“ਘਰਦੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵੇਖੀ ਨੀਂ ਜਾਂਦੀ। ਦਿਨ ਭਰ ਅਵਾ ਤਵਾ ਬੋਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਐ। ਨਾ ਖਾਣ ਪੀਣ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ ...”
(14 ਫਰਵਰੀ 2023)
ਇਸ ਸਮੇਂ ਪਾਠਕ: 271.
ਉਹ ਮੇਰੇ ਅਧਿਆਪਨ ਕਿੱਤੇ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਸਕੂਲ ਸੀ। ਹਰਿਆ ਭਰਿਆ, ਸੋਹਣੀ ਦਿੱਖ ਵਾਲ਼ਾ। ਸਕੂਲ ਦੀ ਸਾਂਭ ਸੰਭਾਲ ਸੇਵਾਦਾਰ ਕਰਦਾ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸਾਰਾ ਸਟਾਫ ਬਾਈ ਆਖ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦਾ। ਮਿੱਠ ਬੋਲੜਾ ਤੇ ਨਿਮਰ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਜੀ ਜੀ ਆਖਦਾ ਨਾ ਥੱਕਦਾ। ਦਿਨ ਭਰ ਸਕੂਲ ਦੇ ਕੰਮਾਂਕਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤੁਰਿਆ ਫਿਰਦਾ। ਨਾ ਅੱਕਦਾ ਨਾ ਥੱਕਦਾ। ਸਕੂਲ ਆਏ ਗਏ ਦਾ ਵੀ ਖ਼ਿਆਲ ਰੱਖਦਾ। ਥੋੜ੍ਹਾ ਵਿਹਲਾ ਵਕਤ ਮਿਲਣ ’ਤੇ ਬਗੀਚੀ ਵਿੱਚ ਜਾ ਬੈਠਦਾ। ਫ਼ੁੱਲ ਬੂਟਿਆਂ ਦਾ ਧਿਆਨ ਧਰਦਾ। ਵਾਧੂ ਘਾਹ ਬੂਟ ਸਾਫ਼ ਕਰਦਾ। ਜਿਹੜੇ ਵੀ ਕੰਮ ਨੂੰ ਹੱਥ ਪਾਉਂਦਾ ਪੂਰਾ ਕਰਕੇ ਹਟਦਾ। ਬੱਚਿਆਂ ਨਾਲ ਚੰਗਾ ਵਿਵਹਾਰ ਕਰਦਾ। ਝਿੜਕਣ, ਘੂਰਨ ਦੀ ਥਾਂ ਪਿਆਰ ਤੋਂ ਕੰਮ ਲੈਂਦਾ। ਸਕੂਲ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਉਸਦੇ ਅੱਗੇ ਪਿੱਛੇ ਫਿਰਦੇ।
ਅਚਾਨਕ ਉਸਦੇ ਵਿਵਹਾਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲਾਅ ਆਉਂਦਾ ਨਜ਼ਰ ਆਉਣ ਲੱਗਾ। ਉਹ ਦੱਸਿਆ ਗਿਆ ਕੰਮ ਭੁੱਲਣ ਲੱਗਾ। ਹਰ ਵੇਲੇ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਵਾਲ਼ਾ ਥੱਕਿਆ ਥੱਕਿਆ ਜਾਪਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਨਿੱਤ ਰੋਜ਼ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਮਨ ਅੱਕ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਪੁੱਛਣ ’ਤੇ ‘ਮਨ ਦਾ ਰੌਂ ਠੀਕ ਨੀਂ’ ਆਖ ਚੁੱਪ ਕਰ ਜਾਂਦਾ। ਸਟਾਫ ਨੂੰ ਫ਼ਿਕਰ ਹੋਇਆ। ਪੁੱਛ ਪੜਤਾਲ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਬਾਈ ਦੇ ਘਰ ਸਭ ਅੱਛਾ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਕੋਈ ਘਰ ਦਾ ਜੀਅ ਬੀਮਾਰ ਹੈ। ਇਲਾਜ ਕਰਾਉਣ ਮਗਰੋਂ ਵੀ ਠੀਕ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ। ਅਸੀਂ ਸਲਾਹ ਕਰਕੇ ਬਾਈ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨ ਦੀ ਠਾਣ ਲਈ।
ਸਾਡੇ ਵਾਰ ਵਾਰ ਪੁੱਛਣ ’ਤੇ ਬਾਈ ਨੇ ਭੇਤ ਖੋਲ੍ਹਿਆ, “ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਘਰ ਦੇ ਢਿੱਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਆ।” ਬਿਮਾਰੀ ਪੁੱਛਣ ’ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ “ਬਿਮਾਰੀ ਦਾ ਹੀ ਤਾਂ ਪਤਾ ਨੀਂ ਚਲਦਾ। ਅਸੀਂ ਇਲਾਜ ’ਤੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਰੁਪਏ ਪੱਟ ’ਤੇ ਪਰ ਆਰਾਮ ਕਿਧਰੋਂ ਨੀਂ ਮਿਲਿਆ। ਡਾਕਟਰਾਂ ਤੋਂ ਇਲਾਜ ਕਰਵਾ ਕੇ ਵੇਖ ਲਿਆ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਬੀਮਾਰੀ ਕੋਈ ਨੀਂ। ਫਿਰ ਅਸੀਂ ਸਿਆਣੇ ਤੇ ਚੌਂਕੀਆਂ-ਚੱਲੇ ਆਲੇ ਬਾਬਿਆਂ ਦੇ ਦਰਾਂ ’ਤੇ ਗਏ। ਉਹ ਆਂਹਦੇ ਏਸ ਨੂੰ ਕੋਈ ‘ਔਹਰ’ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਠੀਕ ਕਰਨਾ ਸਾਡੇ ਵੱਸ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ। ਘਰਦੀ ਕੁਛ ਬੋਲਦੀ ਚਲਦੀ ਨੀਂ। ਚੁੱਪ ਚਾਪ ਵੇਖਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਆ। ਕੋਈ ਥਾਂ ਨੀਂ ਬਚੀ, ਜਿੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਮੱਥਾ ਨੀਂ ਟੇਕਿਆ, ਸੁੱਖਣਾ ਨੀਂ ਪੂਰੀ ਕੀਤੀ, ਅਰਜੋਈ-ਜੋਦੜੀ ਨੀਂ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਕਿਤੋਂ ਵੀ ਖੈਰ ਨੀਂ ਪਈ।”
ਸਾਡੇ ਲਈ ਇਹ ਹੈਰਾਨੀ ਦੀ ਗੱਲ ਸੀ। ਬਾਈ ਦੀ ਜੀਵਨ ਸਾਥਣ ਤਾਂ ਚੰਗੀ ਭਲੀ ਸੀ। ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਤੋਂ ਵਿਹਲੀ ਹੋ ਉਹ ਸਕੂਲ ਆ ਜਾਂਦੀ। ਉਸ ਨਾਲ ਸਕੂਲ ਦੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਹੱਥ ਵਟਾਉਂਦੀ। ਛੁੱਟੀ ਮਗਰੋਂ ਸਾਰੇ ਕਮਰੇ ਸਾਫ਼ ਕਰਦੀ। ਚੰਗੇ ਸੁਭਾਅ ਸਦਕਾ ਉਸਦਾ ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਨਾਲ ਮੇਲ ਜੋਲ ਰਹਿੰਦਾ। ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਵਿਆਹ ਵੇਲੇ ਉਸ ਤੋਂ ਖੁਸ਼ੀ ਸਾਂਭੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜਾਂਦੀ। ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਮਗਰੋਂ ਉਹ ਮਹੀਨਾ ਭਰ ਸਕੂਲ ਕੰਮ ਕਰਨ ਆਉਂਦੀ ਰਹੀ। ਫਿਰ ਸਕੂਲ ਆਉਣੋਂ ਹਟ ਗਈ। ਸਕੂਲ ਦੇ ਰੁਝੇਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਡਾ ਵੀ ਇਸ ਪਾਸੇ ਧਿਆਨ ਨਹੀਂ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੀ ਨਾ ਸਮਝ ਆਉਣ ਵਾਲੀ ਬੀਮਾਰੀ ਬਾਰੇ ਜਾਣ ਕੇ ਸਾਡੇ ਮਨ ਨੂੰ ਠੇਸ ਲੱਗੀ।
ਸਟਾਫ ਵਿੱਚ ਚੁੰਝ ਚਰਚਾ ਚੱਲਣ ਲੱਗੀ। ਆਪੋ ਆਪਣੀ ਸੂਝ ਅਨੁਸਾਰ ਸਟਾਫ ਆਪਣੀ ਰਾਇ ਰੱਖਦਾ। ਸੇਵਾ ਮੁਕਤੀ ਨੇੜੇ ਪਹੁੰਚੇ ਗਣਿਤ ਵਾਲ਼ੇ ਵੱਡੇ ਭੈਣ ਜੀ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਏਹ ਗਰੀਬ ਗੁਰਬੇ ਬਹੁਤੇ ਪੀਰ ਫਕੀਰਾਂ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਨੇ। ਸੁੱਖਾਂ ਵੀ ਸੁੱਖਦੇ ਨੇ। ਸੁੱਖ ਸ਼ੀਰਨੀਆਂ ਨਾ ਦੇਣ ’ਤੇ ਇਹ ਦਿਨ ਵੇਖਦੇ ਨੇ।”
ਸਕੂਲ ਦੀ ਹੋਣਹਾਰ ਸਾਇੰਸ ਅਧਿਆਪਕਾ ਅਸਹਿਮਤੀ ਜਿਤਾਉਂਦੀ ਬੋਲ?, “ਇਹ ਕਹਿਣਾ ਤੇ ਮੰਨਣਾ ਦਰੁਸਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਤੁਸੀਂ ਬੀਤੇ ਯੁਗ ਦੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਓ। ਹੁਣ ਵਿਗਿਆਨ ਤੇ ਚੇਤਨਾ ਦਾ ਯੁਗ ਹੈ। ਹਰ ਘਟਨਾ ਪਿੱਛੇ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਕਾਰਣ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਸਮੇਂ ਤੇ ਹਾਲਤਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੁੰਦਾ। ਤੁਸੀਂ ਬਿਨਾ ਪਰਖ ਪੜਤਾਲ ਕੀਤੇ ਕਿਵੇਂ ਨਤੀਜੇ ’ਤੇ ਪਹੁੰਚ ਸਕਦੇ ਹੋ?”
ਇਹ ਦਲੀਲ ਸੁਣ ਵੱਡੇ ਭੈਣ ਜੀ ਨਿਰਉੱਤਰ ਨਜ਼ਰ ਹੋ ਗਏ।
ਬਾਈ ਸਕੂਲੋਂ ਗ਼ੈਰ ਹਾਜ਼ਰ ਰਹਿਣ ਲੱਗਾ। ਉਸ ਦੇ ਸਕੂਲ ਦਾ ਕੰਮ ਪੁੱਤ ਨੂੰਹ ਕਰ ਜਾਂਦੇ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਬਾਈ ਨੇ ਸਕੂਲ ਆ ਕੇ ਦਰਦ ਭਰੀ ਵਿਥਿਆ ਸੁਣਾਈ, “ਹੁਣ ਤਾਂ ਪਾਣੀ ਸਿਰ ਤੋਂ ਲੰਘ ਗਿਆ ਹੈ। ਘਰਦੀ ਦੀ ਹਾਲਤ ਵੇਖੀ ਨੀਂ ਜਾਂਦੀ। ਦਿਨ ਭਰ ਅਵਾ ਤਵਾ ਬੋਲਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਐ। ਨਾ ਖਾਣ ਪੀਣ ਦਾ ਫ਼ਿਕਰ, ਨਾ ਸੌਣ ਦੀ ਚਿੰਤਾ। ਕੋਈ ਦਵਾਈ ਅਸਰ ਨੀਂ ਕਰਦੀ। ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਓਹੜ ਪੋਹੜ। ਕਿੱਧਰ ਨੂੰ ਜਾਈਏ, ਕੋਈ ਰਾਹ ਨੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦਾ।”
ਅਸੀਂ ਬਾਈ ਨੂੰ ਇੱਕ ਵਾਰ ਬਰਗਾੜੀ ਵਾਲੇ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕੇਂਦਰ ’ਤੇ ਜਾਣ ਦਾ ਸੁਝਾਅ ਦਿੱਤਾ। ਭਲੇ ਦੀ ਆਸ ਨਾਲ ਉਹ ਸਹਿਜੇ ਹੀ ਮੰਨ ਗਿਆ। ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਮੁੜ ਸਕੂਲ ਪਰਤਿਆ। ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲੋਂ ਸਹਿਜ ਨਜ਼ਰ ਆਇਆ। ਕਹਿੰਦਾ, “ਪਹਿਲਾਂ ਨਾਲ਼ੋਂ ਬਹੁਤ ਫ਼ਰਕ ਐ। ਐਤਕੀਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾਇਆ।”
ਆਖ਼ਰ ਸੁਖ਼ਦ ਸੁਨੇਹੇ ਦਾ ਦਿਨ ਵੀ ਆ ਗਿਆ। ਬਾਈ ਦੱਸਣ ਲੱਗਾ, “ਹੁਣ ਸਾਡੇ ਘਰ ਸੁਖ, ਚੈਨ ਮੁੜ ਆਇਆ ਐ। ਘਰਦੀ ਨੌਂ ਬਰ ਨੌਂ ਹੋ ਗਈ ਐ। ਮੁੜ ਕੰਮਕਾਰ ਵੀ ਕਰਨ ਲੱਗੀ ਐ।”
“ਔਹਰ ਦਾ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕੁਛ?” ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕਾ ਦੇ ਪੁੱਛਣ ’ਤੇ ਬਾਈ ਬੋਲਿਆ, “ਇਹ ਤਾਂ ਸਾਡੀ ਬੇਸਮਝੀ ਹੀ ਸਮਝੋ। ਐਵੇਂ ਅੱਕੀਂ ਪਲਾਹੀਂ ਹੱਥ ਮਾਰਦੇ ਰਹੇ। ਘਰ ਤੇ ਸਕੂਲ ਦਾ ਕੰਮ ਨੂੰਹ ਰਾਣੀ ਵੱਲੋਂ ਸੰਭਾਲਣ ਤੇ ਇਹ ਵਿਹਲੀ ਹੋ ਗਈ। ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਸੋਚਣ ਲੱਗੀ। ਉਲਟ ਪੁਲਟ ਵਿਚਾਰ ਆਉਂਦੇ ਰਹੇ। ਆਂਢ ਗੁਆਂਢ ਤੋਂ ਮਿਲੀਆਂ ਸਲਾਹਾਂ ਨੇ ਹੋਰ ਵਿਗਾੜ ਪਾਇਆ। ਬਾਕੀ ਰਹਿੰਦੀ ਕਸਰ ਸਾਧਾਂ ‘ਸਿਆਣਿਆਂ’ ਨੇ ਪੂਰੀ ਕਰ’ਤੀ। ਬਰਗਾੜੀ ਕੇਂਦਰ ਆਲਿਆਂ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇਕੱਲੇ ਇਕੱਲੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ ਫਿਰ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਿਠਾ ਕੇ ਤਿੰਨ ਸਬਕ ਦਿੱਤੇ। ਤਰਕ ਨਾਲ ਸੋਚਣਾ ਸਮਝਣਾ, ’ਤਫਾਕ ਨਾਲ ਰਹਿਣਾ, ਆਪਣੇ ਹਿੱਸੇ ਦਾ ਕਰਮ ਦਿਲ ਲਾ ਕੇ ਕਰਨਾ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ, ਮਿਲ ਕੇ ਰਹਿਣ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਖੁਸ਼ੀ ਕੋਈ ਨੀਂ ਹੁੰਦੀ। ਦੂਸਰਿਆਂ ਦੇ ਕੰਮ ਆਉਣ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਨੇਕੀ ਕੋਈ ਨੀਂ ਹੁੰਦੀ।”
ਬਾਈ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਅਜਿਹੇ ਬੋਲ ਸੁਣ ਕੇ ਸਾਰੇ ਸਟਾਫ ਦੇ ਚਿਹਰਿਆਂ ’ਤੇ ਅਨੂਠੀ ਰੰਗਤ ਵੇਖਣ ਨੂੰ ਮਿਲੀ। ਤਰਕ, ਇਤਫ਼ਾਕ ਤੇ ਸੁੱਚੇ ਕਰਮ ਦਾ ਸਬਕ ਮੈਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੀ ਸੰਜੀਵਨੀ ਜਾਪਿਆ, ਜਿਸਦੀ ਬੁੱਕਲ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ, ਸਨੇਹ, ਸਿਆਣਪ ਤੇ ਸਾਂਝ ਜਿਹੇ ਮੋਤੀ ਸਾਂਭੇ ਹੋਏ ਹਨ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(3796)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: