“ਧੀਆਂ ਆਹ ਛੁੱਟੀਆਂ ਦੇ ਚਾਰ ਦਿਨ ਸਭ ਨਾਲ ਮੇਲਾ ਗੇਲਾ ...”
(6 ਅਗਸਤ 2019)
ਛੁੱਟੀਆਂ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਸਮੇਂ ਪਾਰਕ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਗਰੁੱਪ ਬਣਾ ਕੇ ਮੌਜ ਮਸਤੀ ਕਰਦੇ, ਰੌਲਾ ਪਾਉਂਦੇ, ਨੱਚਦੇ ਟੱਪਦੇ, ਹੱਸਦੇ ਹਸਾਉਂਦੇ, ਫੁੱਲਾਂ ਵਾਂਗ ਟਹਿਕਦੇ ਬੱਚੇ ਤੱਕ ਕੇ ਮਨ ਨੂੰ ਬੜਾ ਸਕੂਨ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਮ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਮੈਂ ਵੀ ਪਾਰਕ ਵਿੱਚ ਪਏ ਬੈਂਚਾ ਉੱਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਹਮਉਮਰ ਸਾਥਣਾਂ ਕੋਲ ਜਾ ਬੈਠਦੀ ਹਾਂ।
ਗੱਲਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਨਾਨਕੇ ਘਰ ਜਾਣ ਤੱਕ ਜਾ ਪਹੁੰਚਦੀਆਂ ਹਨ। ਤੁਰਦੀ ਗੱਲ ਆਪਣੀ ਪੀੜ੍ਹੀ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਕੇ ਨਵੀਂ ਪਨੀਰੀ ਦੇ ਨਾਨਕੇ ਘਰ ਜਾਣ ਤੱਕ ਜਾ ਪਹੁੰਚਦੀ ਹੈ। ਆਪਣੇ ਪੋਤਰੇ ਅਤੇ ਪੋਤਰੀ ਨੂੰ ਖਿਡਾਉਣ ਲੈ ਕੇ ਆਈ ਇੱਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਔਰਤ ਆਪਣੇ ਸਮੇਂ ਦਾ ਕਿੱਸਾ ਛੋਹ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ ਤਾਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਮਿਲਣ ਤੋਂ ਮਹੀਨਾ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਨਾਨਕੇ ਘਰ ਜਾਣ ਦੀਆਂ ਸਕੀਮਾਂ ਬਣਾਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ। ਜਲਦੀ ਜਲਦੀ ਸਕੂਲ ਦਾ ਕੰਮ ਨਿਬੇੜ ਦਿੰਦੇ। ਪਹਿਲੀ ਛੁੱਟੀ ਨੂੰ ਹੀ ਅਸੀਂ ਚਾਲੇ ਪਾ ਦਿੰਦੇ। ਆਖਰੀ ਛੁੱਟੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਜੁਵਾਕਾਂ ਨੂੰ ਖਿੱਚ ਧੂਹ ਕੇ ਬੱਸ ਚੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਤੇ ਸਾਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਜਾਂਦਾ। ਉਹਨਾਂ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿਹੜਾ ਪਹਾੜਾਂ ਦੀ ਸੈਰ ਕਰਨ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ, ਲੈ ਦੇ ਕੇ ਨਾਨਕੇ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਸਨ ਜਾਣ ਲਈ। ਮਾਸੀਆਂ ਤਾਂ ਆਪ ਵੀ ਉੱਥੇ ਪਹੁੰਚੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਸਨ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਨੌਕਰੀ ਕਾਰਨ ਜਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਆਏ ਮਾਪਿਆਂ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਦਾਦੇ ਦਾਦੀ ਕੋਲ ਵੀ ਛੁੱਟੀਆਂ ਕੱਟਣ ਜਾਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ।
ਮੈਡਮ ਗਿੱਲ, ਜਿਸਦੀ ਬੇਟੀ ਕੱਲ੍ਹ ਹੀ ਦੋ ਹਫ਼ਤੇ ਲਾ ਕੇ ਗਈ ਸੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, "ਭਾਈ ਉਦੋਂ ਜ਼ਮਾਨਾ ਹੋਰ ਸੀ। ਘਰ ਵਿੱਚ ਜੋ ਕੁਝ ਬਣਨਾ, ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਉਹੀ ਖਾਹ ਪੀ ਲੈਣਾ। ਜੇ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਨਖ਼ਰਾ ਦਿਖਾਉਂਦਾ, ਮਾਮੀ, ਨਾਨੀ ਕੋਈ ਵੀ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਝਿੜਕ ਦਿੰਦੀ। ਨਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਗੁੱਸਾ ਕਰਦਾ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਹੀ ਹੁਣ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ ਉਹ ਬੱਚੇ ਆਪਣੀ ਬੇਇਜ਼ਤੀ ਹੋਈ ਸਮਝਦੇ ਸਨ। ਆਹ ਸਾਡੀ ਕੁੜੀ ਆਈ ਸੀ। ਦੋ ਉਹਦੇ ਤੇ ਦੋ ਸਾਡੇ, ਚਾਰਾਂ ਨੇ ਰਲਕੇ ਪੰਦਰਾਂ ਦਿਨ ਤਪਾ ਛੱਡਿਆ। ਜਿਹੜੀ ਚੀਜ਼ ਇੱਕ ਨੂੰ ਪਸੰਦ, ਉਹ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਨਹੀਂ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਫਰਮਾਇਸ਼ਾਂ ਹੀ ਪੂਰੀਆਂ ਨਾ ਹੁੰਦੀਆਂ। ਉੱਤੇ ਗਰਮੀ ਦੀ ਰੁੱਤ। ਮਸਾਂ ਹਰ ਹਰ ਕਰਕੇ ਪੰਦਰਾਂ ਦਿਨ ਕੱਢੇ।"
ਕੋਲ ਬੈਠੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਬੀਬੀ ਗੱਲਬਾਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਗਈ ਸੀ, “ਗੱਲ ਤੁਹਾਡੀ ਸਹੀ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਕਦੇ ਚੂਰੀ ਕੁੱਟ ਦਿੰਦੀ। ਦੋ ਚਾਰ ਵਾਰ ਖੀਰ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ। ਕਦੇ ਮੀਂਹ ਪੈ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਗੁਲਗਲੇ, ਮੱਠੀਆਂ ਅਤੇ ਪੂੜੇ ਬਣਾ ਦਿੰਦੀ। ਜਵਾਂਕਾ ਨੇ ਖਾਂਦਿਆਂ ਐਂ ਟਪੂਸੀਆਂ ਮਾਰਨੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਜੱਗੋਂ ਨਿਆਰੀ ਚੀਜ਼ ਮਿਲ ਗਈ ਹੋਵੇ। ਆਥਣੇ ਦਾਣੇ ਦੇ ਕੇ ਭੱਠੀ ਵਾਲੀ ਵੱਲ ਭੁੰਨਾਉਣ ਲਈ ਭੇਜ ਦੇਣਾ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਆਹ ਟੀ ਵੀ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਇਹਨਾਂ ਦੀ ਮੱਤ ਮਾਰ ਛੱਡੀ ਹੈ। ਉਸ ਤੋਂ ਵੇਖ ਵੇਖ ਕੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਅੱਗ ਸਵਾਹ ਪੀਜ਼ੇ ਬਰਗਰ, ਮੈਗੀ, ਕੁਰਕੁਰੇ ਆਦਿ ਮੰਗੀ ਜਾਣਗੇ। ਰੋਟੀ ਤਾਂ ਇਹਨਾਂ ਦੇ ਸੰਘੋਂ ਨਹੀਂ ਲੰਘਦੀ। ਬੱਚੇ ਵੀ ਕੀ ਕਰਨ ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਇਹਨਾਂ ਨੂੰ ਇਹੋ ਕੁਝ ਵਿਖਾਈ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ...”
ਗੱਲਾਂ ਸੁਣ ਰਹੀ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਬੀਬੀ ਵੀ ਮਹਿਫ਼ਲ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਕੇ ਚੁੰਝ ਚਰਚਾ ਵਿੱਚ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੀ ਆਪਣੀ ਰਾਇ ਦੱਸਣ ਲੱਗ ਪਈ, “ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਆਂਟੀ ਜੀ ਸਾਮਾਨ ਤਾਂ ਉਹੀ ਤੁਹਾਡੇ ਵਾਲਾ ਹੀ ਕਣਕ, ਛੋਲੇ, ਮੱਕੀ, ਜੌਂ, ਜਵੀਂ, ਦਾਲਾਂ, ਦੁੱਧ ਲੱਸੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤੁਸੀਂ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਘਰ ਵਿੱਚ ਖਾਣ ਪੀਣ ਦਾ ਸਮਾਨ ਬਣਾਉਂਦੇ ਸੀ, ਉਹ ਤਾਕਤਵਰ ਅਤੇ ਸਾਫ ਸੁਥਰਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਕੰਪਨੀਆਂ ਵਾਲੇ ਉਸੇ ਸਮਾਨ ਤੋਂ ਨਵੀਆਂ ਨਵੀਆਂ ਮਸਾਲੇਦਾਰ ਅਤੇ ਚਟਪਟੀਆਂ ਚੀਜ਼ਾਂ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪ ਤਾਂ ਖੂਬ ਮੁਨਾਫ਼ਾ ਕਮਾਉਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਿਹਤ ਨਾਲ, ਤੁਹਾਡੀ ਜੇਬ ਨਾਲ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਨਾਲ ਖਿਲਵਾੜ ਕਰਕੇ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਘਰ ਦੀਆਂ ਵਸਤਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਘਰ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਦਸ ਜੀਅ ਮਿਲਣ ਗਿਲਣ ਵਾਲੇ ਆ ਜਾਂਦੇ, ਬਹੁਤਾ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਜਟ ਵਿਗੜ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।”
“ਗੱਲ ਤਾਂ ਬੀਬੀ ਤੇਰੀ ਸੱਚੀ ਹੈ। ਆਹ ਦਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਾਂ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਮਿਲਾਉਣ ਵਾਲਾ ਪਾਊਡਰ ਜਿਹਾ ਦਿਖਾਈ ਜਾਣਗੇ। ਮੇਰੇ ਪੋਤਾ ਪੋਤੀ ਜੋ ਸਾਹਮਣੇ ਖੇਡ ਰਹੇ ਹਨ, ਇੱਕ ਕਹੂ, ਮੇਰੇ ਦੁੱਧ ਵਿੱਚ ਬੋਰਨਵੀਟਾ ਪਾਉ, ਦੂਜਾ ਕਹੂ ਮੈਂ ਤਾਂ ਹੋਰਲਿਕਸ ਵਾਲਾ ਪੀਊਂ। ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮਸ਼ਹੂਰੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਕਿਹੜਾ ਘੱਟ ਨੇ। ਕਿਸੇ ਬਾਰੇ ਕਹਿਣਗੇ ਇਹਦੇ ਨਾਲ ਕੱਦ ਵਧਦਾ, ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਦਿਮਾਗ ਤੇਜ਼ ਹੁੰਦਾ, ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਕਹਿਣਗੇ ਬੱਚਾ ਤਾਕਤਵਰ ਬਣਦਾ। ਬੱਚੇ ਤਾਂ ਪਾਸੇ ਰਹੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਂ ਬਾਪ ਵੀ ਇਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਮੋਮੋਠਗਣੀਆਂ ਵਿੱਚ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕੋਈ ਪੁੱਛਣ ਵਾਲਾ ਹੋਵੇ, ਜਦੋਂ ਸਾਡੇ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜੁਵਾਕ ਕੱਲਾ ਦੁੱਧ ਲੱਸੀ ਪੀਂਦੇ ਸਨ, ਹੁਣ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲੋਂ ਤਾਕਤਵਰ ਕਿਉਂ ਹੁੰਦੇ ਸਨ?”
“ਹੱਸਦੀ ਹੱਸਦੀ ਪਾਲ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਸੁਣਾਉਣ ਲੱਗ ਪਈ, “ਛੁੱਟੀਆਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਪੰਜੇ ਭੈਣਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਪੇਕੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਗਈਆਂ। ਚਾਰ ਕੁੜੀਆਂ ਮੇਰੇ ਚਾਚੇ ਦੇ ਸਨ, ਉਹ ਵੀ ਆ ਗਈਆਂ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੇਰਾ ਚਾਚਾ ਮੰਜਾ ਚੁੱਕੀ ਤ੍ਰਿਵੈਣੀ ਵਲ ਨੂੰ ਤੁਰਿਆ ਆਵੇ। ਮੇਰਾ ਭਰਾ ਜੋ ਸਾਡੇ ਸਾਰੀਆਂ ਨਾਲੋਂ ਛੋਟਾ ਸੀ, ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਕਿ ਅੱਜ ਕਿਵੇਂ ਇੱਧਰ ਨੂੰ ਮੰਜਾ ਚੁੱਕੀ ਆਉਨਾ?। ਚਾਚਾ ਕਹਿੰਦਾ, “ਸ਼ੇਰਾ, ਸਾਡੇ ਘਰ ਤਾਂ ਕੰਨ ਪਾਈ ਨਹੀਂ ਸੁਣਦੀ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਤ੍ਰਿਵੈਣੀ ਥੱਲੇ ਹੀ ਬਿੰਦ ਝੱਟ ਆਰਾਮ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ।”
“ਚਾਚਾ ਤੂੰ ਅਗਾਂਹ ਹੋ ਕੇ ਦੇਖ, ਸਾਡੇ ਘਰ ਤਾਂ ਆਪ ਮੇਲਾ ਲੱਗਆ ਐ।”
“ਸ਼ੇਰਾ, ਇਹ ਰੌਣਕਾਂ ਤਾਂ ਕਰਮਾਂ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਘਰੀਂ ਲੱਗਦੀਆਂ। ਧੀਆਂ ਆਹ ਛੁੱਟੀਆਂ ਦੇ ਚਾਰ ਦਿਨ ਸਭ ਨਾਲ ਮੇਲਾ ਗੇਲਾ ਕਰ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ।”
ਹੁਣ ਤਾਂ ਹੱਦ ਦੋ ਭੈਣ ਭਰਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਅਗਾਂਹ ਤਾਂ ਇੱਕ ਦਾ ਹੀ ਰਿਵਾਜ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਹ ਵੀ ਦੂਜੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਜਹਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਚੜ੍ਹ ਘਰ ਦੀਆਂ ਹੀ ਰੌਣਕਾਂ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬ ਨੂੰ ਹੀ ਖ਼ਾਲੀ ਕਰੀ ਜਾ ਰਹੇ ਹਨ। ਕਿੱਥੋਂ ਭਾਲਾਂਗੇ ਉਹ ਮੇਲਾ ਲੱਗਣ ਵਾਲੀਆਂ ਰੌਣਕਾਂ ਅਤੇ ਮੋਹ ਭਿੱਜੇ ਅਪਣੱਤ ਭਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇ?
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(1691)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: