“ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਲੇਖਕ: ਰਾਬਿੰਦਰ ਮਸਰੂਰ, ਦੇਵਿੰਦਰ ਬੀਬੀਪੁਰੀਆ, ਰਜਵੰਤ ਕੌਰ ‘ਪ੍ਰੀਤ’, ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਗਾਸੋ,
ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ, ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ, ਰਮੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ, ਡਾ. ਚਰਨਜੀਤ ਕੌਰ”
(25 ਦਸੰਬਰ 2021)

  

ਐਡਮਿੰਟਨ ਵਿੱਚ ਇਸ ਹਫਤੇ ਦਾ ਤਾਪਮਾਨ

***

 

ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਖ਼ੇਤਰ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਸੈਕੜੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਖ਼ਾਸ ਕਰਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ! ਪੰਜਾਬ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹਰਿਆਣਾ, ਰਾਜਸਥਾਨ, ਜੰਮੂ-ਕਸ਼ਮੀਰ, ਹਿਮਾਚਲ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹਰਿਆਣੇ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਭਾਈਚਾਰਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਹਰਿਆਣੇ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਦਰਜ਼ਨ ਕੁ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਗਿਣਤੀ ਹਰ ਵਰ੍ਹੇ ਵੱਧ-ਘੱਟ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਅਮੂਮਨ ਦਰਜ਼ਨ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਤਕ ਅੱਪੜ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।

ਕੋਵਿਡ-19 ਕਰਕੇ ਇਸ ਸਾਲ ਪਹਿਲੇ ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਤਾਂ ਸਮਾਜਿਕ ਪਾਬੰਦੀਆਂ, 14 ਦਿਨ ਜਾਂ 21 ਦਿਨ ਇਕਾਂਤਵਾਸ ਲਾਜ਼ਮੀ ਰਿਹਾ ਤਾਂ ਕਿ ‘ਕੋਰੋਨਾ ਵਾਇਰਸ’ ਤੋਂ ਬਚਿਆ ਜਾ ਸਕੇ। ਇਸ ਲਈ ਸਾਹਿਤਿਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤੀ ਸਰਗਰਮੀ ਨਹੀਂ ਰਹੀ। ਪਰ ਸਹਿਜੇ-ਸਹਿਜੇ ਹਾਲਾਤ ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਸੁਖਾਵੇਂ ਹੁੰਦੇ ਗਏ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤਿਕ ਹਲਕਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਲੇਖਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਰਾਹੀਂ ਹਾਜ਼ਰੀ ਲਗਵਾਉਣ ਦੀ ਗਤੀ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦੀ ਗਈ।

ਹਰਿਆਣੇ ਵਰਗੇ ਹਿੰਦੀ ਸੂਬੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀਆਂ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਪਰ ਪਿਛਲੇ ਕੁਝ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਨਵੇਂ ਮੁੰਡੇ-ਕੁੜੀਆਂ ਦੇ ਇਸ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਕਰਕੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵੱਧ ਗਈ ਹੈ। ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਏ ਕਰਕੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਨਵੇਂ ਲੇਖਕ/ਲੇਖਕਾਵਾਂ ਨੇ ਹਰਿਆਣੇ ਅੰਦਰ ਵੀ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਹੈ।

2021 ਦੌਰਾਨ ਪ੍ਰੋ. ਰਾਬਿੰਦਰ ਮਸਰੂਰ ਦਾ ਗ਼ਜ਼ਲ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਝੀਲ ਦੀ ਚੁੱਪ’, ਡਾ. ਦੇਵਿੰਦਰ ਬੀਬੀਪੁਰੀਏ ਦਾ ਗ਼ਜ਼ਲ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਮੈਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਤਕ’, ਰਜਵੰਤ ਕੌਰ ‘ਪ੍ਰੀਤ’ ਦਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਪੁਨਰ ਜਨਮ’, ਡਾ. ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਗਾਸੋ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪੁਸਤਕਾਂ ‘ਗਾਉਂਦੇ ਜਜ਼ਬੇ’ ਅਤੇ ਬਾਲ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਕਿੰਨਾ ਸੋਹਣਾ ਅੰਬਰ ਲਗਦੈ’, ਡਾ. ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ ਦਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਕੁੜੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ ਨਹੀਂ’, ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਦਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਜੰਗ’, ਡਾ. ਰਮੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਦੇ ਦੋ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਅਸਹਿਮਤ’ ਅਤੇ ‘ਬਹਿਸ ਵਿਹੂਣ’, ਡਾ. ਚਰਨਜੀਤ ਕੌਰ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪੁਸਤਕਾਂ ‘ਡੋਲੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਬੀਰਾ ਤੇਰੀ ਵੇ ਬੰਨਰੀ’ ਅਤੇ ‘ਖਾਰੇ ਬਦਲ ਗਏ ਲਾਡੋ ਹੋਈ ਪਰਾਈ’ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਝੋਲੀ ਪਈਆਂ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਸੰਖੇਪ ਵਰਣਨ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ;

ਝੀਲ ਦੀ ਚੁੱਪ: ਰਾਬਿੰਦਰ ਮਸਰੂਰ

ਮੱਖਧਾਰਾ ਦੀ ਪੰਜਾਬੀ ਕਵਿਤਾ ਅੰਦਰ ਪ੍ਰੋ. ਰਾਬਿੰਦਰ ਮਸਰੂਰ ਹੁਰਾਂ ਦਾ ਨਾਂਅ ਕਿਸੇ ਜਾਣ-ਪਛਾਣ ਦਾ ਮੁਥਾਜ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਹੁਣ ਤੀਕ ਦੋ ਗ਼ਜ਼ਲ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਝੋਲੀ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚੇ ਹਨ। ਰਾਬਿੰਦਰ ਮਸਰੂਰ ਹੁਰਾਂ ਬਾਰੇ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕਮਾਲ ਲਿਖਦੇ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਦੇ ਸਾਹਿਤਿਕ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਪੁਸਤਕਾਂ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਸ 2021 ਵਰ੍ਹੇ ਦੌਰਾਨ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਨਵ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਗ਼ਜ਼ਲ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਝੀਲ ਦੀ ਚੁੱਪ’ ਪਾਠਕਾਂ ਤਕ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੈ।

‘ਉਹਦੇ ਨਾਲੋਂ ਚੰਗੈ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਮਾਰ ਲਵੋ ਆਵਾਜ਼ ਹਵਾ ਨੂੰ,
ਉਹ ਬੁੱਕਲ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਬੈਠਾ ਕਿਧਰੇ ਹੋਰ ਗਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।’ (ਝੀਲ ਦੀ ਚੁੱਪ)

ਰਾਬਿੰਦਰ ਮਸਰੂਰ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਅਧਿਆਤਮਕ ਰੰਗਤ ਵਾਲੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਇੰਝ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਰੂਹਾਨੀਅਤ ਦੇ ਸਾਗਰ ਵਿੱਚ ਡੁਬਕੀ ਲਗਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਹੋਵੇ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਸੂਫ਼ੀ ਰੰਗਤ ਵਾਲੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਹੈ।

***

ਮੈਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਤਕ: ਦੇਵਿੰਦਰ ਬੀਬੀਪੁਰੀਆ

ਡਾ. ਦੇਵਿੰਦਰ ਬੀਬੀਪੁਰੀਏ ਦਾ ਨਵ-ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਮੈਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਤਕ’ ਵੀ ਇਸੇ ਸਾਲ 2021 ਵਿੱਚ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਹਰਿਆਣਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਤੋਂ ਸਟੇਟ ਅਵਾਰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਦੇਵਿੰਦਰ ਬੀਬੀਪੁਰੀਆ ਦੀਆਂ ਹੁਣ ਤਕ ਚਾਰ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਪੰਜਵੀਂ ਪੁਸਤਕ ਉਸਦਾ ਪਹਿਲਾ ਗ਼ਜ਼ਲ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ।

ਇਸ ਗ਼ਜ਼ਲ ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿੱਚ ਕੁਲ 60 ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਹਰ ਗ਼ਜ਼ਲ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਅਤੇ ਸੁਭਾਅ ਵੱਖਰਾ ਅਤੇ ਨਵੇਕਲਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਗ਼ਜ਼ਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਿਰਸਾਨੀ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨੂੰ ਪੇਸ਼ ਕਰਦਿਆਂ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ:

‘ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਮੈਂ ਜਾਣ ਗਿਆ ਸੀ, ਸਾਰੇ ਦਾਣੇ ਤੂੰ ਲੈ ਜਾਣੇ
ਮੇਰੇ ਹਿੱਸੇ ਦੇ ਵਿੱਚ ਯਾਰਾ, ਸਿਰਫ਼ ਪਰਾਲ਼ੀ ਹੋ ਸਕਦੀ ਹੈ।’ (ਮੈਂ ਤੋਂ ਮੈਂ ਤਕ)

***

ਪੁਨਰ ਜਨਮ: ਰਜਵੰਤ ਕੌਰ ‘ਪ੍ਰੀਤ’

‘ਪੁਨਰ ਜਨਮ’ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਰਜਵੰਤ ਕੌਰ ‘ਪ੍ਰੀਤ’ ਦਾ ਨਵੇਕਲਾ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹਨੇ ਔਰਤ ਮਨ ਦੇ ਵਿਭਿੰਨ ਸਰੋਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਵੱਖਰੇ ਅੰਦਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਰਜਵੰਤ ਕੌਰ ‘ਪ੍ਰੀਤ’ ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਅੰਬਾਲੇ ਦੀ ਜੰਮਪਲ ਸ਼ਾਇਰਾ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਵਿਆਹ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਪਰ ਅੱਜਕਲ੍ਹ ਉਹ ਦਿੱਲੀ ਵਿਖੇ ਬਤੌਰ ਪੰਜਾਬੀ ਅਧਿਆਪਕਾ ਤਾਇਨਾਤ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਕਾਰਜ ਖੇਤਰ ਭਾਵੇਂ ਦਿੱਲੀ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੀ ਜੰਮਣ ਭੋਏਂ ਨੂੰ ਭੁੱਲੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਹ ਹੇਰਵਾ ਉਸਦੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਵੇਖਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ/ਪੜ੍ਹਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ:

‘ਔਖਾ ਤਾਂ ਹੁੰਦਾ ਹੀ ਹੈ
ਕਿਸੇ ਵੀ ਰਿਸ਼ਤੇ ’ਚ
ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਬੱਝ ਜਾਣਾ
ਤੇ ਉਸ ਤੋਂ ਵੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਔਖਾ
ਫੇਰ ਉਸ ਰਿਸ਼ਤੇ ਨੂੰ ਨਿਭਾਉਣਾ।’ (ਪੁਨਰ ਜਨਮ)

***

(1) ਕਿੰਨਾ ਸੋਹਣਾ ਅੰਬਰ ਲਗਦਾ ਹੈ (2), ਗਾਉਂਦੇ ਜਜ਼ਬੇ: ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਗਾਸੋ

ਅੰਬਾਲੇ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਡਾ. ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਗਾਸੋ ਅਜਿਹੇ ਸ਼ਾਇਰ/ਆਲੋਚਕ ਹਨ ਜਿਹੜੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਹਰਿਆਣੇ ਅੰਦਰ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ-ਬੋਲੀ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਲਈ ਯਤਨਸ਼ੀਲ ਹਨ। ਡਾ. ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਗਾਸੋ ਜਿੱਥੇ ਚੰਗੇ ਆਲੋਚਕ ਹਨ ਉੱਥੇ ਹੀ ਬਹੁਤ ਉਮਦਾ ਸ਼ਾਇਰ ਵੀ ਹਨ। ਇਸ ਸਾਲ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਦੋ ਕਾਵਿ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਕਚਹਿਰੀ ਵਿੱਚ ਪੇਸ਼ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬਾਲ-ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਹੈ। ਇਹ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਹਰਿਆਣੇ ਵਿੱਚ ਬਾਲ-ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕੀਤੀ ਜਾਵੇ ਪਰ ਡਾ. ਗਾਸੋ ਹੁਰਾਂ ਇਸ ਵਰ੍ਹੇ ਬਾਲ-ਕਵਿਤਾ ਦੀ ਪੁਸਤਕ ਪੰਜਾਬੀ ਪਾਠਕਾਂ ਦੀ ਝੋਲੀ ਪਾਈ ਹੈ। ਬਾਲ-ਕਵਿਤਾ ਜਿੱਥੇ ਨਿੱਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਸੇਧ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਉੱਥੇ ਹੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਤੇ ਨੇਕ ਇਨਸਾਨ ਬਣਨ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਵੀ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਬੱਚਿਆਂ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਨਵੇਂ ਰਾਹਾਂ ਦਾ ਗਿਆਨ ਵੀ ਕਰਵਾਉਂਦੀ ਹੈ;

‘ਆਓ ਬੱਚਿਓ!
ਨਵੇਂ ਰਾਹ ਬਣਾਈਏ
ਰਾਹ ਬਣਾਈਏ ਨਾਲ ਚਾਅ ਬਣਾਈਏ।’ (ਕਿੰਨਾ ਸੋਹਣਾ ਅੰਬਰ ਲਗਦਾ ਹੈ)

‘ਗਾਉਂਦੇ ਜਜ਼ਬੇ’ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਅੰਦਰ ਡਾ. ਸੁਦਰਸ਼ਨ ਗਾਸੋ ਹੁਰਾਂ ਨੇ ਨਵੀਂਆਂ ਉਮੰਗਾਂ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਜਜ਼ਬਿਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਬਹੁਤ ਸਹਿਜ ਢੰਗ ਨਾਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਡਾ. ਗਾਸੋ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਬਹੁਤ ਸਰਲ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਟੀਕ ਅਤੇ ਭਾਵਪੂਰਨ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਇੰਝ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਬਹੁਤ ਆਸਾਵਾਦੀ ਸੋਚ ਦੇ ਧਾਰਨੀ ਸ਼ਾਇਰ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਵਿੱਚ ਕਿਤੇ ਵੀ ਨਿਰਾਸ਼ਾ ਜਾਂ ਨਾਂਹਪੱਖੀ ਸੋਚ ਦਾ ਝਲਕਾਰਾ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ। ਇਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਪ੍ਰਮੁੱਖ ਗੁਣ ਹੈ;

‘ਪੰਛੀ ਜੋ ਉੱਡ ਰਹੇ ਨੇ ਤੂੰ ਏਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉੱਡਣ ਦੇ,
ਪਿੰਜਰਾ ਨਹੀਂ ਨਾ ਜਾਲ਼ ਤੂੰ ਏਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਉੱਡਣ ਦੇ।’ (ਗਾਉਂਦੇ ਜਜ਼ਬੇ)

***

ਕੁੜੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ ਨਹੀਂ: ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ

ਰਤਨ ਸਿੰਘ ਢਿੱਲੋਂ ਹਰਿਆਣੇ ਅੰਦਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡੇ ਆਲੋਚਕ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਜਾਣੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਇਹ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਉਹ ਜਿੰਨੇ ਵੱਡੇ ਆਲੋਚਕ ਹਨ ਉੰਨੇ ਹੀ ਵੱਡੇ ਅਤੇ ਪੁਖ਼ਤਾ ਸ਼ਾਇਰ ਵੀ ਹਨ। ਇਸ ਵਰ੍ਹੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਕੁੜੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ ਨਹੀਂ’ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਨਾਂਅ ਤੋਂ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਡਾ. ਢਿੱਲੋਂ ਹੁਰਾਂ ਦਾ ਇਹ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਕਰ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਉਹਨੇ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਦੀ ਹਾਮੀ ਭਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਆਪਣੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਵਿੱਚ ਆਖਦੇ ਹਨ ਕਿ ਕੁੜੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ ਨਹੀਂ ਹਨ ਬਲਕਿ ਆਪਣੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲਈ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਾਹਵਾਂ ਵੀ ਬਣ ਸਕਦੀਆਂ ਹਨ।

ਇਹ ਸਾਡੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਤ੍ਰਾਸਦੀ ਹੈ ਕਿ ਧੀਆਂ ਨੂੰ ਕੁੱਖ ਵਿੱਚ ਹੀ ਕਤਲ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਹਾਲਾਂਕਿ ਅੱਜ ਦੇ ਸਮੇਂ ਕੁੜੀਆਂ ਕਿਸੇ ਗੱਲੋਂ ਵੀ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹਨ:

‘ਸਟੀਲ ਦਾ ਅਕੰਨਾ ਨਸ਼ਤਰ
ਅਜੀਭੀ ਦੀ ਪੁਕਾਰ ਨਹੀਂ ਸੁਣਦਾ
ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੁਣਦਾ ਹੈ
ਮਾਂ ਤੇ ਅਣਜੰਮੀ ਧੀ ਦੇ ਹੌਕੇ ...’ (ਕੁੜੀਆਂ ਚਿੜੀਆਂ ਨਹੀਂ)

***

ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਜੰਗ: ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ

ਸਿਰਸਾ ਰਹਿੰਦੇ ਸ਼ਾਇਰ ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਦਾ ਸੱਜਰਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ‘ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਜੰਗ’ ਵੀ ਇਸ ਸਾਲ (2021) ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋ ਕੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਹੈ। ਲਖਵਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਬਾਜਵਾ ਬਹੁ-ਪੱਖੀ ਪ੍ਰਤਿਭਾ ਦੇ ਧਨੀ ਲੇਖਕ ਹਨ। ਉਹ ਜਿੱਥੇ ਗ਼ਜ਼ਲ ਲਿਖਦੇ ਹਨ ਉੱਥੇ ਹੀ ਖੁੱਲ੍ਹੀ ਕਵਿਤਾ ਵੀ ਲਿਖਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਦੋਹਾ, ਵਾਰ, ਬੈਂਤ ਆਦਿ ਕੋਈ ਵੀ ਛੰਦ ਲਿਖਣ ਵੇਲੇ ਕਾਵਿ-ਮਾਪਦੰਡਾਂ ਦਾ ਪੂਰਾ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਹਰਿਆਣਾ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਅਕੈਡਮੀ ਤੋਂ ਸਟੇਟ ਅਵਾਰਡ ਪ੍ਰਾਪਤ ਬਾਜਵਾ ਨੂੰ ਕਿਰਤੀਆਂ, ਮਜ਼ਦੂਰਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਕਹਿਣ ਵਾਲਾ ਸ਼ਾਇਰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਕਿਰਸਾਨੀ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਕਲਮ ਰਾਹੀਂ ਪੇਸ਼ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਮੁੱਚਾ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਕਿਸਾਨੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਾਵਿ-ਸੰਗ੍ਰਹਿ ਹੈ। ਇਸ ਅੰਦਰ ਕਿਸਾਨੀ ਅੰਦੋਲਨ ਨੂੰ ਇੰਨ-ਬਿੰਨ ਬਿਆਨਿਆ ਗਿਆ ਹੈ:

‘ਪਾਣੀ ਆਇਆ ਪਿੰਡ ਦਾ ਪੀ ਕੇ ਸ਼ੇਰ ਦਲੇਰ,
ਰਿਹਾ ਗਰਜਦਾ ਫੇਰ ਵੀ ਓਥੇ ਬਹੁਤੀ ਦੇਰ।’ (ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਜੰਗ)

***

(1) ਅਸਹਿਮਤ, (2) ਬਹਿਸ ਵਿਹੂਣ : ਰਮੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ

ਡਾ. ਰਮੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਦੀਆਂ ਇਸ ਸਾਲ 2021 ਵਿੱਚ ਦੋ ਕਾਵਿ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ‘ਅਸਹਿਮਤ’ ਅਤੇ ‘ਬਹਿਸ ਵਿਹੂਣ’। ‘ਬਹਿਸ ਵਿਹੂਣ’ ਇਸ ਸਾਲ ਦੇ ਆਖ਼ਰੀ ਮਹੀਨੇ ਦਸੰਬਰ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈ ਹੈ। ਰਮੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਕਵਿਤਾ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਇੰਝ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਵੇਂ ਪਾਠਕ ਅਤੀਤ ਦੇ ਪਰਛਾਵੇਂ ਹੇਠਾਂ ਆਪਣਾ ਲੰਘਿਆ ਵੇਲਾ ਮੁੜ ਜੀਅ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਆਪਣੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਰਾਹੀਂ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਅਤੀਤ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਦੀ ਸੈਰ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਬਹੁਤੀਆਂ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਹੱਡ-ਬੀਤੀ ਦਾਸਤਾਨ ਹਨ।

ਰਮੇਸ਼ ਕੁਮਾਰ ਦੀ ਸ਼ਾਇਰੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਅੱਗੇ ਤੋਂ ਪਿਛਾਂਹ ਵੱਲ ਝਾਤੀ ਮਾਰਨ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪ੍ਰਤੀਕ ਅਤੇ ਬਿੰਬ ਆਮ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚੋਂ ਲਏ ਗਏ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਛਾਪੇਖਾਨੇ ਦੀ ਠੱਕ ਠੱਕ ਤੋਂ ਵੀ ਕਵਿਤਾ ਜਿਹੇ ਸੂਖ਼ਮ ਭਾਵ ਪੈਦਾ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਸਮਰੱਥ ਸ਼ਾਇਰ ਹੈ:

‘ਚੜ੍ਹਦੀ ਉਮਰੇ
ਛਾਪੇ ਖ਼ਾਨੇ ਦੀ ਮਸ਼ੀਨ
ਦੇਰ ਰਾਤ ਤਕ
ਠੱਕ, ਠੱਕਾ-ਠੱਕ, ਠੱਕ, ਠੱਕਾ-ਠੱਕ
ਢੇਰਾਂ ਦੇ ਢੇਰ ਕਾਗਜ਼ ...’ (ਅਸਹਿਮਤ)

***

(1) ਡੋਲੀ ਵਿੱਚ ਬੈਠੀ ਬੀਰਾ ਤੇਰੀ ਵੇ ਬੰਨਰੀ (2) ਖਾਰੇ ਬਦਲ ਗਏ ਲਾਡੋ ਹੋਈ ਪਰਾਈ: ਡਾ. ਚਰਨਜੀਤ ਕੌਰ

ਡਾ. ਚਰਨਜੀਤ ਕੌਰ ਹੁਰਾਂ ਦੀਆਂ ਇਸ ਵਰ੍ਹੇ ਦੋ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਿਤ ਹੋਈਆਂ ਹਨ। ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਿਆਹਾਂ ਉੱਪਰ ਗਾਏ ਜਾਂਦੇ ਲੋਕਗੀਤ, ਸੁਹਾਗ ਅਤੇ ਘੋੜੀਆਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਲੋਕ ਗੀਤਾਂ ਨੂੰ ਸਾਂਭਣਯੋਗ ਯਤਨ ਕੀਤਾ ਗਿਆ ਹੈ। ਡਾ. ਚਰਨਜੀਤ ਕੌਰ ਹੁਰਾਂ ਦਾ ਖੋਜ-ਕਾਰਜ ਵੀ ਲੋਕਗੀਤਾਂ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਤ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਸਾਂਭਣਯੋਗ ਪੁਸਤਕਾਂ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਡੇ ਮਾਣਮੱਤੇ ਵਿਰਸੇ ਨੂੰ ਦਰਸ਼ਾਉਂਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਹਨ।

ਆਖ਼ਰ ਵਿੱਚ ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ 2021 ਦੌਰਾਨ ਹਰਿਆਣਵੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਗੁਣਾਤਮਿਕ ਅਤੇ ਗਿਣਾਤਮਿਕ ਪੱਖੋਂ ਵਧੀਆ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਸੰਕਟਮਈ ਸਮੇਂ ਦੌਰਾਨ ਵੀ ਹਰਿਆਣੇ ਦੇ ਪੰਜਾਬੀ ਲੇਖਕਾਂ ਨੇ ਦਰਜਨ ਕੁ ਪੰਜਾਬੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਸਾਹਿਤ ਦੀ ਝੋਲੀ ਪਾਈਆਂ ਹਨ।

ਸ਼ਾਲਾ! ਹਰਿਆਣੇ ਅੰਦਰ ਇਹ ਸਾਹਿਤ ਸਿਰਜਣਾ ਇੰਝ ਹੀ ਚਲਦੀ ਰਹੇ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਦਾ ਦੀਵਾ ਜਗਦਾ ਰਹੇ।

*****

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।

(3228)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)