MulakhSingh6 “ਸੱਚ ’ਤੇ ਪਰਦੇ ਪਾਉਣ ਲਈ ਤਕਰੀਰ ਜਾਰੀ ਹੈ, ਕਾਨੂੰਨ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ, ਤਾਜ ਬਦਲ ਰਹੇ ਹਨ ...”
(22 ਮਾਰਚ 2022)

ਆਦਰਸ਼ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਰਾਜਨੀਤੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਮਾਜ ਦੀਆਂ ਔਕੜਾਂ, ਉਲਝਣਾਂ ਨੂੰ ਸੁਲਝਾਉਣ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਨਵਿਆਂ ਰਾਹਾਂ, ਨਵੀਆਂ ਮੰਜ਼ਲਾਂ ’ਤੇ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦਾ ਰਾਹ। ਮਨੁੱਖੀ ਹਸਤੀ ਨੂੰ ਦਰਪੇਸ਼ ਅਤੇ ਪੂਰੇ ਸਮਾਜ ਅੱਗੇ ਮੂੰਹ ਅੱਡੀ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਚੁਣੌਤੀਆਂ ਨੂੰ ਨਜਿੱਠ ਕੇ ਸਿਆਣਪਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਜਿਊਣ ਜੋਗਾ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਸਾਂਝਾ ਢੰਗ। ਬਾਕੀ ਜਾਨਵਰਾਂ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਆ ਕੇ ਸਿਰਫ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਬਿੱਖੜੇ ਪੈਂਡਿਆਂ ’ਤੇ ਚੱਲ ਕੇ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਦੋ-ਦੋ ਹੱਥ ਕਰ ਕੇ ਸਦੀਆਂ ਦੀ ਮਿਹਨਤ-ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਨਾਲ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ। ਵਿਚਾਰਵਾਦ ਅਨੁਸਾਰ, ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਬੁਨਿਆਦੀ ਮਨੋਰਥ ਸੀ- ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਸੌਖੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ, ਸੁਰੱਖਿਆ ਅਤੇ ਭਵਿੱਖ ਦੀ ਵਿਉਂਤਬੰਦੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਚਲਾਉਣ ਦਾ ਜਿਹੜਾ ਤਰੀਕਾ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ, ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਗਿਆ- ਰਾਜਨੀਤੀ। ਅਨੁਭਵੀ ਵਿਚਾਰ ਅਨੁਸਾਰ, ਰਾਜ (ਦਾਬੇ) ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਦਾ ਮਨੋਰਥ ਜਾਇਦਾਦ ਦੀ ਰਾਖੀ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਇਸੇ ਤਾਕਤ (ਦਾਬੇ) ਨੂੰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਰ ਪੀੜ੍ਹੀ ਅੱਗੇ ਲਿਜਾਣ ਦਾ ਰਾਹ ਪੱਧਰਾ ਕਰਨਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਕੂੜ ਨੂੰ ਕਾਇਮ-ਦਾਇਮ ਰੱਖਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਨੂੰ ਕੂੜਨੀਤੀ ਜਾਂ ਕੂਟਨੀਤੀ, ਸਿਆਸਤ-ਸਿਆਹ (ਕਾਲ਼ਖ) ਦਾ ਸਤ (ਰਸ) ਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤੀ ਕਿਹਾ ਗਿਆ।

ਜਦੋਂ ਤੋਂ ਮਨੁੱਖ ਨੇ ਜੰਗਲਾਂ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਆ ਕੇ ਨਦੀਆਂ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਬਸੇਰਾ ਕੀਤਾ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਕਰਨੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਉੱਚੀ ਟੀਸੀ ਵਾਲੇ ਅਨਾਜ ਦੇ ਬੋਹਲਾਂ ’ਤੇ ਵਿਹਲੜਾਂ, ਕੰਮਚੋਰਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ੈਤਾਨਾਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਪਈ। ਕੁਝ ਨੇ ਸੁੰਨੇ ਪਏ ਬੋਹਲਾਂ ਤੋਂ ਚੋਰੀ ਕੀਤੀ, ਦੂਜਿਆਂ ਨੇ ਚੋਰੀ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਲਫਜ਼ਾਂ ਰਾਹੀਂ ਜਾਇਜ਼ ਕਰਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਕਾਮੇ-ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਮੰਨਣੀ ਪਈ। ਇਹ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ (ਸ਼ਬਦਾਂ) ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਕਮਾਲ ਸੀ। ਸਾਲ ਭਰ ਦੀ ਕਮਾਈ ਤੇ ਕੁਝ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਪਰਦਾਪੋਸ਼ੀ ਨਾਲ ਕਬਜ਼ਾ। ਇੱਥੋਂ ਹੀ ਲੁੱਟ-ਖਸੁੱਟ ਦਾ ਮੁੱਢ ਬੱਝਿਆ। ਰਾਜਨੇਤਾ ਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਗੂਆਂ (ਜੋ ਕਿਸੇ ਗੈਬੀ ਤਾਕਤ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧ ਹੋਣ ਦਾ ਦਾਅਵਾ ਕਰਦੇ ਹੋਣ), ਦੋਹਾਂ ਦਾ ਕੰਮ ਇੱਕ-ਦੂਜੇ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਤੇ ਲੁੱਟ ਦਾ ਮਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰਕੇ ਖਾਣ ਦਾ ਰਿਹਾ। ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਜਬਰ-ਜ਼ੁਲਮ ਤੇ ਚਲਾਕੀ ਨਾਲ ਆਪਣਾ ਧੰਦਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ। ਕਾਮਿਆਂ ਨੇ ਹਾਰ-ਹੁੱਟ ਕੇ ਸਬਰ, ਸੰਤੋਖ ਦਾ ਰਾਹ ਚੁਣ ਲਿਆ ਅਤੇ ਡੋਰੀਆਂ ਰੱਬ ’ਤੇ ਸੁੱਟ ਦਿੱਤੀਆਂ। ਸਦੀਆਂ ਤੋਂ ਸਮਾਜਕ ਕਾਣੀ ਵੰਡ ਦੇ ਗ੍ਰਸੇ ਅਤੇ ਸਾਮਰਾਜੀ ਲੁੱਟ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਰਹੇ ਦੇਸ਼ਾਂ ਵਿੱਚ, ਖ਼ਾਸ ਵਰਗ ਦੁਆਰਾ, ਰਾਜਨੀਤੀ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਵਰਗਲਾ ਕੇ ਸਮੂਹਿਕ ਸਾਧਨਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਆਪਣੇ ਹਿਤਾਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਕਰਨਾ ਬਣ ਗਿਆ। ਰਾਜਨੀਤੀ ਸਮਾਜ ਦੀ ਤੋਰ ਲਈ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਜਿਹੜੇ ਲੋਕ ਸਿਆਸਤ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ, ਸਿਆਸਤ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਜ਼ਰੂਰ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਰਾਹੀਂ ਆਪਣੇ ਫੈਸਲੇ ਦੂਜਿਆਂ ’ਤੇ ਥੋਪੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਜਾਂ ਹੋਰਨਾਂ ਦੇ ਫੈਸਲਿਆਂ ਨੂੰ ਖੁਦ ਨਿਭਾਉਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਰਾਜਨੀਤਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਤਾਕਤਵਰ ਵਰਗ ਆਪਣੇ ਵਾਅਦਿਆਂ ਅਤੇ ਇਰਾਦਿਆਂ ਵਿਚਲੇ ਖੱਪੇ ਨੂੰ ਪੂਰਨ ਲਈ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਕਰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਆਪ ਹਰ ਉਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਹੀ ਸਿੱਧ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਿਹੜੀ ਉਸ ਦਾ ਪੱਖ ਪੂਰਦੀ ਹੈ। ਲਫ਼ਜ਼ ਇਸਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਚੰਗਾ ਹਥਿਆਰ ਹਨ।

ਧਾਰਮਿਕ ਅਤੇ ਸਿਆਸੀ ਆਗੂ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਬੜੀ ਚਲਾਕੀ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਅੰਨ੍ਹੇ ਭਗਤ ਪੈਦਾ ਕਰਨੇ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੀ ਕਾਰੀਗਰੀ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਦਿਲਾਂ ’ਤੇ ਜਾਦੂ ਜਿਹਾ ਅਸਰ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ, ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਕਲਾਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਪੈਸਿਆਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਤਰੀਕਿਆਂ ਨਾਲ ਖਰੀਦ ਕੇ ਦੋਵੇਂ ਆਪਣੇ ਮਤਲਬ ਲਈ ਵਰਤਦੇ ਹਨ। ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਸੁੰਨ-ਸਰਾਂ ਵਾਪਰੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੀ ਕਾਰੀਗਰੀ ਧੋਖੇ ਤੋਂ ਸਿਵਾ ਕੁਝ ਨਹੀਂ, ਜੇ ਉਹਨਾਂ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਮਨੁੱਖਤਾ ਦਾ ਰਾਹ ਕੰਡਿਆਂ ਨਾਲ ਭਰਨਾ ਹੈ। ਸਟੇਜਾਂ ’ਤੇ ਖਲੋ, ਹੱਥ ਹਵਾ ਵਿੱਚ ਲਹਿਰਾ ਕੇ ਤਕਰੀਰਾਂ ਕਰਨੀਆਂ ਜਾਂ ਆਸਣਾਂ ’ਤੇ ਬੈਠ ਕੇ ਪ੍ਰਵਚਨ ਦੇਣੇ, ਸੁਣਨ ਨੂੰ ਚੰਗੇ ਲੱਗ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਅਮਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਜਨਤਾ ਦੇ ਢਿੱਡਾਂ ਨੂੰ ਭੁੱਖਾ ਰੱਖਣ ਦਾ ਅਸਬਾਬ ਹਨ। ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਦੇਸ਼ ਦੇ ਆਗੂਆਂ ਮੂੰਹੋਂ ਬਜਟ ਤਕਰੀਰਾਂ ਸੁਣਦਿਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਸਾਲ ਬੀਤ ਚੁੱਕੇ ਹਨ।ਇਹ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੀ ਕਲਾਕਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਜਾਂ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੀ ਖੇਡ, ਅਮਲੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਕੋਈ ਫ਼ਰਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਲੁੱਟ ਕੇ ਖਾ ਰਹੀਆਂ ਗਿਰਝਾਂ ਦੇ ਕੰਮਾਂ ’ਤੇ ਪਰਦਾਪੋਸ਼ੀ।

ਆਮਦਨ ਵੀ ਹਰ ਸਾਲ ਵਧਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਖ਼ਰਚ ਵੀ, ਪਰ ਜਨਤਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ- ਅਸੀਂ ਸੁਧਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਹਾਂ, ਕਮਰ ਹੋਰ ਕਰੜੀ ਕਰ ਲੈ। ‘ਕਮਰ ਕਰੜੀ’ ਕਰਨ ਦੇ ਆਹਰ ਲੱਗੀ ਲੋਕਾਈ ਨੂੰ ਵਿੱਸਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇੱਕ ਪਾਸੇ ਦੌਲਤ ਦੇ ਅੰਬਾਰ ਲੱਗ ਰਹੇ ਹਨ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਪੈਸੇ-ਪੈਸੇ ਦੀ ਮੁਹਤਾਜੀ ਵਧ ਰਹੀ ਹੈ। ਕਿਤੇ ‘ਜਰਮਨ ਸ਼ੈਫਰਡ’ ਛੱਤੀ ਪਕਵਾਨਾਂ ’ਤੇ ਪੂਛ ਨਹੀਂ ਹਿਲਾਉਂਦੇ, ਕਿਤੇ ਮਨੁੱਖੀ ਬੱਚੇ ਗੰਦਗੀ ਦੇ ਢੇਰਾਂ ਉੱਤੇ ਕੇਲਿਆਂ ਦੇ ਛਿਲਕਿਆਂ ਅਤੇ ਗਲੇ-ਸੜੇ ਅੰਬਾਂ ਦੀਆਂ ਗੁਠਲੀਆਂ ਚੂਸਣ ਨੂੰ ਧੰਨ-ਭਾਗ ਸਮਝਦੇ ਹਨ। ਬਜਟ ਤਕਰੀਰਾਂ ਵਿਚਲੇ ਲਫ਼ਜ਼ਾਂ ਦੇ ਸੱਚ ਨੂੰ ਪਛਾਣ ਰਿਹਾ ਅਵਾਮ ਚਿੰਤਤ ਹੈ। ਸੱਚ ’ਤੇ ਪਰਦੇ ਪਾਉਣ ਲਈ ਤਕਰੀਰ ਜਾਰੀ ਹੈ, ਕਾਨੂੰਨ ਬਣ ਰਹੇ ਹਨ, ਤਾਜ ਬਦਲ ਰਹੇ ਹਨ। ਅਵਾਮ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਬੋਲਾਂ ਉੱਤੇ ਯਕੀਨ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਲੱਗ ਰਿਹਾ ਹੈ-