“ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੇ ਚੰਦਰੇ ਨੇ ਨਜ਼ਰ ਲਾ’ਤੀ, ਮੇਰੇ ਹੀਰੇ ਪੁੱਤ ਨੂੰ ...”
(20 ਮਈ 2019)
ਬਾਲਾਂ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਿਆਂ ਗੁਆਂਢਣ ਅਧਿਆਪਕਾ ਦੇ ਸਕੂਲ ਦੀ ਘਟਨਾ ਚੇਤੇ ਵਿੱਚ ਉੱਭਰਦੀ ਹੈ। ਇਕ ਦਿਨ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ:
ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਹੀ ਗੱਲ ਹੈ, ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਅਜਿਹੀ ਘਟਨਾ ਵਾਪਰ ਗਈ, ਜਿਸ ਨੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਮਾਹੌਲ ਵਿੱਚ ਡਰ ਤੇ ਸਹਿਮ ਸਿਰਜ ਦਿੱਤਾ। ਅੱਧੀ ਛੁੱਟੀ ਵੇਲੇ ਛੇਵੀਂ ਕਲਾਸ ਦਾ ਇੱਕ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਚਾਨਕ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਡਿੱਗ ਪਿਆ। ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਨੂੰ ਹੱਥਾਂ ਪੈਰਾਂ ਦੀ ਪੈ ਗਈ। ਜਲਦੀ ਨਾਲ ਉਸਨੂੰ ਚੁੱਕਿਆ ਤੇ ਮੁੱਢਲੀ ਸਹਾਇਤਾ ਦਿੱਤੀ। ਹੋਸ਼ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਉਹ ਰੋਣ ਲੱਗਾ। ਉਸਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਬੁਲਾ, ਮੁੱਖ ਅਧਿਆਪਕਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਘਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ। ਨਾਲ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਵਿਖਾਉਣ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਕੀਤੀ। ਉਹ ਕਲਾਸ ਦਾ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮਨਜੀਤ ਸੀ। ਸਾਰੇ ਉਸਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਮੰਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ। ਸਾਰੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦਾ ਉਹ ਚਹੇਤਾ ਸੀ। ਕਲਾਸ ਅਤੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ਨੂੰ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਭੱਜ ਭੱਜ ਕਰਦਾ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਕਮਜ਼ੋਰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਮਦਦ ਕਰਦਾ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਵੇਲੇ ਹਰ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਮੋਹਰੀ ਰਹਿੰਦਾ।
ਮੰਨੇ ਦਾ ਅਚਾਨਕ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਜਾਣਾ, ਦੁਖਦਾਈ ਸੀ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਘਰੋਂ ਉਸਦਾ ਹਾਲ ਚਾਲ ਪਤਾ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਮਨ ਹੋਰ ਦੁਖੀ ਹੋਇਆ। ਕਹਿੰਦੇ ਮੰਨੇ ਨੂੰ ਕੋਈ ਡਾਕਟਰੀ ਰੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ, ਸਗੋਂ ‘ਮਾਇਆ’ ਦਾ ਚੱਕਰ ਹੈ। ਸਟਾਫ਼ ਵਿੱਚ ਚਰਚਾ ਚੱਲ ਪਈ। ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਅਧਿਆਪਕ ਵੀ ਮੰਨੇ ਦੇ ਅਨਪੜ੍ਹ ਮਾਪਿਆਂ ਵਾਂਗ ਹੀ ਸੋਚਣ ਲੱਗੇ, ‘ਅਖੇ ... ਉਸ ਉੱਤੇ ਤਾਂ ਓਪਰੀ ਕਸਰ ਦਾ ‘ਸਾਇਆ’ ਹੈ।
ਕਈ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਮੰਨਾ ਚੁੱਪ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਘਰ ਵੀ ਬਹੁਤੀ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦਾ। ਕੁਝ ਪੁੱਛਣ ’ਤੇ ਰੋਣ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਕਹਿੰਦੇ ਇਹੋ ਲੱਛਣ ਮਾਇਆ ਦੇ ‘ਪ੍ਰਕੋਪ’ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਉਹ ਦੋ ਹਫ਼ਤੇ ਤੱਕ ਸਕੂਲ ਨਾ ਆਇਆ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਘਰੇ ਮੰਨੇ ਦਾ ਪਤਾ ਲੈਣ ਗਏ। ਇੱਕਲਾ ਹੀ ਮੰਜੇ ਤੇ ਪਿਆ ਸੀ। ਮਾਂ ਮਿਹਨਤ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਨ ਗਈ ਹੋਈ ਸੀ। ਉਹ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤਾ ਨਹੀਂ ਬੋਲਿਆ। ਸਾਡੇ ਤੁਰਨ ਲੱਗਿਆਂ, ਉਸ ਦੀ ਮਾਂ ਕੰਮ ਤੋਂ ਪਰਤ ਆਈ। ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, ‘ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿਹੜੇ ਚੰਦਰੇ ਨੇ ਨਜ਼ਰ ਲਾ’ਤੀ, ਮੇਰੇ ਹੀਰੇ ਪੁੱਤ ਨੂੰ।’
ਸਾਨੂੰ ਉਸੇ ਤੋਂ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਮਾਇਆ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਿਛਲੀ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿਣ ਵਾਲੀ ਇੱਕ ਨੌਜਵਾਨ ਔਰਤ ਸੀ, ਜਿਸਨੇ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਘਰੇਲੂ ਕਾਰਨਾਂ ਕਰਕੇ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਮੰਨੇ ਦੀ ਮਾਂ ਭਰੇ ਮਨ ਨਾਲ ਦੱਸਦੀ ਰਹੀ, “ਸਾਥੋਂ ਜੋ ਸਰਿਆ, ਇਹਦਾ ਇਲਾਜ ਕਰਾਇਆ। ਸਿਆਣੇ ਕਹਿੰਦੇ, ਮਾਇਆ ਦੀ ‘ਮਨੌਤ’ ਕਰਨੀ ਪਊ, ਅਸੀਂ ਉਹ ਵੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਸਾਏ ਤੋਂ ਬਚਣ ਲਈ ਸੁੱਖਾਂ, ਸੀਰਨੀਆਂ ਵੀ ਦਿੱਤੀਆਂ, ਪਰ ਇਹ ਤਾਂ ਮੰਜੇ ਤੋਂ ਨਹੀਂ ਉੱਠਦਾ।”
ਮੰਨੇ ਦੀ ਸਾਰੀ ਗਾਥਾ ਜਾਣ, ਸਾਡਾ ਵੀ ਮਨ ਭਰ ਆਇਆ, ਅਸੀਂ ਉਸਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਦੇ ਕੇ ਸਕੂਲ ਪਰਤ ਆਈਆਂ।
ਘਰ ਆ ਕੇ ਦੇਰ ਰਾਤ ਤੱਕ ਮੈਂ ਸੋਚਦੀ ਰਹੀ। ਘਰ ਦੀ ਲਾਇਬਰੇਰੀ ਵਿੱਚ ਪਈਆਂ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਪੁਸਤਕਾਂ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਰਾਹ ਵਿਖਾਇਆ। ਮੈਂਨੂੰ ਸਮਝ ਆਇਆ ਕਿ ਜ਼ਰੂਰ ਹੀ ਕੋਈ ਅਜਿਹੀ ਗੱਲ ਸੀ, ਜਿਹੜੀ ਮੰਨਾ ਦਿਲ ਉੱਤੇ ਲਾਈ ਬੈਠਾ ਸੀ। ਸਕੂਲ ਜਾ ਕੇ ਆਪਣੀ ਮੁੱਖ ਅਧਿਆਪਕਾ ਨਾਲ ਮਸ਼ਵਰਾ ਕੀਤਾ, ਤੇ ਮੰਨੇ ਤੇ ਉਸਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਸਕੂਲ ਬੁਲਾ ਲਿਆ। ਵੱਖਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਬਿਠਾ, ਮੰਨੇ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਰੋਣ ਲੱਗਾ। ਯਤਨਾਂ ਨਾਲ ਚੁੱਪ ਕਰਾ ਕੇ ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਬਿਠਾਇਆ ਤੇ ਕਿਹਾ, “ਬੇਟਾ, ਮੈਂਨੂੰ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਈ ਹੈ। ਹੁਣ ਤੂੰ ਫ਼ਿਕਰ ਨਾ ਕਰ। ਅਸੀਂ ਸਾਰੇ ਤੇਰੇ ਨਾਲ ਹਾਂ, ਤੂੰ ਆਪਣੇ ਦਿਲ ਦੀ ਗੱਲ ਦੱਸ।”
ਸ਼ਾਇਦ ਮੰਨੇ ਨੇ ਇੱਕ ਮਾਂ ਦੇ ਮਨ ਦੀ ਰਮਜ਼ ਜਾਣ ਲਈ ਸੀ। ਉਹ ਨੀਵੀਂ ਪਾਈ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਮੈਡਮ ਜੀ, ਸਕੂਲੋਂ ਮਿਲੀ ਨਵੀਂ ਮਿਲੀ ਵਰਦੀ ਨੂੰ ਵੇਖ ਸਾਰੇ ਮੈਂਨੂੰ ਛੇੜਦੇ ਹਨ। ਪੈਂਟ ਉੱਚੀ ਹੈ ਤੇ ਸ਼ਰਟ ਵੀ ਮੇਰੇ ਮੇਚ ਦੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਮੈਂ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਬੀਬੀ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਉਹ ਕਹਿੰਦੀ, ਤੇਰਾ ਪਾਪਾ ਕੰਬਾਈਨ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਕੰਮ ’ਤੇ ਗਿਆ ਐ। ਉਹਦੇ ਆਉਣ ਤੱਕ ਤੈਨੂੰ ਇਸੇ ਵਰਦੀ ਨਾਲ ਸਾਰਨਾ ਪਊ।”
ਮੇਰੇ ਮਾਇਆ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਪੁੱਛਣ ਤੇ ਮੰਨਾ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਉਹਦਾ ਤਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਕੁਛ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਮੈਡਮ ਜੀ।”
”ਕੋਈ ਨਾ ਬੇਟਾ, ਕੱਲ੍ਹ ਤੋਂ ਤੈਨੂੰ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਕਹੇਗਾ। ਤੈਨੂੰ ਨਵੀਂ ਵਰਦੀ ਲਿਆ ਦਿਆਂਗੇ। ਕੱਲ੍ਹ ਤੋਂ ਸਕੂਲ ਆਇਆ ਕਰ। ਤੂੰ ਤਾਂ ਬਿਲਕੁਲ ਠੀਕ ਏਂ।” ਅਸੀਂ ਮੰਨੇ ਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਸਮਝਾ ਦਿੱਤੀ।ਙ
ਅਗਲੇ ਹਫ਼ਤੇ ਮੰਨਾ ਨਵੀਂ ਵਰਦੀ ਵਿੱਚ ਮੁੜ ਕਲਾਸ ਦੀ ਰੌਣਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਮੰਨੇ ਦੀ ਪਰਤੀ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ‘ਮਾਇਆ’ ਦੀ ‘ਮਨੌਤ’ ਵੀ ਉੱਡ ਪੁੱਡ ਗਈ। ਇਹ ਤਰਕਸ਼ੀਲਤਾ ਰੂਪੀ ਮਾਇਆ ਦਾ ਰੰਗ ਸੀ।
**
(ਪੰਜਾਬੀ ਅਧਿਆਪਕਾ, ਸਰਕਾਰੀ ਕੰਨਿਆ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ, ਲੱਖੇਵਾਲੀ, ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ)
*****
(ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(1595)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: