“ਮੈਂ ਭੁੱਬੀਂ ਰੋਈ ਪਰ ਮੇਰਾ ਰੋਣਾ ਕੌਣ ਸੁਣਦਾ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅੱਠ-ਦੱਸ ਜਣੇ ...”
(3 ਮਈ 2018)
ਅੱਜ ਸੱਚੀਂ ਹੀ ਮੈਂ ਕੁੱਝ ਖਿਝ ਜਿਹੀ ਗਈ ਸੀ ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਕੰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਕੁਰੱਖਤ ਆਵਾਜ਼ ਆ ਪਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਖਿੜਕੀ ਦਾ ਪਰਦਾ ਹਟਾ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਇੱਕ 45 ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਔਰਤ ਕਹਿ ਰਹੀ ਸੀ, “ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੁੜੀਏ! ਮੈਂ ਥਾਣੇਦਾਰ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਹੈ। ਉਹ ਆਂਹਦਾ ਕਿ ਕੁੜੀ ਜਿਸ ਦਾ ਵੀ ਨਾਮ ਲਊ, ਪੁਲਿਸ ਉਸਨੂੰ ਹੀ ਚੱਕੂ। ਹੁਣ ਤੂੰ ਸਿੱਧਰੀ ਨਾ ਬਣ ਤੇ ਕਰੜੀ ਜੀ ਹੋ ਕੇ ਲੈ ਦੇ ਨਾਂ ਸਹੁਰਿਆਂ ’ਚੋਂ। ਆਪੇ ਥਾਣੇ ਜਾ ਕੇ ਸਿੱਧੇ ਹੋਣੇ ਨੇ। ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਹਾਂ।” ਮੇਰੇ ਦਫਤਰੀ ਕਮਰੇ ਦੇ ਨਾਲ ਲੱਗਦੀ ਪਾਰਕ ਨੁਮਾ ਜਗ੍ਹਾ ਵਿੱਚ ਪੰਦਰਾਂ ਕੁ ਔਰਤਾਂ ਨੇ ਇੱਕ ਬਾਈ ਤੇਈ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਧੀ, ਕੁੜੀ ਜਿਸਦੇ ਇੱਕ ਹੱਥ ’ਤੇ ਪਲੱਸਤਰ ਲੱਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਨੂੰ ਭੁੰਜੇ ਜਮੀਨ ਤੇ ਬਿਠਾ ਰੱਖਿਆ ਸੀ। ਅੱਧੇ ਕੁ ਘੰਟੇ ਤੋਂ ਉਹ ਉਸ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਮੰਨਵਾਉਣ ਦਾ ਜ਼ੋਰ ਪਾ ਰਹੀਆਂ ਸੀ। ਉਸ ਕੁੜੀ ਨੇ ਹਾਲੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਸਿਰ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕਿਆ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਦੀਆਂ ਔਰਤਾਂ ਆਪਣਾ ਹੀ ਰੌਲਾ ਪਾ ਰਹੀਆਂ ਸੀ। ਇਹ ਮੇਰੇ ਲਈ ਕੋਈ ਨਵੀਂ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਰੋਜ਼ ਹੀ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਲੜਾਈ ਝਗੜੇ ਦਾ ਰੌਲਾ ਰੱਪਾ ਪਿਆ ਹੀ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ, ਪਰ ਅੱਜ ਮੈਨੂੰ ਕੁੱਝ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੀ ਖਿਝ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਪਰਦਾ ਠੀਕ ਕਰਕੇ ਮੁੜ ਆਪਣੀ ਕੁਰਸੀ ’ਤੇ ਬੈਠ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਜੁਟ ਗਈ ਸੀ। ਪੰਜ ਕੁ ਮਿੰਟਾਂ ਬਾਦ ਮੇਰੇ ਦਫਤਰ ਦਾ ਬਾਹਰ ਲੱਗਿਆ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਾਲਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਇੱਕ ਦਮ ਖੁੱਲ੍ਹਿਆ ਤੇ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਬੰਦ ਵੀ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਸਿਰ ਉਠਾ ਕੇ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਚਾਰ ਔਰਤਾਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਤਿੰਨ ਦੀ ਉਮਰ ਲਗਭਗ 40 ਤੋਂ 55 ਸਾਲ ਦੇ ਵਿਚਕਾਰ ਸੀ, ਤੇ ਚੌਥੀ ਇੱਕ 30 - 32 ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਕੁੜੀ ਖੜ੍ਹੀ ਸੀ ਜਿਸ ਨੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਰੀਅਲ ਜਿਹਾ ਬੱਚਾ ਆਪਣੀ ਕੱਛੜ ਚੁੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਬੱਚੇ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚੋਂ ਰਾਲ ਵਗ ਰਹੀ ਸੀ ਤੇ ਉਸ ਕੁੜੀ ਦਾ ਹਾਲ ਵੀ ਕੁੱਝ ਬਹੁਤਾ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਵਾਲ਼ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਖਿੰਡੇ ਹੋਏ ਸੀ ਤੇ ਅੱਧੇ ਸਿਰ ਤੇ ਚੁੰਨੀ ਲਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਔਰਤ, ਜੋ ਆਉਂਦੇ ਸਾਰ ਕੁਰਸੀ ’ਤੇ ਬਿਰਾਜਮਾਨ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, ਨੇ ਬੈਠਣ ਸਾਰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਕੁੜੇ ਕੁੜੀਏ! ਅਸੀਂ ਸੁਖਪਾਲ ਡਾਕਰਟਨੀ ਨੂੰ ਮਿਲਣਾ।”
“ਹਾਂ ਜੀ, ਮੈਂ ਹੀ ਹਾਂ ਸੁਖਪਾਲ ਪਰ ਮੈਂ ਡਾਕਟਰਨੀ ਨਹੀਂ ਬੇਬੇ।” ਮੈਂ ਉਸ ਵੱਲ ਦੇਖਿਆ ਤੇ ਜਵਾਬ ਦੇ ਦਿੱਤਾ।
“ਅੱਛਾ, ਪਰ ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਆਂਗਣਵਾੜੀ ਭੈਣ ਜੀ ਨੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਤੂੰ ਡਾਕਟਰਨੀ ਹੈਂ। ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਜੁਆਕ ਦਾ ਫਰੀ ਅਲਾਜ ਕਰਾਉਣਾ।” ਬੇਬੇ ਕੁੱਝ ਲੀਡਰ ਸੋਚ ਵਾਲੀ ਹੀ ਲੱਗੀ ਮੈਂਨੂੰ।
“ਬੇਬੇ ਤੁਸੀਂ ਬੱਚੇ ਦੇ ਦਾਦੀ ਹੋ?” ਮੈਂ ਪੁੱਛਿਆ।
ਉਹ ਕੁੱਝ ਖਿਝ ਗਈ ਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹੀ ਇੱਕ 50 ਕੁ ਸਾਲ ਦੀ ਔਰਤ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਕਿਹਾ, “ਨਾ ਕੁੜੀਏ, ਇਹ ਤਾਂ ਸਾਡੇ ਘਰ ਗੋਹੇ ਕੂੜੇ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਇਹਨਾਂ ਮਾੜੇ ਧੀੜੇ ’ਤੇ ਤਰਸ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਆਈ ਹਾਂ। ਇਹਨਾਂ ਗਰੀਬੜਿਆਂ ਨੂੰ ਕੌਣ ਪੁੱਛਦਾ।”
ਮੈਨੂੰ ਬੇਬੇ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਹੰਕਾਰ ਦੀ ਬਦਬੂ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਪੁੱਛਿਆ, “ਇਸ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮਾਂ ਕੌਣ ਹੈ?”
ਬੇਬੇ ਨੇ ਬੋਲਣਾ ਚਾਹਿਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਹੱਥ ਦੇ ਇਸ਼ਾਰੇ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਰੋਕ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਹਾਂ ਜੀ, ਬੇਬੇ ਤੁਸੀਂ ਬੱਚੇ ਦੇ ਦਾਦੀ ਹੋ?”
ਔਰਤ ਨੇ ਕੁੱਝ ਝਿਜਕਦੇ ਜਿਹੇ ਕਿਹਾ, “ਹਾਂ ਜੀ।” ਤੇ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਖੜ੍ਹੀ 35 ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਔਰਤ ਦੇ ਮੋਢੇ ’ਤੇ ਹੱਥ ਧਰ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਆਹ ਇਹਦੀ ਵੱਡੀ ਬੀਬੀ।”
ਕੁੜੀ ਜੋ ਹਾਲੇ ਤੱਕ ਵੀ ਅਡੋਲ ਜਿਹੀ ਖੜ੍ਹੀ ਸੀ, ਦੀ ਬਾਂਹ ਖਿੱਚ ਕੇ ਮੂਹਰੇ ਕਰ ਲਿਆ ਤੇ ਕਿਹਾ, “ਆਹ ਇਹਦੀ ਮਾਂ। ਇਹ ਤਾਂ ਸਿੱਧਰੀ ਹੈ ਜੀ।” ਮੈਂ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮਾਂ ਅਤੇ ਦਾਦੀ ਨੂੰ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਰੁਕਣ ਤੇ ਬਾਕੀ ਦੋਨਾਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਬਾਹਰ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਕੁਰਸੀ ਤੇ ਬੈਠੀ ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਬੁਰਾ ਲੱਗਿਆ ਤੇ ਉਹ ਕਾਫੀ ਔਖ ਮੰਨਦੀ ਖੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਤੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਮੂੰਹ ਕਰਕੇ ਬੋਲੀ, “ਕੁੜੀਏ! ਇਹਨਾਂ ਗਰੀਬੜਿਆਂ ਨੂੰ ਕੀ ਪਤਾ ਜੋ ਤੂੰ ਪੁੱਛਣਾ, ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਪੁੱਛ ਲੈਂਦੀ।”
ਮੈਂ ਹੱਸਦੇ ਹੋਏ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਕਿਹਾ, “ਬੇਬੇ ਮੇਰੇ ਲਈ ਕੋਈ ਅਮੀਰ ਜਾਂ ਗਰੀਬ ਨਹੀਂ ਮੇਰੇ ਲਈ ਤੁਸੀਂ ਸਿਰਫ ਮਰੀਜ਼ ਦੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਹੋ। ਨਾਲੇ ਬੇਬੇ ਕੁੱਝ ਗੱਲਾਂ ਸਿਰਫ ਮਾਂ ਜਾਂ ਦਾਦੀ ਨੂੰ ਪਤਾ ਹੁੰਦੀਆਂ, ਕਿਸੇ ਗੈਰ ਨੂੰ ਨਹੀਂ।”
ਮੇਰੇ ਇੰਨਾ ਕਹਿਣ ਦੀ ਦੇਰ ਸੀ ਕਿ ਬੇਬੇ ਆਪਣਾ ਤਮ-ਤਮਾਉਂਦਾ ਚਿਹਰਾ ਲੈ ਕੇ ਕਮਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਈ ਤੇ ਜਾਂਦੀ-ਜਾਂਦੀ ਕਹਿ ਗਈ, “ਚੰਗਾ ਜੰਗੀਰੋ. ਤੂੰ ਆਹ ਅਫਸਰਨੀ ਤੋਂ ਸਮਝ ਕੇ ਬਾਹਰ ਆ ਜਾਈਂ, ਮੈਂ ਬਾਹਰ ਬੈਂਚ ’ਤੇ ਬੈਠੀ ਹਾਂ।”
ਮੈਂ ਹੱਸ ਪਈ। ਮੇਰੇ ਹੱਸਣ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਬੇਬੇ ਦੇ ਵੀ ਕੰਨੀ ਪੈ ਗਈ ਤੇ ਉਹ ਕਾਹਲੀ ਨਾਲ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਈ। ਮੈਂ ਬੱਚੇ ਦੀ ਦਾਦੀ ਤੇ ਮਾਂ ਨੂੰ ਕੁਰਸੀ ’ਤੇ ਬੈਠਣ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਝਿਜਕਦੀਆਂ ਕੁਰਸੀ ’ਤੇ ਬੈਠ ਗਈਆਂ। ਬੇਬੇ ਨੇ ਆਪਣੇ ਹੱਥ ਫੜੇ ਲਿਫਾਫੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਨਿੱਕਾ ਜਿਹਾ ਕੱਪੜਾ ਕੱਢ ਕੇ ਕੁੜੀ ਦੇ ਹੱਥ ਦਿੰਦੇ ਕਿਹਾ, “ਲੈ ਫੜ, ਇਹਦਾ ਮੂੰਹ ਸਾਫ ਕਰ ਦੇ।”
ਕੁੜੀ ਨੇ ਕੱਪੜਾ ਫੜਕੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਮੂੰਹ ਸਾਫ ਕੀਤਾ ਤੇ ਠੀਕ ਹੋ ਕੇ ਕਰਸੀ ਤੇ ਬੈਠ ਗਈ। ਮੈਨੂੰ ਬੇਬੇ ਤੋਂ ਬੱਚੇ ਦੀ ਉਮਰ ਤੇ ਬਿਮਾਰੀ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਪਤਾ ਚੱਲਿਆ ਕਿ ਉਹ ਨਾ ਕੁੱਝ ਬੋਲਦਾ ਤੇ ਨਾ ਤੁਰਦਾ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਇਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚੋਂ ਲਾਲਾਂ ਡਿੱਗਦੀਆਂ ਤੇ ਇਹਦੀ ਗਰਦਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਖੜ੍ਹਦੀ। ਉਹਨਾਂ ਮੈਨੂੰ ਕੋਈ ਦੋ ਕੁ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਦਿਮਾਗੀ ਸਕੈਨ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਤੇ ਕੁੱਝ ਪੀ.ਜੀ.ਆਈ. ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਦੇ ਕਾਰਡ ਦਿਖਾਏ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਤੇ ਸਾਫ-ਸਾਫ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਬੱਚਾ ਦਿਮਾਗੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕੰਮਜ਼ੋਰ ਸੀ। ਫੇਰ ਉਹਨਾਂ ਮੈਨੂੰ ਆਂਗਣਵਾੜੀ ਵਿੱਚੋਂ ਭਰਾ ਕੇ ਲਿਆਂਦਾ ਫਾਰਮ ਵੀ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਫਾਰਮ ਦੀ ਜਾਂਚ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਹ ਬਿਲਕੁਲ ਸਹੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬੱਚੇ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਤੇ ਇੱਕ ਮਾਂ ਦੀ ਫੋਟੋ ਲਈ। ਬੇਬੇ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਫੋਟੋਆਂ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਆਧਾਰ ਕਾਰਡ ਵੀ ਫੜਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮਾਂ ਦੀ ਤਰਫੋਂ ਸਵੈ ਘੋਸ਼ਣਾ ਪੱਤਰ ਭਰ ਕੇ ਉਸ ’ਤੇ ਉਸਦੀ ਫੋਟੋ ਲਗਾ ਦਿੱਤੀ। ਮੈਂ ਫਾਰਮ ਤੇ ਉਸਦੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਫਾਰਮ ਉਸ ਕੁੜੀ ਵੱਲ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਦਸਤਖਤ ਕਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਬੇਬੇ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਹੱਥੋਂ ਬੱਚਾ ਫੜ ਲਿਆ। ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਉਹ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਕੁੱਝ ਹੋਸ਼ ਜਿਹੀ ਆਈ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਚੁੰਨੀ ਬੜੇ ਸੁਚੱਜੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਠੀਕ ਕੀਤੀ ਤੇ ਪੈੱਨ ਚੁੱਕ ਲਿਆ। ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਉਸਨੇ ਫਾਰਮਾਂ ’ਤੇ ਆਪਣੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ, ਮੇਰੇ ਹੋਸ਼ ਉੱਡ ਗਏ। ਉਸਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਬੜੇ ਹੀ ਸੋਹਣੇ ਦਸਤਖਤ ਕੀਤੇ। ਉਹਦਾ ਨਾਂ ਸੀ ਸੋਨੀਆ ਰਾਣੀ। ਬੜੀ ਸੋਹਣੀ ਲਿਖਾਈ। ਮੈਂ ਬੜੀ ਸੰਵਾਰਕੇ ਉਸਦੇ ਮੂੰਹ ਵੱਲ ਤੱਕਿਆ। ਮੈਂ ਫਾਰਮ ਉੱਤੇ ਲਿਖੇ ਅੱਖਰਾਂ ਤੇ ਉਸ ਕੁੜੀ ਵੱਲ ਵਾਰ-ਵਾਰ ਦੇਖ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇਖਦੇ ਬੇਬੇ ਨੇ ਉਸ ਕੁੜੀ ਵੱਲ ਕੌੜਾ ਝਾਕਦੇ ਮੈਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਜੀ, ਇਹਨੇ ਕੁੱਝ ਗਲਤ ਦਸਖਤ ਕਰ’ਤੇ? ਕੀ ਕਰੀਏ ਜੀ, ਆਪਣਾ ਝੱਗਾ ਚੁੱਕਦੇ ਆਂ ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਹੀ ਢਿੱਡ ਨੰਗਾ ਹੁੰਦਾ। ਬੜੀ ਸਿੱਧਰੀ ਹੈ। ਭੋਰਾ ਡੱਕੇ ਦੀ ਅਕਲ ਨੀਂ ਇਹਨੂੰ। ਨਿਰਾ ਢੋਰ ਪੱਲੇ ਪਾ ’ਤੀ ਸਾਡੇ।”
ਮੈਂ ਕੁੱਝ ਤਲਖੀ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਬੇਬੇ, ਇਹਨੇ ਕੁੱਝ ਗਲਤ ਨੀਂ ਕੀਤਾ। ਮੈਂ ਬਸ ਫਾਰਮ ਚੈੱਕ ਕਰ ਰਹੀ ਸੀ।”
ਇੰਨਾ ਸੁਣਦੇ ਬੇਬੇ ਕੁੱਝ ਸ਼ਰਮਸਾਰ ਜਿਹੀ ਹੋ ਗਈ। ਮੈਂ ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਕੱਢਦੇ ਹੋਏ ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਬੇਬੇ ਤੁਸੀਂ ਆਹ ਫਾਰਮ ਦੀਆਂ ਫੋਟੋਆਂ ਕਾਪੀਆਂ ਕਰਵਾ ਕੇ ਸਾਹਮਣੇ ਨਵੇਂ ਹਸਪਤਾਲ ਵਿੱਚੋਂ ਪਰਚੀ ਕੱਟਵਾ ਲਿਆਉ ਤੇ ਬੱਚੇ ਤੇ ਇਸ ਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਇੱਥੇ ਛੱਡ ਜਾਉ, ਮੈਂ ਹੋਰ ਫਾਰਮ ਭਰਨਾ।” ਬੇਬੇ ਨੇ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਫਾਰਮ ਫੜੇ ਤੇ ਆਪਣੀ ਨੂੰਹ ਨੂੰ ਘੂਰਦੀ ਹੋਈ ਬੋਲੀ, “ਠੀਕ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਮਝ ਕੇ ਬੈਠੀਂ।”
ਬੇਬੇ ਦੇ ਜਾਣ ਬਾਦ ਮੈਂ ਫੌਰਨ ਆਪਣਾ ਹੱਥੀ ਕੰਮ ਛੱਡ ਉਸ ਕੁੜੀ ਵੱਲ ਟਿਕ ਟਕੀ ਲਾ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ, “ਤੁਸੀਂ ਕਿੰਨੇ ਪੜ੍ਹੇ ਹੋ? ਤੇ ਇਹ ਤੁਹਾਡਾ ਪਹਿਲਾ ਬੱਚਾ ਹੈ? ਉਮਰ ਕਿੰਨੀ ਹੈ ਤੁਹਾਡੀ?”
ਇਕ ਦਮ ਇਹਨਾਂ ਸਵਾਲਾਂ ਦੇ ਜਵਾਬ ਲਈ ਕਾਹਲੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ ਮੈਂ। ਉਸਨੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਤੱਕਿਆ ਤੇ ਬੋਲੀ ਕੁੱਝ ਨਾ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਦਾ ਗਲਾਸ ਪੀਣ ਲਈ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਝਿਜਕਦੇ ਜਿਹੇ ਗਲਾਸ ਫੜਿਆ ਤੇ ਪੀ ਲਿਆ ਤੇ ਬਾਕੀ ਆਪਣੇ ਗੋਦੀ ਚੁੱਕੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਪਿਆ ਦਿੱਤਾ। ਬੋਲੀ, “ਮੈਡਮ ਜੀ, ਮੈਂ ਬੀ.ਏ. ਫਸਟ ਡਵੀਜਨ ਪਾਸ ਹਾਂ। ਇਹ ਮੇਰਾ ਬੱਚਾ ਨਹੀਂ।”
ਇੰਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਉਹ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਈ। ਮੇਰੀ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਕੋਈ ਹੱਦ ਨਾ ਰਹੀ। ਡਿਗਰੀ ਹੋਲਡਰ ਤੇ ਆਹ ਹਾਲਤ। ਮੇਰਾ ਸਿਰ ਸੱਚਮੁੱਚ ਚਕਰਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਇਹ ਤੁਹਾਡਾ ਬੱਚਾ ਨਹੀਂ, ਤੇ ਤੁਹਾਨੂੰ ਇਹ ਸਿੱਧਰੀ ਕਿਉਂ ਕਹਿ ਰਹੇ ਨੇ? ਆਖਰ ਤੁਹਾਡੀ ਇਹ ਹਾਲਤ ਕਿਵੇਂ ਹੋਈ?”
ਉਸ ਕੁੜੀ ਨੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਬੜੇ ਹੀ ਗੁਹ ਨਾਲ ਦੇਖਿਆ ਤੇ ਫੇਰ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਪਈ ਹਰ ਇੱਕ ਚੀਜ਼ ਨੂੰ ਦੇਖਿਆ। ਆਖਰ ਉਸਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਪਣੀ ਗੋਦੀ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਬੱਚੇ ’ਤੇ ਪਈ। ਉਹ ਅਜੀਬ ਜਿਹੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਮੁਸਕਰਾਈ। ਮੈਨੂੰ ਲੱਗਿਆ ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਰੋ ਪਏਗੀ। ਪਰ ਉਸਦੀਆਂ ਤਾਂ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਜਿਵੇਂ ਪਾਣੀ ਹੀ ਸੁੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਕੁੱਝ ਸੰਭਲਦੇ ਹੋਏ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖਿਆ ਤੇ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, “ਮੈਡਮ ਜੀ, ਮੇਰੇ ਮਾਪੇ ਵਿਚਾਰੇ ਬਹੁਤ ਗਰੀਬ ਸੀ, ਪਰ ਮੈਂ ਪੜ੍ਹਨੇ ’ਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਵਜੀਫੇ ਨਾਲ ਤੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਇੱਕ ਮੈਡਮ ਦੀ ਮਦਦ ਨਾਲ ਮੈਂ ਬੀ.ਏ. ਕੀਤੀ ਸੀ। ਸੋਚਿਆ ਸੀ, ਕੋਈ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ ਤਾਂ ਬਾਪੂ ਬੇਬੇ ਦੀ ਸਾਰੀ ਗਰੀਬੀ ਦੂਰ ਕਰ ਦੇਵਾਂਗੀ ਪਰ ਇਸ ਮੁਲਕ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਕਿੱਥੇ। ਮੇਰਾ ਛੋਟੇ ਭਰਾ ਦਾ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਹੋ ਗਿਆ। ਉਹਦੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਸੱਟ ਲੱਗੀ। ਜੋ ਕੁੱਝ ਵੀ ਘਰ ਸੀ, ਸਭ ਉਹਦੇ ਇਲਾਜ ’ਤੇ ਲਾ ਦਿੱਤਾ ਪਰ ਉਹਨੂੰ ਕੋਈ ਫਰਕ ਨਾ ਪਿਆ। ਡਾਕਟਰ ਰੋਜ਼ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਟੈੱਸਟ ਕਰਦੇ ਤੇ ਤਿੰਨਾਂ ਕੁ ਦਿਨਾਂ ਬਾਦ ਪੈਸੇ ਭਰਵਾ ਲੈਂਦੇ। ਜਿਸ ਦਿਨ ਪੈਸੇ ਨਾ ਭਰ ਪਾਉਂਦੇ, ਉਹਦੀ ਦਵਾਈ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ। ਬਾਪੂ ਬੇਬੇ ਨੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਤੇ ਪਿੰਡੋਂ ਮੰਗ-ਮੰਗ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾਇਆ। ਇੱਕ ਸਾਲ ਬਾਦ ਉਹ ਨਾ ਬੱਚਿਆ। ਮੇਰੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਉਸਦਾ ਹੀ ਦੁੱਖ ਲੈ ਬੈਠਾ। ਤੇ ਫੇਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੇਰੀ ਇੱਕ ਮਾਸੀ ਆਈ। ਉਹਨੇ ਇੱਕ ਰਿਸ਼ਤਾ ਦੱਸਿਆ। ਬੇਬੇ ਬਾਪੂ ਦਾ ਦਿਮਾਗ ਤਾਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਸੁੰਨ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਮਾਸੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਤੈਨੂੰ ਠੀਕ ਲੱਗੇ, ਕਰਦੇ। ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਲੈਣ ਦੇਣ ਨੂੰ ਤਾਂ ਕੁੱਝ ਹੈ ਨੀਂ। ਮਾਸੀ ਮੇਰੀ ਇੱਕ ਫੋਟੋ ਲੈ ਗਈ ਤੇ ਇੱਕ ਹਫਤੇ ਬਾਦ ਸਾਡੇ ਘਰ ਦੋ ਤਿੰਨ ਬੁੜ੍ਹੀਆਂ ਤੇ ਤਿੰਨ ਬੰਦੇ ਆ ਗਏ। ਮੈਨੂੰ ਮਾਸੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਇਹ ਤੈਨੂੰ ਸ਼ਗਨ ਕਰਨ ਆਏ ਨੇ। ਬਹੁਤਾ ਨਾ ਬੋਲੀਂ ਕੁੱਝ ਤੇ ਬੱਸ ਸਿੱਧਰੀ ਜਿਹੀ ਹੀ ਬਣੀ ਰਹੀਂ। ਉਦੋਂ ਮੇਰੀ ਉਮਰ ਮਹਿਜ ਇੱਕੀ ਕੁ ਸਾਲ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਕੁੱਝ ਵੀ ਸਮਝ ਨਾ ਆਇਆ ਕਿ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਉਹਨਾਂ ਇੱਕ 30 ਕੁ ਸਾਲ ਦੇ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਬਿਠਾ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਸਾਡੇ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਮਾਸੀ ਤੇ ਫੇਰ ਬਾਕੀ ਆਈਆਂ ਔਰਤਾਂ ਤੇ ਮਰਦਾਂ ਨੇ ਸ਼ਗਨ ਪਾਇਆ। ਸ਼ਗਨ ਹੋਣ ਤੋਂ ਅਗਲੇ ਹਫਤੇ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਮਾਸੀ ਨੇ ਪੰਜ ਸੂਟ ਤੇ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਝਾਜਰਾਂ ਲਿਆ ਦਿੱਤੀਆਂ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਆਹ ਤੇਰੀ ਵਰੀ ਹੈ। ਤੂੰ ਬੱਸ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਤਿਆਰ ਹੋਣਾ। ਤੇਰਾ ਵਿਆਹ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਪੈਰਾਂ ਹੇਠੋਂ ਜਮੀਨ ਨਿੱਕਲ ਗਈ। ਮੈਂ ਭੁੱਬੀਂ ਰੋਈ ਪਰ ਮੇਰਾ ਰੋਣਾ ਕੌਣ ਸੁਣਦਾ ਸੀ। ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅੱਠ-ਦੱਸ ਜਣੇ ਆਏ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਵਿਆਹ ਕੇ ਲੈ ਆਏ। ਮੈਂ ਜਦ ਗੱਡੀ ਵਿੱਚੋਂ ਉੱਤਰੀ ਤਾਂ ਨਾ ਕੋਈ ਮੇਲ ਨਾ, ਕੋਈ ਗੇਲ ਸੀ। ਬਸ ਕੁੱਝ ਔਰਤਾਂ ਸੀ। ਤੇ ਮੇਰੀ ਸੱਸ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਈ ਤੇ ਮੇਰੀ ਮਾਸੀ ਨੂੰ ਬਾਹੋਂ ਫੜ ਲੈ ਗਈ। ਮੇਰੀ ਮਾਸੀ ਖਚਰੀ ਜਿਹੀ ਹਾਸੀ ਹੱਸਦੀ ਆਈ। ਉਸਦੇ ਹੱਥ ਇੱਕ ਸੂਟ ਤੇ ਕੰਬਲ ਚੁੱਕਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਮੈਨੂੰ ਸਮਝ ਆ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਮਾਸੀ ਨੂੰ ਵਿਚੋਲਗੀ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਮਾਸੀ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਬੈਠੀ ਤੇ ਮੈਨੂੰ ਕਹਿੰਦੀ, “ਦੇਖ ਧੀਏ, ਤੇਰਾ ਹੁਣ ਇਹੀ ਘਰ ਹੈ। ਇੱਥੇ ਬਹੁਤਾ ਨਾ ਆਪਣੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਿਖਾਈ ਦਾ ਰੌਲਾ ਪਾਈਂ। ਬਸ ਸਿੱਧਰੀ ਜਿਹੀ ਹੀ ਰਹੀਂ। ਬਾਕੀ ਰੱਬ ਭਲੀ ਕਰੂ।” ਮਾਸੀ ਇੰਨਾ ਕਹਿ ਮੇਰਾ ਸਿਰ ਪਲੋਸ ਗਈ। ਮੈਨੂੰ ਵਿਆਹ ਦੇ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਮੈਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਮੇਰੇ ਘਰਵਾਲੇ ਦਾ ਇਹ ਦੂਜਾ ਵਿਆਹ ਤੇ ਮੇਰੇ ਘਰਵਾਲੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਘਰਵਾਲੀ ਆਪਣੇ ਪੰਜਵੇਂ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਜਨਮ ਦੇਣ ਸਾਰ ਮਰ ਗਈ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਸੱਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ਼ ਆਈ ਤੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ਼ ਤਿੰਨ ਕੁੜੀਆਂ ਨੂੰ ਖੜ੍ਹਾ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ, “ਇਹ ਹੁਣ ਤੇਰੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ। ਨਾਲ ਹੀ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੀ ਗੋਦੀ ਚੁੱਕੇ ਇਸ ਜੁਆਕ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਗੋਦੀ ਪਾਉਂਦੇ ਕਿਹਾ - ਇਹ ਤੇਰਾ ਮੁੰਡਾ। ਧੀਏ ਤੂੰ ਇਸ ਘਰ ਦੀ ਨੂੰਹ ਧੀ ਹੈ ਤੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਮਾਂ। ਮੈਂ ਤਾਂ ਨਦੀ ਕਿਨਾਰੇ ਰੁੱਖ ਹਾਂ। ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਪਾਲਣ ਵੀ ਤੂੰ ਹੀ ਕਰਨਾ।” ਉਸ ਦਿਨ ਹੀ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਸੱਸ ਨੂੰ ਸਿਆਣੀ ਲੱਗੀ ਸੀ। ਫੇਰ ਰਾਤ ਦਿਨ ਰੋਂਦੀ ਕਿ ਆਖਰ ਕੀ ਹੋ ਰਿਹਾ ਤੇ ਕਿਉਂ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਬਾਹਰ ਬੈਠੀ ਕੱਪੜੇ ਧੋ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਇੱਕ ਗੁਆਂਢਣ ਆਈ ਤੇ ਬੇਬੇ ਨੂੰ ਬੋਲ ਕੇ ਕਹਿੰਦੀ, “ਤੂੰ ਤਾਂ ਕਹਿੰਦੀ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਸਿੱਧਰੀ ਹੈ। ਇਹ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਸਿਆਣੀ ਲੱਗਦੀ ਹੈ।” ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਸੁਣ ਕੇ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਮਾਸੀ ਨੇ ਝੂਠ ਬੋਲ ਕੇ ਮੇਰਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ ਕਿ ਮੈ ਸਿੱਧਰੀ ਹਾਂ ਤੇ ਕਦੇ ਕੁੱਝ ਨਹੀਂ ਕਹਾਂਗੀ। ਤੇ ਸੱਚੀਂ ਉਸ ਦਿਨ ਮੇਰਾ ਸਭ ਕੁੱਝ ਖਤਮ ਹੋ ਗਿਆ। ਤੇ ਫੇਰ ਜੇ ਮੈਂ ਕਦੇ ਕੁੱਝ ਬੋਲਣਾ ਚਾਹਿਆ ਤਾਂ ਮੈਨੂੰ ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਚੁੱਪ ਕਰਵਾਇਆ ਗਿਆ - ਤੂੰ ਤਾਂ ਸਿੱਧਰੀ ਹੈ ਤੇ ਸਿੱਧਰੀ ਬਣ ਕੇ ਰਹਿ। ਜਿਆਦਾ ਸਿਆਣਪ ਵਰਤਣ ਦੀ ਲੋੜ ਨਹੀਂ।”
ਇੰਨਾ ਕੇ ਕਹਿ ਕੇ ਉਹ ਕੁੜੀ ਇਕ ਦਮ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਗਈ। ਮੈਂ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਹੈਰਾਨ ਤੇ ਪਰੇਸ਼ਾਨ ਸੀ ਕਿ ਕੋਈ ਇੰਨਾ ਕਿਵੇਂ ਸਹਿ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਹਾਲੇ ਵੀ ਉਸ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵੱਲ ਦੇਖ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਅਚਾਨਕ ਉਹ ਬੋਲੀ, “ਮੇਰੀ ਗਰੀਬੀ ਦਾ ਲਾਭ ਉਠਾਇਆ, ਮਾਸੀ ਵਰਗੇ ਸਵਾਰਥੀ ਲੋਕ ਉਠਾਉਂਦੇ ਨੇ ... ਤੇ ਮੇਰੇ ਵਰਗੀ ਮਜਬੂਰ ਨੂੰ ਸਿੱਧਰੀ ਤੀਵੀਂ ਬਣਨਾ ਪੈਂਦਾ।”
ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਸੀ ਕਿ ਆਖਰ ਦੋਸ਼ ਕਿਸ ਦਾ ਸੀ ਤੇ ਇਹ ਕਿਸ ਸਮਾਜ ਦਾ ਅੰਗ ਹਾਂ ਅਸੀਂ? ਮੈਂ ਹਾਲੇ ਸੋਚ ਹੀ ਰਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸਦੀ ਸੱਸ ਫਾਰਮ ਤੇ ਪਰਚੀ ਲੈ ਕੇ ਅੰਦਰ ਆ ਗਈ ਸੀ ਤੇ ਆਉਣ ਸਾਰ ਉਸਨੇ ਉਸ ਨੂੰ, “ਜਾ ਸਿੱਧਰੀਏ, ਬਾਹਰ ਜਾ ਕੇ ਇਹਨੂੰ ਆਹ ਲਿਫਾਫੇ ’ਚ ਫਲੂਟ ਰੱਖਿਆ … ਖਵਾ ਦੇ।”
ਬੇਬੇ ਦੀ ਇੰਨੀ ਗੱਲ ਸੁਣ ਮੇਰੇ ਵੀ ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਪਾਣੀ ਆ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਕਹਿ ਬੈਠੀ, “ਬੇਬੇ ਇਹ ਸਿੱਧਰੀ ਤੀਵੀਂ ਹੀ ਹੈ, … ਆਪਣਾ ਆਪ ਭੁਲਾ ਕੇ ਤੇਰੇ ਘਰ ਨੂੰ ਵਸਾ ਰਹੀ ਹੈ।”
*****
(1138)