RavinderChote7ਅਨੀਂਦਰੇ ਉੱਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਅਤੇ ਸੌਣ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਨ
(6 ਅਕਤੂਬਰ 2023)


ਸਿਆਣਿਆਂ ਦਾ ਕਥਨ ਹੈ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਲਗਾਤਾਰ ਅਨੀਂਦਰਾ ਕੱਟ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸੂਲੀ ’ਤੇ ਵੀ ਨੀਂਦ ਆ ਸਕਦੀ ਹੈ
। ਜੇ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਛੋਟੀ-ਮੋਟੀ ਬਿਮਾਰੀ ਕਾਰਨ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਪਿਆਰੇ ਦੇ ਤੁਰ ਜਾਣ ਕਾਰਨ, ਆਰਜ਼ੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪਏ ਆਰਥਿਕ ਨੁਕਸਾਨ ਕਾਰਨ, ਕਿਸੇ ਘਰੇਲੂ ਕਲੇਸ਼ ਕਾਰਨ, ਕਿਸੇ ਅਚਾਨਕ ਪਏ ਮੁਕੱਦਮੇ ਕਾਰਨ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਥੋੜ੍ਹ-ਚਿਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕਾਰਨ ਨੀਂਦ ਕੁਝ ਸਮੇਂ ਲਈ ਉੱਡ ਜਾਵੇ, ਇਹ ਕੋਈ ਰੋਗ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ ਸਗੋਂ ਇਸਦਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਂਗ ਪੂਰੀ ਸਿਹਤਮੰਦ ਨੀਂਦ ਆਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ ਹੈਪਰ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ ਲਗਾਤਾਰ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਅਨੀਂਦਰੇ ਨਾਲ ਜੂਝ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤੇ ਉਸ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਨਾ ਲੱਭ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਗੰਭੀਰ ਵਿਸ਼ਾ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਇਸਦੇ ਕਾਰਨ ਸਰੀਰਕ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ, ਦੋਵੇਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨੁਕਸਾਨ ਵੀ ਦੋਵੇਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨਇਸ ਨੂੰ ਅਨੀਂਦਰਾ ਰੋਗ (Insomnia - ਇਨਸੌਮਨੀਆਂ) ਆਖਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ

ਤੰਦਰੁਸਤ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਤੰਦਰੁਸਤ ਮਨ ਵਾਸ ਕਰਦਾ ਹੈਇਹ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦੇ ਪੂਰਕ ਵੀ ਹਨਸਰੀਰ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਸੰਤੁਲਤ ਪੌਸ਼ਟਿਕ ਖੁਰਾਕ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈਪਰ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਰੀਰ ਨੂੰ ਸਵਸਥ ਰੱਖਣ ਲਈ ਭਰਪੂਰ ਨੀਂਦਰ ਦੀ ਵੀ ਲੋੜ ਹੈਕਿਸੇ ਵੀ ਸਵਸਥ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਵਸਥ ਰਹਿਣ ਲਈ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਛੇ ਤੋਂ ਅੱਠ ਘੰਟੇ ਨੀਂਦ ਆਉਣੀ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈਬੱਚਿਆਂ ਲਈ ਇਹ ਦਸ ਘੰਟੇ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈਅਪੋਲੋ ਹਸਪਤਾਲ ਵੇਨਾਗਰਾਮ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਕਾਰਥਿਕ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਹੈ ਕਿ ਜੇਕਰ ਕੋਈ ਮਨੁੱਖ/ਪਰੋਫੈਸ਼ਨਲਜ਼ ਜਾਂ ਡਾਕਟਰ ਆਪਣੀ ਲੋੜੀਂਦੀ ਨੀਂਦਰ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨੀਂਦ ਲੈਂਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਕੰਮ ਦੇ ਘੰਟੇ ਆਮ ਨਾਲੋਂ ਵਧਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਇਸਦਾ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਕਾਰਜਕੁਸ਼ਲਤਾ ’ਤੇ ਬੁਰਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈਜੇ ਕਰ ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਹਰ ਰੋਜ਼ ਲੋੜੀਂਦੀ ਨੀਦਰ ਤੋਂ ਦੋ ਘੰਟੇ ਲਗਾਤਾਰ ਪੰਜ ਦਿਨ ਘੱਟ ਸੌਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਦਿਮਾਗ ਉੱਤੇ ਨਾਕਾਰਆਤਮਕ ਅਸਰ ਹੋਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ .0495% ਅਲਕੋਹਲ ਦਾ ਅਸਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਪੈਦਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਉਸਦੇ ਰੋਜ਼ਾਨਾ ਕੰਮਕਾਰ ਨੂੰ ਪ੍ਰਭਾਵਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਅਨੀਂਦਰੇ ਦੇ ਬੁਰੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਸਰੀਰਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਅਨੀਂਦਰਾ ਇੱਕ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗ ਬਣਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਮਨੁੱਖ ਦੀਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਕਾਰਨ ਇਹ ਰੋਗ ਵਧਦਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਇਹ ਵੱਸੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈਅਨੀਂਦਰੇ ਦੇ ਰੋਗ (Insomnia) ਵਿੱਚ ਆਮ ਕਰਕੇ ਨੀਂਦ ਬਹੁਤ ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨੀਂਦ ਜਲਦੀ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਨੀਂਦ ਟੁੱਟਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈਸੌਣ ਵੇਲੇ ਚਿੰਤਾਵਾਂ ਘੇਰ ਰੱਖਦੀਆਂ ਹਨਸਵੇਰੇ ਉੱਠਣ ਵੇਲੇ ਅਸੀਂ ਤਾਜ਼ਾ ਮਹਿਸੂਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਗੋਂ ਥੱਕੇ ਹੋਏ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਸਾਡਾ ਮਿਜ਼ਾਜ (ਮਨੋਦਸ਼ਾ) ਖਿੜਿਆ ਹੋਇਆ ਨਹੀਂ ਹੰਦਾ ਸਗੋਂ ਮੁਰਝਾਇਆ ਹੋਇਆ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਹਾਂਕੋਈ ਕੰਮ ਕਰਨ ਨੂੰ ਮਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਸਗੋਂ ਨੀਂਦਰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਨੀਂਦਰ ਆਉਂਦੀ ਨਹੀਂਸਾਡਾ ਊਰਜਾ ਪੱਧਰ ਬਿਲਕੁਲ ਸਿਫਰ ਹੋਇਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤੇ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਕਾਰਜਕੁਸ਼ਲਤਾ ਵੀ ਖੀਣ (ਕਮਜ਼ੋਰ) ਹੋਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈਸਾਡੇ ਰੋਜ਼-ਮੱਰਾ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਗਲਤੀਆਂ ਹੋਣ ਲੱਗਦੀਆਂ ਹਨ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਵੀ ਸਾਡੀ ਸਮਝ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈਸਾਡਾ ਮਨ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਇੱਕ ਹੋ ਕੇ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ ਸਗੋਂ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਇਸਦਾ ਕਾਰਨ ਪਹਿਲਾਂ ਭੋਗਿਆ ਕੋਈ ਰੋਗ ਜਿਵੇਂ ਅਸਥਮਾ, ਅਲਰਜੀ, ਕੈਂਸਰ, ਦਿਲ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਬੀਮਾਰੀਆਂ, ਕਿਡਨੀ ਰੋਗ ਜਾਂ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗ, ਜਿਵੇਂ ਚਿੰਤਾ ਰੋਗ, ਉਦਾਸੀ ਰੋਗ, ਸਟਰੈੱਸ, ਬਾਈ-ਪੋਲਰ ਰੋਗ, ਪਾਰਕਿਨਸਨਜ਼ ਰੋਗ ਆਦਿ ਅਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਇਲਾਜ ਲਈ ਵਰਤੀਆਂ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਲੋੜ ਤੋਂ ਵੱਧ ਦਵਾਈਆਂ ਵੀ ਹੋ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨਕਈ ਵਾਰੀ ਅਨੀਂਦਰਾ ਦੂਸਰੀਆਂ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਦੇ ਲੱਛਣ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵੀ ਪਰਗਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਜਿਸ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਸਲੀਪ-ਅਪਨੀਆ (Sleep Apnea) ਰੋਗ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੌਣ ਵੇਲੇ ਦਸ ਕੁ ਸਕਿੰਟਾਂ ਲਈ ਸਾਹ ਰੁਕ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹੀ ਚਾਲੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਯਾਰੀ ਰਹਿੰਦੇ ਹੈ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਨੀਂਦਰ ਉੱਖੜੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈਕਈ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਲੱਤ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸੌਣ ਵੇਲੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਹਿੱਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ, ਉਹ ਇਸ ਉੱਤੇ ਕੰਟਰੋਲ ਨਹੀਂ ਕਰ ਪਾਉਂਦੇ - ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਕੋਈ ਬੀਮਾਰੀ ਨਹੀਂ ਪਰ ਇਹ ਵੀ ਅਨੀਂਦਰੇ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ

ਇੰਗਲੈਂਡ ਦੇ ਡਾਕਟਰ ਇਡਾਈਨ ਨੇ ਹਸਪਾਤਾਲ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਅਮਲੇ-ਫੈਲੇ ਦਾ ਅਧਿਐਨ ਕਰਕੇ ਸਿੱਟੇ ਕੱਢੇ ਕਿ ਡਾਕਟਰੀ ਪੇਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਐਮਰਜੈਂਸੀ ਵਿੱਚ ਲਗਾਤਾਰ 24 ਘੰਟੇ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਉਹਨਾਂ ਉੱਤੇ ਅਨੀਂਦਰੇ ਦਾ ਬਹੁਤ ਮਾੜਾ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪੈਂਦਾ ਹੈਉਹਨਾਂ ਦਾ ਪੇਸ਼ਾ ਇਹ ਮੰਗ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਹਰ ਮਰੀਜ਼ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਗੰਭੀਰਤਾ ਨਾਲ ਸੋਚ ਵਿਚਾਰ ਕਰਕੇ ਫੈਸਲਾ ਕਰਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਦਿਮਾਗ਼ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੇਤਨ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਨੀਂਦ ਪੂਰੀ ਨਾ ਹੋਈ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਕੋਈ ਗੰਭੀਰ ਫੈਸਲਾ ਲੈਣ ਵੇਲੇ ਗਲਤੀ ਵੀ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨਕਈ ਵਾਰ ਉਹ ਅਨੀਂਦਰੇ ਵਿੱਚ ਡਿਊਟੀ ਤੋਂ ਰਾਤ ਬਰਾਤੇ ਗੱਡੀ ਚਲਾ ਕੇ ਘਰ ਜਾਂਦੇ ਹੋਏ ਦੁਰਘਟਨਾ ਦਾ ਵੀ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋਏ ਹਨਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਸਾਡੇ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਵੀ ਕਰੋਨਾ ਵੇਲੇ ਵਾਪਰਦੀਆਂ ਰਹੀਆਂ ਹਨ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਵੇਲੇ ਡਾਕਟਰੀ ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਲਗਾਤਾਰ ਕਈ ਕਈ ਦਿਨ ਡਿਊਟੀ ਕਰਨੀ ਪਈ ਸੀਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲੰਬੇ ਸਫਰ ’ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲੇ ਡਰਾਈਵਰ, ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਕਈ ਕਈ ਰਾਤਾਂ ਜਾਗ ਕੇ ਗੱਡੀਆਂ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਵੀ ਹਮੇਸ਼ਾ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਦੇ ਖਤਰੇ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸਰੀਰ ਅਤੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਜਾਗਣ ਦੀ ਆਦਤ ਪਾ ਲੈਂਦੇ ਹਨ, ਇਹ ਆਦਤ ਅਗਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣੀ ਔਖੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈਆਮ ਕਰਕੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਜਾਗਣ ਲਈ ਐਂਟੀਸਲੀਪ ਗੋਲੀਆਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਤੰਤੂਪ੍ਰਬੰਧ ਕੰਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤੇ ਲੰਬੇ ਸਮੇਂ ਲਈ ਉਹ ਅਨੀਂਦਰੇ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨਅਗਲੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਨੀਂਦਰ ਤਿੰਨ-ਚਾਰ ਘੰਟਿਆਂ ਤਕ ਸੀਮਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਕਈ ਵਾਰੀ ਇਹ ਆਦਤ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਡਰੱਗਜ਼ ਅਤੇ ਸ਼ਰਾਬ ਵਲ ਵੀ ਲੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈਉਹ ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨੀਂਦ ਲੱਭਣ ਦੀ ਅਸਫਲ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਨ ਲੱਗਦੇ ਹਨਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਉਹ ਕਈ ਵਾਰੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਮਾਨਸਿਕ ਬੀਮਾਰੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਿੰਤਾ ਰੋਗ (Anxiety), ਨਿਰੋਸਿਸ ਤੇ ਘੋਰ ਉਦਾਸੀ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨ

ਇਹ ਵੀ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਕੁਝ ਲੇਖਕ, ਕਵੀ, ਕਲਾਕਾਰ ਤੇ ਚਿੰਤਕ ਵੀ ਜਿਹੜੇ ਸਾਰੀ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਜਾਗ ਕੇ ਲਿਖਤਾਂ ਲਿਖਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰੀ ਅਨੀਂਦਰੇ ਦੇ ਰੋਗ ਦੇ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨਨੀਂਦ ਨੂੰ ਉਡੀਕਦਿਆਂ ਕਈ ਵਾਰੀ ਰਾਤਾਂ ਗੁਜ਼ਾਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨਉਂਜ ਕਈ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸਰੀਰਕ ਬਣਤਰ ਇਹੋ ਜਿਹੀ ਵੀ ਦੇਖੀ ਗਈ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਚਾਰ ਕੁ ਘੰਟੇ ਦੀ ਨੀਂਦਰ ਨਾਲ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨਉਹ ਜਾਗਣ ਵੇਲੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਵਸਥ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਚੇਤਨ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨਇਹ ਕਿਸੇ ਕਿਸੇ ਲਈ ਕੁਦਰਤੀ ਵਰਦਾਨ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਪਰ ਇਹ ਗੱਲ ਸਾਰੇ ਪ੍ਰਾਣੀਆਂ ਉੱਤੇ ਲਾਗੂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੀ

ਇੱਕ ਤੰਦਰੁਸਤ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਨੀਂਦ 90 ਤੋਂ 120 ਮਿੰਟ ਦੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਗੇੜ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਸਟੇਜਾਂ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀ ਹੈਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਸੌਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਪਹਿਲੀ ਸਟੇਜ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਮੱਸਲ ਜਾਂ ਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਸੁਸਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ ਜਾਂ ਕਹੀਏ ਕਿ ਵਿਸ਼ਰਾਮ ਅਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੀਆਂ ਹਨਫਿਰ ਸਰੀਰ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ ਘਟਦਾ ਹੈ, ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਦੀ ਗਤੀ ਥੋੜ੍ਹੀ ਹਲਕੀ ਪੈਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਸਰੀਰ ਗੂੜ੍ਹੀ ਨੀਂਦ ਵਲ ਜਾਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈਇਸ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਦੂਸਰੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਨੀਂਦ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚਕੇ ਇਮਿਊਨ ਸਿਸਟਮ ਰਾਹੀਂ ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਹੋਈ ਸਰੀਰਕ ਟੁੱਟਭੱਜ ਦੀ ਮੁਰੰਮਤ ਕਰਦਾ ਹੈਐਡੋਂਕਰਾਈਨ ਗ੍ਰੰਥੀ ਆਪਣਾ ਰਸ ਛੱਡਦੀ ਹੈਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਖੂਨ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸਪਲਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਪੂਰੀ ਨੀਂਦ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂਤੀਸਰੀ ਸਟੇਜ ਵਿੱਚ ਸਰੀਰ ਦਾ ਮੈਟਾਬੌਲਿਕ ਸਿਸਟਿਮ (Metabolic System) ਬਿਲਕੁਲ ਸੁਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਨੀਂਦ ਹੋਰ ਗੂੜ੍ਹੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈਚੌਥੀ ਸਟੇਜ ਲਗਭਗ 90ਵੇਂ ਮਿੰਟ ਤੋਂ100ਵੇਂ ਮਿੰਟ ਦੇ ਨੇੜੇ ਤੇੜੇ ਵਾਪਰਦੀ ਹੈਸਰੀਰ ਦਾ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਵਧਦਾ ਹੈ, ਦਿਲ ਦੀ ਧੜਕਣ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ, ਸਾਹ ਦੀ ਕ੍ਰਿਆ ਵੀ ਕੁਝ ਤੇਜ਼ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਦਿਮਾਗ ਵੀ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗਦਾ ਹੈਮਾਸਪੇਸ਼ੀਆਂ ਬਿਲਕੁਲ ਨਿੱਸਲ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਇਹ ਹਰਕਤ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂਇਸ ਸਟੇਜ ਵਿੱਚ ਸਾਡਾ ਮਨ ਜਜ਼ਬਾਤਾਂ ਨਾਲ ਭਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈਸਾਡੇ ਚੇਤਨ ਮਨ ’ਤੇ ਅਚੇਤਨ ਮਨ ਭਾਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈਅਚੇਤਨ ਮਨ ਦਿਮਾਗ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਕੰਟਰੋਲ ਵਿੱਚ ਕਰਕੇ ਡਰਾਉਣੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੇ ਕੌਤਿਕ ਦਿਖਾਉਂਦਾ ਹੈਬਹੁਤੇ ਸੁਪਨੇ ਇਸੇ ਸਟੇਜ ਵਿੱਚ ਆਉਂਦੇ ਹਨਸਾਰੀ ਰਾਤ ਇਹ ਵਰਤਾਰਾ ਚਲਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਨੂੰ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਗ੍ਰੰਥੀ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੀਨਲ (Pineal Gland) ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ - ਆਪਣੇ ਰਸਾਂ ਰਾਹੀਂ ਕੰਟਰੋਲ ਕਰਦੀ ਹੈਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਦੋ ਹਾਰਮੋਨਜ਼, ਮੇਲੋਟੋਨਿਨ ਅਤੇ ਸੈਰੋਟੋਨਿਨ ਗੂੜ੍ਹੀ ਨੀਂਦ ਲਿਆਉਣ ਅਤੇ ਸਵੇਰ ਤਕ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਤਰੋਤਾਜ਼ਾ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਮਦਦ ਕਰਦੇ ਹਨਟਰਾਇਟੋਫਿਨ ਇੱਕ ਅਮੀਨੋ ਏਸਿਡ ਹੈ ਜਿਹੜਾ ਕਿ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਸੈਰੋਟੋਟਿਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਦੀ ਘਾਟ ਅਨੀਂਦਰਾ ਪੈਦਾ ਕਰਕੇ ਥਕਾਵਟ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈਇਸ ਦੌਰਾਨ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਰਸਾਇਣਕ ਬਦਲਾਵ ਆਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨਨੀਂਦ ਵੀ ਕਈ ਵਾਰੀ ਉੱਖੜਦੀ ਹੈ

ਕਈ ਵਾਰੀ ਕਿਸੇ ਚਿੰਤਾ ਕਾਰਨ ਨੀਂਦ ਉੱਡ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਘੋਰ ਅਨੀਂਦਰੇ ਕਾਰਨ ਚਿੰਤਾ ਦੇ ਲੱਛਣ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਲੱਗਦੇ ਹਨਇਹਨਾਂ ਦੋਹਾਂ ਹਾਲਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿਹਤਮੰਦ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀ ਤੇ ਡਰਾਉਣੇ ਸੁਪਨੇ ਵਾਰ ਵਾਰ ਨੀਂਦ ਖਰਾਬ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨਇਸ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਰਾਤ ਨੂੰ ਸ਼ੁਰੁ ਹੋਇਆ ਸਿਰ ਦਰਦ ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਵੀ ਰਹਿਣ ਲੱਗਦਾ ਹੈਪੇਟ ਵਿੱਚ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪਾਚਕ ਰਸ ਦੀ ਮਿਕਦਾਰ ਵੱਧ-ਘਟ ਜਾਂਦੀ ਹੈਕਈ ਵਾਰੀ ਪੇਟ ਦਰਦ ਵੀ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈਪੇਟ ਦੀ ਗੈਸ ਵੀ ਸਿਰ ’ਤੇ ਭਾਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈਸੁਭਾਓ ਚਿੜਚਿੜਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਸਰੀਰ ਤੇ ਮਨ ਦੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਭੰਗ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਇਸਦਾ ਅਸਰ ਸਾਹ-ਕਿਰਿਆ, ਪਾਚਣ ਕਿਰਿਆ ਅਤੇ ਬਲੱਡ-ਪ੍ਰੈੱਸ਼ਰ ਉੱਤੇ ਵੀ ਪੈਦਾ ਹੈ

ਇਸ ਨਾਮੁਰਾਦ ਬੀਮਾਰੀ ਤੋਂ ਕਿਵੇਂ ਨਿਜਾਤ ਪੀ ਜਾ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਇਸ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਢੰਗ ਸੁਝਾਏ ਗਏ ਹਨਉਂਜ ਤਾਂ ਮੈਲੋਟੋਨਿਨ ਅਤੇ ਸੈਰੋਟੋਨਿਨ ਹਾਰਮੋਨਜ਼ ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਸਾਡੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਆਪੇ ਪੈਦਾ ਹੋਣ ਦਾ ਵਿਧਾਨ ਬਣਾਇਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਲੋੜੀਂਦੀ ਨੀਂਦ ਬਖਸ਼ ਕੇ ਤਰੋਤਾਜ਼ਾ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪੂਰਨ ਤੌਰ ’ਤੇ ਸਮਰੱਥ ਹਨ ਪਰ ਜਦੋਂ ਕੁਝ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਤਵਾਜ਼ਨ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਅਨੀਂਦਰੇ ਦੀ ਸਮੱਸਿਆ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈਇਹਨਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕੁਝ ਦੇਰ ਲਈ ਹਾਰਮੋਨਜ਼ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਲੈਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨਇਹਨਾਂ ਗੋਲੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਅਸਰ ਕੁਝ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਘਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈਇਸ ਮੰਤਵ ਲਈ ਇੱਕ ਜੜੀ-ਬੂਟੀ ਜਿਸਦਾ ਨਾਮ ਵਾਲੇਰੀਅਨ ਹੈ, ਜਿਹੜੀ ਉੱਚੀਆਂ ਠੰਢੀਆਂ ਥਾਂਵਾਂ ’ਤੇ ਹੁੰਦੀ ਹੈ - ਭਾਰਤ ਦੇ ਉੱਤਰ ਵਿੱਚ ਹਿਮਾਲਾ ਵਿੱਚ 3000 ਫੁੱਟ ਦੀ ਉੱਚਾਈ ਤੋਂ ਉੱਪਰ ਪਾਈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਖੁਸ਼ਬੂ ਆਉਂਦੀ ਹੈ - ਇਸ ਜੜੀ-ਬੂਟੀ ਵਿੱਚ ਨੀਂਦ ਲਿਆਉਣ ਵਾਲਾ ਤੱਤ ਤੀਬਰ ਮਾਤਰਾ ਵਿੱਚ ਪਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈਇਸ ਤੋਂ ਵੀ ਆਯੁਰਵੇਦਿਕ ਬਣੀ ਦਵਾਈ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਕਿ ਬਹੁਤ ਅਸਰਦਾਇਕ ਹੈਵਾਰ ਵਾਰ ਇਹ ਦੱਸਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਅਨੀਂਦਰੇ ਨਾਲ ਪੀੜਤ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੀ ਦਵਾਈ ਡਾਕਟਰ ਦੀ ਸਲਾਹ ਤੋਂ ਬਗੈਰ ਨਹੀਂ ਲੈਣੀ ਚਾਹੀਦੀਦਵਾਈਆਂ ਤਾਂ ਆਖਰੀ ਸਾਧਨ ਹਨਇਹ ਵੀ ਨੋਟ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਮਰੀਕਾ ਦੇ ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ 33% ਗਿਣਤੀ ਸਿਹਤਮੰਦ ਨੀਂਦਰ ਨਹੀਂ ਭੋਗਦੇ, ਸਗੋਂ ਸੈਡੇਟਿਵ (Sedative) ਲੈ ਕੇ ਸੌਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਦੀਆਂ ਨਰਵਜ਼ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਕੇ ਸੁਸਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਗਿਆਨ ਇੰਦਰੀਆਂ ਵੱਲੋਂ ਆਏ ਸੁਨੇਹਿਆ ਦਾ ਸਹੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ ਨਹੀਂ ਕਰਦੀਆਂ

ਅਨੀਂਦਰੇ ਉੱਤੇ ਕਾਬੂ ਪਾਉਣ ਲਈ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਆਪਣੀਆਂ ਖਾਣ-ਪੀਣ ਅਤੇ ਸੌਣ ਦੀਆਂ ਆਦਤਾਂ ਦਾ ਨਿਰੀਖਣ ਕਰਨ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈਸਾਡੇ ਸੌਣ, ਖਾਣ, ਸਵੇਰੇ ਉੱਠਣ ਅਤੇ ਕਸਰਤ ਕਰਨ ਦਾ ਸਮਾਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈਸੌਣ ਦਾ ਕਮਰਾ ਸ਼ਾਂਤ, ਹਲਕਾ ਹਨੇਰਾ, ਮੌਸਮ ਮੁਤਾਬਕ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈਸੌਣ ਵੇਲੇ ਨਾ ਤਾਂ ਬਹੁਤਾ ਖਾਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਬਹੁਤੀ ਭਾਰੀ ਹੱਡ ਤੋੜ ਕਸਰਤ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈਸੌਣ ਤੋਂ ਇੱਕ ਘੰਟਾ ਪਹਿਲਾਂ ਟੀ.ਵੀ ਜਾਂ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਬੰਦ ਕਰ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈਬਹੁਤ ਹੀ ਹਲਕਾ ਜਿਹਾ ਸੰਗੀਤ ਸੁਣਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈਸੌਣ ਵੇਲੇ ਕੋਈ ਗੰਭੀਰ ਬਹਿਸ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ ਚਾਹੀਦੀ ਅਤੇ ਦਿਨ ਵੇਲੇ ਸੌਣ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈਰਾਤ ਵੇਲੇ ਚਾਹ ਕੌਫੀ, ਨਿਕੋਟਿਨ, ਕੈਫੀਨ ਤੇ ਅਲਕੌਹਲ ਤੋਂ ਵੀ ਬਚਣ ਦੀ ਲੋੜ ਹੈਪੁਰਾਣੇ ਜ਼ਮਾਨੇ ਵਿੱਚ ਸੌਣ ਵੇਲੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਲੋਕ ਦੁੱਧ ਪੀ ਕੇ ਸੌਂਦੇ ਸਨਇਸ ਨਾਲ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਜਲਦੀ ਨੀਂਦ ਆ ਜਾਂਦੀ ਸੀਹੁਣ ਵੀ ਕਈ ਲੋਕ ਇਹ ਕਹਿੰਦੇ ਸੁਣੇ ਗਏ ਹਨ ਕਿ ਮੈਨੂੰ ਦੁੱਧ ਪੀਤੇ ਬਗੈਰ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੀਅਸਲ ਵਿੱਚ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਅਲੈਕਟਰੋਬੋਮਿਨ ਪ੍ਰੋਟੀਨਜ਼ ਹੋਰ ਖਾਧ ਪਦਾਰਥਾਂ ਨਾਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਕਿ ਅਮੀਨੋ ਏਸਿਡ ਨਾਲ ਮਿਲ ਕੇ ਕੁਦਰਤੀ ਮੈਲਾਟੋਨਿਨ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਇਹੀ ਤੱਤ ਸਾਨੂੰ ਨੀਂਦਰ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਗਰਮੀਆਂ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਜੌਆਂ ਜਾਂ ਕਣਕ ਦੇ ਆਟੇ ਵਿੱਚ ਸ਼ੱਕਰ ਘੋਲ ਕੇ ਗਾੜ੍ਹਾ ਜਿਹਾ ਸੱਤੂ/ਸ਼ਰਬਤ (ਅੱਜ ਦਾ ਮਾਲਟਿਡ ਮਿਲਕ) ਬਣਾ ਕੇ ਸ਼ੌਕ ਨਾਲ ਪੀਂਦੇ ਸਨਇਸ ਤੋਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਉਹ ਤੱਤ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਸਿਹਤ ਵੀ ਵਧੀਆ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ ਅਤੇ ਸਿਹਤਮੰਦ ਨੀਂਦ ਵੀ ਸੌਂਦੇ ਸਨਮਨੋਵਿਗਿਆਨੀ ਮਨੋਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਣ ਕਰਕੇ ਸਾਇਕੋਥੈਰਪੀ ਰਾਹੀਂ ਵੀ ਅਨੀਂਦਰੇ ਅਤੇ ਹੋਰ ਮਾਨਸਿਕ ਰੋਗੀਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰ ਸਕਦੇ ਹਨ

*****

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(4270)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: (This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)

About the Author

ਰਵਿੰਦਰ ਚੋਟ

ਰਵਿੰਦਰ ਚੋਟ

Phagwara, Punjab, India.
Phone: (91 - 98726 - 73703)
Email: (chotravinder@gmail.com)

More articles from this author