂੰ ਹੀ ਨਜ਼ਦੀਕੀਆਂ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀਆਂ ਅਣਮੰਨੇ ਮਨ ਨਾਲ ਸੰਭਾਲਣੀਆਂ ਪੈਂ ਗਈਆਂ। ਸੱਜਣਾਂ ਮਿੱਤਰਾਂ ਨੇ ਇਹੀ ਕਿਹਾ ਕਿ ‘ਆਇਆ ਜਾਇਆ ਕਰ।’ ਤੇ ਇਹ ਸੱਚ ਵੀ ਸੀ। ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ਼ਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬੜਾ ਕੁਝ ਮੈਨੂੰ ਆਉਣ-ਜਾਣ ਨਾਲ ਪਤਾ ਲੱਗਣ ਲੱਗਿਆ। ਦੁੱਖ ਸਾਂਝੇ ਹੋਏ, ਖ਼ੁਸ਼ੀਆਂ ਵੀ। ਲੋਹੜੀਆਂ ਅਤੇ ਦਿਵਾਲੀਆਂ ਵੀ ਸਾਂਝੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਨੇੜਤਾ ਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ, ਅਪਣੱਤ ਵਧੀ। ਕਦੀ ਕੋਈ ਮੋਢੇ ’ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖਦਾ ਤਾਂ ਲਗਦਾ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਨਿੱਘੀ ਬੁੱਕਲ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਹੋਵਾਂ। ਬੀਤੇ ਸਮੇਂ ਵਿੱਚ ਅਜਾਈਂ ਗੁਆਏ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਦਰਦ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਅਫ਼ਸੋਸ ਵੀ ਹੋਇਆ। ਸੋਚਦਾ ਸਾਂ ਕਿ ਪਤਨੀ ਸੱਚ ਹੀ ਆਖਦੀ ਸੀ ਕਿ ਨਿੱਕੇ ਨਿੱਕੇ ਮੋਹ ਪਿਆਰ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਅਤੇ ਮਿਲਦੇ ਰਹਿਣ ਨਾਲ ਹੀ ਜੀਵਨ ਸੁਖਾਵੀਂ ਤੋਰ ਤੁਰਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹੀ ਸਵਾਲ ਕਰਦਾ ਕਿ ਕਿਉਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਤੋਂ ਹੀ ਲੁਕਿਆ ਰਿਹਾ। ਇਹ ਵੀ ਖਿਆਲ ਮਨ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦਾ ਕਿ ਬੰਦੇ ਅੰਦਰ ਅਜਿਹਾ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜੋ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਕੁਝ ਕਰਨ ਤੋਂ ਰੋਕਦਾ ਹੈ।
ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਜਲੰਧਰ ਗਿਆ। ਇੱਕ ਕੁੜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਮਿਲਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, “ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵਿਆਹ ਨਾਲੋਂ ਵੱਧ ਖੁਸ਼ੀ ਤੁਹਾਡੇ ਆਉਣ ਦੀ ਹੋਈ ਹੈ।”
ਵਾਪਸੀ ਸਮੇਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਿਲਿਆ। ਅਸੀਸ ਅਤੇ ਦੁਆ ਦਿੰਦਿਆਂ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਪੁੱਤਰਾ! ਜਿਊਂਦਾ ਰਹਿ। ਲੰਮੀਆਂ ਉਮਰਾਂ ਰੱਬ ਬਖ਼ਸ਼ੇ।” ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹੱਥ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਰਿਹਾ ਤੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋ-ਚਾਰ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮੇਰੀ ਰੂਹ ਨੂੰ ਮਿਲੇ ਸਕੂਨ ਤੋਂ ਲੱਗਾ ਜਿਵੇਂ ਅਸੀਂ ਬਹੁਤ ਦੁੱਖ-ਸੁਖ ਸਾਂਝਾ ਕਰ ਲਿਆ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਪਲ ਮੇਰੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਵਿੱਚ ਵਸ ਗਏ। ਇਸ ਅਹਿਸਾਸ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਾਲ ਮੈਂ ਉੱਥੋਂ ਆਇਆ ਕਿ ਛੇਤੀ ਹੀ ਫਿਰ ਮਿਲਾਂਗੇ। ਮੈਨੂੰ ਜਾਪਿਆ ਕਿ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤੀ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮਾਨਵੀ ਸਾਂਝਾਂ ਵਿੱਚ ਰੁਮਕਦੀਆਂ ਪੌਣਾਂ ਜਿਹੇ ਅਮੁੱਲ ਸਕੂਨ ਦੇ ਉਹ ਨਵੇਕਲੇ ਸ਼ੋਖ਼ ਰੰਗ ਵੀ ਸਨ ਜੋ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਹੋਰ ਖ਼ੂਬਸੂਰਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਮੈਂ ਲੱਭ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ: (