“ਆਖਰੀ ਬੱਸ ਲੰਘ ਗਈ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਹੋਸ਼ ਉੱਡ ਗਏ ...”
(15 ਨਵੰਬਰ 2019)
ਦੂਰ ਦੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਮਰਗ ਦੇ ਭੋਗ ਉੱਤੇ ਗਏ ਸਾਂ। ਉਸ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਗਏ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਸਾਨੂੰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਰਾਹ ਦਾ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦਿਸਣ ਉੱਤੇ ਅਸੀਂ ਉਸ ਦੀ ਸੇਧ ਵਿੱਚ ਜਾਂਦੀ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਕਾਰ ਪਾ ਲਈ। ਨੇੜੇ ਜਿਹੇ ਜਾਕੇ ਇੱਕ ਉੱਚੀ ਕਰਕੇ ਪਾਈ ਕੋਠੀ ਦਾ ਗੇਟ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਵਿੱਚ ਦੋ ਕਾਰਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਸਨ। ਕੋਈ ਸਮਾਂ ਸੀ ਜਦੋਂ ਘਰ ਦੇ ਮੁੱਖ ਦਰਵਾਜ਼ੇ ਨੂੰ ਬੰਦ ਰੱਖਣਾ ਮਾੜਾ ਸਮਝਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਪਰ ਹੁਣ ਤਾਂ ਆਵਾਰਾ ਫਿਰਦੇ ਪਸ਼ੂਆਂ, ਕੁੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਚੋਰਾਂ ਕਰਕੇ ਹਰ ਘਰ ਦਾ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬੰਦ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਖੈਰ, ਅਸੀਂ ਇਹ ਸਮਝਕੇ ਕਿ ਕਾਰਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕਰਨ ਲਈ ਹੀ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਖੁੱਲ੍ਹਾ ਛੱਡਿਆ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਕਾਰ ਲਾ ਦਿੱਤੀ।
ਘਰ ਦੇ ਦਰਵਾਜ਼ਿਆਂ ਦੀਆਂ ਜਾਲੀਆਂ ਬੰਦ ਸਨ। ਵਿਹੜੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਆਪਣੀ ਹੋਂਦ ਬਚਾਈ ਖੜ੍ਹਾ ਵਰਾਂਡਾ ਸੀ, ਜੋ ਵਿਹੜੇ ਨਾਲੋਂ ਵਾਹਵਾ ਨੀਵਾਂ ਸੀ। ਉਸ ਵਰਾਂਡੇ ਵਿੱਚ ਮੰਜਾ ਡਾਹੀ ਵਰਾਂਡੇ ਦਾ ਉਮਰਾਂ ਦਾ ਸਾਥੀ ਬਾਬਾ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਬਾਬੇ ਦਾ ਉਸ ਵਰਾਂਡੇ ਨਾਲ ਮੋਹ ਸੀ ਜਾਂ ਫਿਰ ਉਸ ਦਾ ਏ.ਸੀ. ਲੱਗੇ ਬੰਦ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਦਮ ਘੁਟਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੂੰ ਤੱਕ ਕੇ ਮੈਂਨੂੰ ਉਸ ਖੂੰਡੇ ਵਾਲੇ ਬਾਬੇ ਦੀ ਯਾਦ ਆ ਗਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਡੀ ਭੰਵਰ ਵਿੱਚ ਫਸੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਨੂੰ ਪਾਰ ਲੰਘਾਇਆ ਸੀ।
ਮੇਰੀ ਪੱਕੇ ਤੌਰ ਉੱਤੇ ਨਿਯੁਕਤੀ ਮੁਕਤਸਰ ਤੋਂ ਪੰਦਰਾਂ ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਦੀ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿੱਥੇ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲਣ ਦਾ ਚਾਅ ਸੀ। ਉੱਥੇ ਘਰ ਤੋਂ ਦੂਰ ਇਕੱਲਿਆਂ ਰਹਿਣ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ ਵੱਢ ਵੱਢ ਖਾਂਦਾ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਜਲਦੀ ਹੀ ਸਭ ਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਕਿ ਕੁੜੀ ਨੂੰ ਮੁਕਤਸਰ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਪਿੰਡ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲੀ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਕਰਮਚੰਦ ਸਾਡੇ ਘਰ ਆ ਕੇ ਮੈਂਨੂੰ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਕੁੜੀਏ ਭੋਰਾ ਫ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰੀਂ, ਉਸੇ ਪਿੰਡ ਮੇਰੀ ਭਾਣਜੀ ਵਿਆਹੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਮੈਂ ਚੱਲੂੰ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ, ਆਪੇ ਉਹ ਰਹਿਣ ਦਾ ਪ੍ਰਬੰਧ ਕਰਨਗੇ।”
ਮਿਥੀ ਤਰੀਕ ਨੂੰ ਮੈਂ, ਬਾਪੂ ਜੀ ਅਤੇ ਬਾਬਾ ਬਾਬੇ ਦੀ ਭਾਣਜੀ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਡਾ ਪੂਰਾ ਮਾਣ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਇਸ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਅੜ ਗਏ ਕਿ ਕੁੜੀ ਸਾਡਾ ਘਰ ਛੱਡ ਕੇ ਹੋਰ ਕਿਤੇ ਨਹੀਂ ਰਹੇਗੀ। ਆਖੀਰ ਫੈਸਲਾ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਲੜਕੀ ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਹੋਈ ਤਾਂ ਇਕੱਠੀਆਂ ਰਹਿ ਪੈਣਗੀਆਂ, ਨਹੀਂ ਫਿਰ ਇਹ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਹੀ ਰਹੇਗੀ।
ਸਕੂਲ ਪਹੁੰਚੇ ਤਾਂ ਅੱਗੇ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਵੀ ਅੱਗੇ ਦੀ ਕੁੜੀ ਪੀ.ਟੀ.ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੀ ਅਸਾਮੀ ਉੱਤੇ ਹਾਜ਼ਰ ਹੋਣ ਲਈ ਆਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਤਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮਿਲ ਕੇ ਚਾਅ ਚੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਉਹਨਾਂ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਜੋੜੇ ਦੇ ਘਰ ਰਹਿਣ ਲਈ ਕਮਰਾ ਲੈ ਦਿੱਤਾ।
ਘਰੋਂ ਬਾਹਰ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਰਹਿਣ ਕਰਕੇ ਅਸੀਂ ਹਰ ਸਨਿੱਚਰਵਾਰ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪੈਂਦੀਆਂ। ਸੋਮਵਾਰ ਬਹੁਤ ਸਾਝਰੇ ਹੀ ਬੱਸ ਲੈਕੇ ਸਮੇਂ ਸਿਰ ਸਕੂਲ ਪਹੁੰਚ ਜਾਂਦੀਆਂ। ਇੱਕ ਸਨਿੱਚਰਵਾਰ ਸਾਨੂੰ ਬੱਸਾਂ ਅਜਿਹੀਆਂ ਮਿਲੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਢੀਚਕ ਢੀਚਕ ਕਰਦਿਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਸਮਾਂ ਲਾ ਦਿੱਤਾ। ਅਸੀਂ ਕੋਟਕਪੂਰੇ ਤੱਕ ਪਹੁੰਚਦੀਆਂ ਲੇਟ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਕਾਲੇ ਦਿਨ ਸਨ, ਬੱਸਾਂ ਜਲਦੀ ਹੀ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਬੱਸ ਦਾ ਪਤਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਆਖਰੀ ਬੱਸ ਲੰਘ ਗਈ ਸੀ। ਸਾਡੇ ਹੋਸ਼ ਉੱਡ ਗਏ। ਸਾਨੂੰ ਸਮਝ ਨਾ ਆਵੇ ਕਿ ਹੁਣ ਕੀ ਕਰੀਏ। ਸਾਹਮਣੇ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ, ਲੰਬਾ ਕੱਦ, ਭਰਵਾਂ ਸਰੀਰ, ਦਗਦਗ ਕਰਦਾ ਚਿਹਰਾ, ਚਿੱਟਾ ਕੁੜਤਾ ਚਾਦਰਾ, ਚਿੱਟੀ ਪੱਗ, ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਖੂੰਡਾ ਫੜੀ ਖੜ੍ਹਾ ਸੀ। ਸਾਡੀਆਂ ਰੋਣੀਆਂ ਸੂਰਤਾਂ ਤੱਕ ਕੇ ਉਹ ਦੇਵਤੇ ਸਮਾਨ ਮਨੁੱਖ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਆਇਆ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਮੋਗੇ ਵਾਲੀ ਬੱਸ ਪੁੱਛਦਿਆਂ ਸੁਣ ਲਿਆ ਸੀ। ‘ਕਿਵੇਂ ਧੀਆਂ ਨੇ ਮੋਗੇ ਜਾਣਾ ਸੀ’ ਉਸ ਨੇ ਕੋਲ ਆਕੇ ਪੁੱਛਿਆ?
ਸਾਡੇ ਮੂੰਹੋਂ ਤਾਂ ਹਾਂ ਵੀ ਨਾ ਨਿਕਲੀ ਸਿਰਫ਼ ਸਿਰ ਹੀ ਹਿਲਾਇਆ ਗਿਆ। ਕੋਈ ਨਾ ਪੁੱਤ, ਫ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰੋ, ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਕੋਈ ਹੀਲਾ ਵਸੀਲਾ। ਉਹ ਸਾਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਮੋਗੇ ਜਾਣ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਖੜ੍ਹ ਗਿਆ। ਕੁਦਰਤੀ ਇੱਕ ਟਰੱਕ ਆ ਗਿਆ। ਬਾਬੇ ਨੇ ਹੱਥ ਦੇ ਕੇ ਰੋਕ ਲਿਆ। ਭਾਈ, ਮੋਗੇ ਤੱਕ ਜਾਵੇਂਗਾ? ਬਾਬੇ ਨੇ ਉਸ ਤੋਂ ਪੁੱਛਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਹਾਂ ਕਹਿਣ ਤੇ ਬਾਬੇ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਆਹ ਮੇਰੀਆਂ ਪੋਤੀਆਂ ਹਨ। ਸਾਡੀ ਬੱਸ ਲੰਘ ਗਈ ਹੈ ਭਾਈ ਤੇਰਾ ਭਲਾ ਹੋਵੇ ਸਾਨੂੰ ਪਹੁੰਚਦੇ ਕਰ।”
ਡਰਾਇਵਰ ਦੇ ਸਹਿਮਤੀ ਦੇਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਾਬਾ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਮੂੰਹ ਕਰਕੇ ਹੌਲੀ ਜਿਹੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਧੀਉ, ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਬੈਠ ਜਾਵੋ। ਜਦ ਤੱਕ ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰਾ ਖੂੰਡਾ ਸਲਾਮਤ ਹੈ, ਤੁਹਾਡੀ ਵਾ ਵੱਲ ਵੀ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਤੱਕ ਸਕਦਾ।”
ਸਾਡੀ ਸੋਚਣ ਸਮਝਣ ਵਾਲੀ ਬਿਰਤੀ ਕੰਮ ਕਰਨੋਂ ਹਟ ਗਈ ਸੀ ਜਾਂ ਫਿਰ ਬਾਬੇ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਭਰੋਸੇ ਵਿੱਚ ਇੰਨੀ ਸ਼ਕਤੀ ਸੀ ਕਿ ਅਸੀਂ ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਬੈਠ ਗਈਆਂ। ਅੱਤਵਾਦ ਦੇ ਕਾਰਣ ਹਰ ਇੱਕ ਦੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਡਰ ਸਮਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਡਰਾਇਵਰ ਆਪਣੀਆਂ ਮੁਸ਼ਕਲਾਂ ਬਾਰੇ ਬਾਬੇ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਰਿਹਾ। ਜਿਉਂ ਹੀ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਦਾ ਅੱਡਾ ਆਇਆ, ਅਸੀਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇੱਥੇ ਉੱਤਰਨਾ ਹੈ। ਆਹ ਸਾਹਮਣੇ ਸਾਡਾ ਪਿੰਡ ਹੈ। ਬਾਬਾ ਜੀ ਨੇ ਉੱਤਰਨ ਲਈ ਟਰੱਕ ਰੁਕਵਾ ਲਿਆ। ਜਦੋਂ ਅਸੀਂ ਟਰੱਕ ਵਿੱਚੋਂ ਇਕੱਲੀਆਂ ਹੀ ਉੱਤਰੀਆਂ ਤਾਂ ਟਰੱਕ ਵਾਲਾ ਹੈਰਾਨੀ ਨਾਲ ਬਾਬੇ ਵੱਲ ਤੱਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਜ਼ਿਹਨ ਵਿੱਚ ਬਾਬੇ ਦੀ ਮੇਰੀਆਂ ਪੋਤੀਆਂ ਕਹਿਣ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਘੁੰਮ ਰਹੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਸਾਡੇ ਕੋਲੋਂ ਤਾਂ ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਧੰਨਵਾਦ ਵੀ ਨਾ ਕਿਹਾ ਗਿਆ। ਜੇ ਕਹਿ ਵੀ ਦਿੰਦੀਆਂ ਤਾਂ ਬਾਬਾ ਜੀ ਦੀ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਸਾਹਮਣੇ ਇਹ ਸ਼ਬਦ ਬੌਣਾ ਲੱਗਣਾ ਸੀ।
ਅੱਜ ਸਾਡੇ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਖੂੰਡਾ ਤਾਂ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਸਿਰਫ ਸਹਾਰੇ ਲਈ ਹੈ। ਅਸੀਂ ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਉਹ ਹੱਕ ਖੋਹ ਲਿਆ ਹੈ ਜਿਸ ਖੂੰਡੇ ਦੇ ਦਬਕੇ ਤੋਂ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਭੈਅ ਖਾਂਦਾ ਸੀ। ਜੋ ਆਪਣੇ ਪਰਾਏ ਦੇ ਭੇਦ ਭਾਵ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਗਲਤੀ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਝਿੜਕ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਸਹੀ ਰਾਹਾਂ ਦੀ ਸੇਧ ਦੇ ਕੇ ਕੁਰਾਹੇ ਪੈ ਰਹੇ ਪੈਰਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਸਮਝਾ ਕੇ ਸਹੀ ਰਾਹ ਉੱਤੇ ਲੈ ਆਉਣ ਵਿੱਚ ਮਦਦਗਾਰ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਬੱਚਿਆਂ ਅੰਦਰ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦਾ ਨਿਰਮਲ ਭੈਅ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਜਿਸ ਕਰਕੇ ਉਹ ਗਲਤੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਗੁਰੇਜ਼ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਵਲੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਨਾਂ ਅੰਦਰ ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਕਦਰਾਂ-ਕੀਮਤਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਰਚਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਨੈਤਿਕਤਾ ਦਾ ਪੱਲਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ ਸਨ। ਹਰ ਲੜਕੀ ਦੀ ਆਬਰੂ ਪਿੰਡ ਦੀ ਇੱਜ਼ਤ ਮਾਣ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਧੀਆਂ ਦੀ, ਬੱਚੀਆਂ ਦੀ ਆਬਰੂ ਲੀਰੋ-ਲੀਰ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਸਾਡੇ ਬਜ਼ੁਰਗ, ਜੋ ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬੱਚਿਆਂ ਅੰਦਰ ਮਾਣਮੱਤੀਆਂ ਮਰਿਆਦਾਵਾਂ ਦੀ ਜਾਗ ਲਾ ਦਿੰਦੇ ਸਨ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਝੋਲੀ ਵਿੱਚ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਦਰਦ, ਹੰਝੂ ਅਤੇ ਕਦੇ ਨਾ ਪੂਰੀ ਹੋਣ ਵਾਲੀ ਉਡੀਕ ਪਾ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਬਿਰਧ ਆਸ਼ਰਮ ਤੋਂ ਬਚ ਗਏ ਹਨ, ਉਹ ਘਰ ਦੀ ਇੱਕ ਨੁੱਕਰੇ ਬੈਠੇ ਸੋਟੀ ਦਾ ਖੜਾਕ ਕਰਨ ਤੋਂ ਵੀ ਡਰਦੇ ਹਨ।
ਅਸੀਂ ਇਹ ਭੁੱਲ ਗਏ ਹਾਂ, ਇਹਨਾਂ ਆਪਣੀ ਹੱਡ-ਭੰਨਵੀਂ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦਿਆਂ, ਤੰਗੀਆਂ ਤੁਰਸ਼ੀਆਂ ਅਤੇ ਔਖਿਆਈਆਂ ਨਾਲ ਜੂਝਦਿਆਂ ਸਾਡੇ ਜੀਵਨ ਨੂੰ ਸੌਖੇਰਾ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਸਿਰਤੋੜ ਯਤਨ ਕੀਤੇ ਹਨ। ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਵੀਹ ਵੀਹ ਜੀਆਂ ਦੀ ਰੋਟੀ ਇੱਕ ਥਾਂ ਬਣਦੀ ਸੀ। ਖਾਣ-ਪੀਣ ਹੀ ਸਾਂਝਾ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਦੁੱਖ-ਸੁਖ ਵੀ ਸਾਂਝੇ ਸਨ, ਜਿਸਦਾ ਆਰਥਿਕ ਪੱਖੋਂ ਤਾਂ ਫਾਇਦਾ ਸੀ, ਸਮਾਜਿਕ ਪੱਖੋਂ ਵੀ ਉਹਨਾਂ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਮਾਣਤਾ ਵਧ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਸਾਡੀ ਰਹਿਤਲ, ਵਿਰਾਸਤ ਹੀ ਅਜਿਹੀ ਸੀ ਜਿੱਥੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਮਿਹਨਤ ਕਰਨ ਦੀ ਆਦਤ ਪਾਉਣ ਅਤੇ ਸ਼ਖ਼ਸੀਅਤ ਨੂੰ ਨਿਖ਼ਾਰਨ ਅਤੇ ਵਿਸ਼ਾਲਣ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਦਾ ਸੀ। ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਦੀ ਦੁਆ ਅਤੇ ਅਸੀਸ ਸਿਖਰਾਂ ਨੂੰ ਛੋਹਣ ਦਾ ਬਲ ਬਖਸ਼ਦੀ ਸੀ।
ਆਉ ਬਜ਼ੁਰਗਾਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਮਾਣ-ਤਾਣ ਬਖਸ਼ੀਏ। ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਡੰਗੋਰੀ ਬਣੀਏ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਵਲੋਂ ਆਪਣੀ ਉਮਰ ਦੇ ਸੱਤਰਾਂ ਪਝੰਤਰਾਂ ਸਾਲਾ ਵਿੱਚ ਕਮਾਈ ਸੰਵੇਦਨਾ, ਚੇਤਨਾ, ਅਨੁਭਵ, ਗਿਆਨ ਅਤੇ ਤਜਰਬਿਆਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਿਆ ਲਾਈਏ। ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਗ਼ਮੀਆਂ ਅਤੇ ਔਕੜਾਂ ਨੂੰ ਸੌਖ ਵਿੱਚ ਬਦਲਣ ਸਮੇਂ ਵਰਤੀ ਦਾਨਿਸ਼ਮੰਦੀ ਨੂੰ ਸਮਝੀਏ। ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ ਦੀਆਂ ਤੰਦਾਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰੀਏ। ਆਪਣੇ ਚੇਤਿਆਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਗੱਲ ਵਸਾ ਲਈਏ ਕਿ ਪਵਿੱਤਰਤਾ ਅਤੇ ਆਪਸੀ ਸਾਂਝ ਦੀਆਂ ਤੰਦਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਲਈ ਉਮਰਾਂ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ, ਤੋੜਨ ਲੱਗਿਆ ਤਾਂ ਇੱਕ ਪਲ ਵੀ ਨਹੀਂ ਲੱਗਦਾ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਸਮਾਜਿਕ ਤੰਦਾਂ ਦੀ ਪਾਕੀਜ਼ਗੀ ਲੀਰਾਂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਮਨੁੱਖ ਹੀ ਲੀਰਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ, ਮਨੁੱਖਤਾ ਟੁਕੜਿਆਂ ਵਿੱਚ ਵੰਡੀਂਦੀ ਸਮਾਜਿਕ ਕਲੰਕ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(1810)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: