AvtarSSandhu8 “ਜਦੋਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਅੜ ਗਏ, ਬੋਲੇ, “ਅਸੀਂ ਇਸ ਕੰਜਰਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ... ”
(23 ਫਰਵਰੀ 2022)
ਇਸ ਸਮੇਂ ਮਹਿਮਾਨ: 98

ਮਾਂ ਵਾਰੇ ਬੜਾ ਕੁਝ ਲਿਖਿਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਮਾਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦਾ ਦੂਜਾ ਰੂਪ ਹੈ, ਮਾਂ ਦਾ ਕੋਈ ਦੇਣ ਨਹੀਂ ਦੇ ਸਕਦਾ। ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਵੱਖੋ ਵੱਖਰੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮਾਂ ਦੀ ਮਹਾਨਤਾ ਵਾਰੇ ਕਲਮ ਚਲਾਈ ਹੈ। ਕੋਈ ਆਖਦਾ ਜਦੋਂ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਸਾਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਰਚਨਾ ਕਰ ਲਈ ਤਾਂ ਸੋਚਿਆ ਲੋਕ ਮੈਂਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਯਾਦ ਕਰਨਗੇ। ਮੇਰੇ ਦਰਸ਼ਨਾਂ ਲਈ ਅਰਦਾਸਾਂ ਕਰਨਗੇ। ਮੈਂ ਘਰ-ਘਰ ਨਹੀਂ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਇਸ ਲਈ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਨੇ ਮਾਂ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰ ਹਰ ਘਰ ਵਿੱਚ ਜਾ ਡੇਰਾ ਲਾਇਆ। ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨਾਲ ਬੜਾ ਮੋਹ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਦੁਨੀਆਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗੀ ਮਾਂ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੈਂ ਮਾਂ ਵਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਤਾਂ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਕਈ ਘਟਨਾਵਾਂ ਆ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ। ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਰੱਬ ਦਾ ਰੂਪ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਉਹ ਮੇਰੀਆਂ ਕੀਤੀਆਂ ਗਲਤੀਆਂ ਆਪਣੇ ਸਿਰ ਲੈ ਕੇ ਮੈਂਨੂੰ ਬਚਾ ਲੈਂਦੀ ਸੀ।

ਮੇਰਾ ਜਨਮ ਇੱਕ ਖਾਂਦੇ ਪੀਂਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਪ੍ਰਕਾਰ ਦੀ ਕੋਈ ਕਮੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਕੋਈ ਮੰਗ ਮੂੰਹੋਂ ਨਿਕਲਦੀ, ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਚਾਰ ਪੰਜ ਮੱਝਾਂ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹਵੇਲੀ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਦੁੱਧ ਘਿਓ ਦੀ ਕੋਈ ਘਾਟ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹਨੀਂ ਦਿਨੀਂ ਲੋਕ ਦੁੱਧ ਘਿਓ ਨਹੀਂ ਵੇਚਦੇ ਸਨ। ਉਸ ਸਾਲ ਮੈਂ ਸੱਤਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਮੁੱਢ ਤੋਂ ਹੀ ਕਾਂਗਰਸੀ ਸਨ ਤੇ ਹੁਣ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲੀਡਰੀ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਹੋਰ ਜਾਗ ਪਿਆ। ਪਾਰਟੀ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫਾਦਾਰੀ ਅਤੇ ਮਿਹਨਤੀ ਵਰਕਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਐੱਮ. ਐੱਲ. ਏ. ਦੀ ਚੋਣ ਲੜਨ ਲਈ ਟਿਕਟ ਮਿਲ ਗਈ। ਚੋਣ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸੀ ਬਲਦਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ। ਦੋਸਤ ਮਿੱਤਰ ਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਬੜਾ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਪੈਸੇ ਦੀ ਕੋਈ ਘਾਟ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਲਈ ਚੋਣ ਲੜਨਾ ਮਾਮੂਲੀ ਜਿਹੀ ਗੱਲ ਸੀ। ਉਂਝ ਵੀ ਉਸ ਸਮੇਂ ਕਾਂਗਰਸ ਦਾ ਪੂਰਾ ਜ਼ੋਰ ਸੀ। ਜਿੱਤ ਯਕੀਨੀ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਤਾਂ ਉਹ ਅੜ ਗਏ, ਬੋਲੇ, “ਅਸੀਂ ਇਸ ਕੰਜਰਖਾਨੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਪੈਣਾ।”

ਬਾਬਾ ਜੀ ਅੰਮ੍ਰਿਤਧਾਰੀ ਤੇ ਪੂਰੇ ਗੁਰ ਸਿੱਖ ਸਨ। ਆਪਣੇ ਕੀਤੇ ਫੈਸਲੇ ਉੱਤੇ ਪੂਰਾ ਪਹਿਰਾ ਦਿੰਦੇ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਦਿਨ ਮਹਾਂਭਾਰਤ ਚੱਲਦਾ ਰਿਹਾ। ਆਖਰ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਹਥਿਆਰ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੇ। ਉਹ ਪਾਰਟੀ ਦਫਤਰ ਗਏ, ਟਿਕਟ ਆਪਣੇ ਧਰਮ ਭਰਾ ਨੂੰ ਇਸ ਸ਼ਰਤ ਉੱਤੇ ਦਵਾ ਦਿੱਤੀ ਕਿ ਚੋਣ ਦਾ ਖਰਚਾ ਮੈਂ ਕਰਾਂਗਾ ਤੇ ਸੀਟ ਜਿੱਤਕੇ ਦਿਖਾਵਾਂਗਾ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਅਣਖ ਦਾ ਸਵਾਲ ਸੀ। ਰਾਤ ਦਿਨ ਇੱਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਪੈਸਾ ਖਰਚਿਆ। ਕਾਂਗਰਸ ਨੇ ਇਹ ਸੀਟ ਵੱਡੇ ਫਰਕ ਨਾਲ ਜਿੱਤ ਲਈ। ਪੂਰਾ ਪਿੰਡ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਨੱਚਦਾ ਰਿਹਾ। ਮੈਂ ਵੀ ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੇ ਮੋਢੇ ਚੜ੍ਹਕੇ ਖੂਬ ਬੋਲੀਆਂ ਪਾਈਆਂ।

ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਰੜਕ ਰੱਖੀ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਆਪਣਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਅਲੱਗ ਕਰਨ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਂਝੇ ਪਰਿਵਾਰ ਵਿੱਚ ਸੇਹ ਦਾ ਤਕਲਾ ਗੱਡਿਆ ਗਿਆ। ਠੇਕੇਦਾਰੀ ਤੇ ਦੁਕਾਨਾਂ ਵੰਡੀਆਂ ਗਈਆਂ। ਸਾਡਾ ਸਾਰਾ ਕਾਰੋਬਾਰ ਨੌਕਰ ਕਰਦੇ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਲੀਡਰੀ ਕਰਦੇ। ਸਰਕਾਰ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕਾਫੀ ਅਸਰ ਰਸੂਖ ਸੀ। ਕੋਈ ਵੀ ਮੰਤਰੀ ਜਾਂ ਐੱਮ. ਐੱਲ. ਏ. ਚੰੜ੍ਹੀਗੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ, ਉਸ ਦਾ ਚਾਹ ਪਾਣੀ ਤੇ ਖਾਣੇ ਦਾ ਇੰਤਜ਼ਾਮ ਸਾਡੇ ਅੱਡੇ ਵਾਲੇ ਹੋਟਲ ਉੱਤੇ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਪਾਰਟੀ ਵਰਕਰ ਸਾਡਾ ਸਾਂਝੀਦਾਰ ਵੀ ਬਣ ਗਿਆ। ਸਕੂਲੋਂ ਛੁੱਟੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਰੋਜ਼ ਹੋਟਲ ਉੱਤੇ ਚਲਾ ਜਾਂਦਾ। ਇਹ ਮਾਂ ਦਾ ਹੁਕਮ ਸੀ। ਛੋਟੀ ਉਮਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਕਾਰੋਬਾਰ ਮੇਰੀ ਸਮਝ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਸੀ।

ਆਖਰ ਸਾਂਝੀਦਾਰ ਤੇ ਨੌਕਰਾਂ ਆਪਣੀ ਔਕਾਤ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤੀ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਲਾਪ੍ਰਵਾਹੀ ਕਾਰਣ ਹੋਟਲ ਤੇ ਠੇਕੇਦਾਰੀ ਵਿੱਚ ਘਾਟਾ ਪੈ ਗਿਆ। ਵਾਲ ਵਾਲ ਕਰਜ਼ੇ ਵਿੱਚ ਫਸ ਗਿਆ। ਧਰਮ ਭਰਾ ਐੱਮ. ਐੱਲ. ਏ. ਵੀ ਅਕਿਰਤਘਣ ਨਿਕਲਿਆ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਝੂਠੇ ਕੇਸ ਵਿੱਚ ਫਸਾ ਦਿੱਤਾ। ਪਾਰਟੀ ਵਰਕਰ ਵੀ ਪਿੱਠ ਦਿਖਾ ਗਏ। ਕਰਜ਼ੇ ਤੋਂ ਤੰਗ ਆ ਕੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਪਿਤਾ ਜੀ ਬਿਨਾਂ ਦੱਸੇ ਘਰੋਂ ਚਲੇ ਗਏ। ਮਹੀਨਾ ਭਰ ਕੋਈ ਖਬਰਸਾਰ ਨਾ ਮਿਲੀ। ਜਿੰਨੇ ਮੂੰਹ ਉੰਨੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ... “ਕਿਸੇ ਨੇ ਵੱਢ ਦਿੱਤਾ ਹੋਣਾ, ... ਖੂਹ ਖਾਤਾ ਗੰਦਾ ਕਰ ਗਿਆ ਹੋਣਾ, ... ਵਿਰੋਧੀਆਂ ਨੇ ਬਦਲਾ ਲੈ ਲਿਆ।”

ਲੋਕ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਤਾਹਨੇ ਮਿਹਣੇ ਮਾਰਦੇ, ਮੈਂਨੂੰ ਸਕੂਲ ਜਾਂਦੇ ਨੂੰ ਘੇਰ ਕੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੂੰ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢਦੇ। ਮੈਂਨੂੰ ਚੋਰ ਦੀ ਜਿਣਸ ਕਹਿੰਦੇ, “ਮੈਂ ਮਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਰੋ ਰੋ ਦੱਸਦਾ ਤੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਦਾ। “ਪੁੱਤ! ਤੇਰਾ ਭਾਪਾ ਕਮਾਈ ਕਰਨ ਪ੍ਰਦੇਸ ਗਿਆ ...।” ਮਾਂ ਕਹਿੰਦੀ ਫਿਰ ਮੈਂਨੂੰ ਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਕੇ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੀ। ਮੇਰੀ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਸਾਨੂੰ ਦੋਹਾਂ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਾਉਂਦੀ ਆਪ ਵੀ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਰੋਣ ਲਗਦੀ। ਕੁੜੀਆਂ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਭੈਣ ਨੂੰ ਵੀ ਤੰਗ ਕਰਦੀਆਂ ਸਨ।

ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਮਾਂ ਦੀ ਜੋੜੀ ਰਕਮ ਤੇ ਗਹਿਣੇ ਵੀ ਮੁੱਕ ਗਏ। ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਸੀਉਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਕਰਜ਼ੇ ਵਾਲੇ ਸਾਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਦੇ। ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਆਖਦੀ, “ਭਾਈ ਸਬਰ ਕਰੋ, ਮਾੜੇ ਦਿਨ ਵੀ ਲੰਘ ਜਾਣੇ ਆਂ। ਤੁਹਾਡਾ ਇੱਕ ਇੱਕ ਪੈਸਾ ਮੋੜਾਂਗੇ।” ਪਰ ਲੋਕ ਕਿੱਥੇ ਮੰਨਣ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਬੜੇ ਤਰਲੇ ਕੀਤੇ, ਜਿੰਨੀ ਰਕਮ ਚਾਹੀਦੀ ਲੈ ਲਵੋ, ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਨਾ ਸੀਂ। ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਬੜਾ ਸਮਝਾਇਆ ਪਰ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਦੀ ਇੱਕੋ ਜ਼ਿੱਦ, ਕਿਸੇ ਅੱਗੇ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਅੱਡਣੇ। ਫਿਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਮਾਂ ਘਰੋਂ ਰੰਬਾ ਲੈ ਕੇ ਆਲੂ ਪੁੱਟਣ ਚਲੇ ਗਈ। ਸ਼ਰੀਕਾ ਮਿਹਣੇ ਮਾਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ, “ਲੰਬੜਦਾਰਨੀ ਦਿਹਾੜੀਆਂ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਈ।” ਮੇਰੇ ਪਿਤਾ ਜੀ ਪਿੰਡ ਦੇ ਲੰਬੜਦਾਰ ਵੀ ਸਨ। ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਪ੍ਰਵਾਹ ਨਾ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਦਿਹਾੜੀਆਂ ਕਰਦੀ ਮੈਂਨੂੰ ਤੇ ਵੱਡੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾ ਵੀ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇੱਦਾਂ ਦਾ ਸਖਤ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਨੌਕਰ ਹੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਸਮਾਂ ਬੜਾ ਬਲਵਾਨ ਹੈ।

ਸਿਆਲਾਂ ਦੀ ਰਾਤ, ਮੈਂ ਰਜਾਈ ਦੀ ਬੁੱਕਲ ਮਾਰ ਮੰਜੇ ਉੱਤੇ ਬੈਠਾ ਪੜ੍ਹ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮਾਂ ਨੇ ਹੱਥਾਂ ਉੱਤੇ ਪਏ ਛਾਲਿਆਂ ਉੱਤੇ ਸਰ੍ਹੋਂ ਦਾ ਤੇਲ ਲਾ ਦੋਵੇਂ ਹੱਥ ਚੁੱਲ੍ਹੇ ਵੱਲ ਕੀਤੇ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਭਰ ਆਈਆਂ, ਭਰੇ ਗਲੇ ਨਾਲ ਫਿੱਸ ਪਈ, “ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਲੰਬੜਦਾਰਾ, ਤੂੰ ਇਹ ਦਿਨ ਵੀ ਦਿਖਾਉਣੇ ਸੀ। ਘੱਟੋ ਘੱਟ ਦੱਸਕੇ ਤਾਂ ਜਾਂਦਾ, ਤੈਨੂੰ ਸਾਡਾ ਜ਼ਰਾ ਵੀ ਖਿਆਲ ਨਾ ਆਇਆ ...।” ਇੰਨਾ ਸੁਣ ਮੇਰਾ ਰੋਣ ਨਿਕਲ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਆਪਣਾ ਮੂੰਹ ਰਜਾਈ ਵਿੱਚ ਲੁਕੋ ਲਿਆ।

ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਦਿਨ ਬਦਲ ਗਏ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਦੀ ਭੋਪਾਲ ਵਿੱਚ ਫਿਰ ਸ਼ਰਾਬ ਦੀ ਠੇਕੇਦਾਰੀ ਚਮਕ ਪਈ। ਅਸੀਂ ਫਿਰ ਲੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਖੇਡਣ ਲੱਗ ਪਏ। 97 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਸਵਰਗ ਸਿਧਾਰ ਗਈ। ਮੈਂਨੂੰ ਮਾਂ ਤੋਂ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਮਿਲਿਆ। ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਮਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਦੇਖਦਾ, ਉਹ ਸਿਆਲਾਂ ਵਾਲੀ ਰਾਤ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਆ ਜਾਂਦੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥ ਫੜਕੇ ਚੁੰਮ ਲੈਂਦਾ ਕਿਉਂਕਿ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਦੇ ਹੱਥ ਸਭ ਤੋਂ ਸੋਹਣੇ ਸਨ, ਉਹ ਪਾਰਸ ਵਰਗੇ ਸਨ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਲੋਹੇ ਨੂੰ ਵੀ ਸੋਨਾ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ। ਤੁਸੀਂ ਦੱਸੋ, ਇੱਦਾਂ ਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕਿਵੇਂ ਭੁਲਾ ਸਕਦਾ ਹੈ।