AmarjitBabbri7 “ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਤੈਅ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੱਡੇ ਭਾਈ ਨੂੰ ਠੇਕਾ ਸੜਕ ਦਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ...”
(ਮਾਰਚ 28, 2016)

ਮੇਰੇ ਇਕ ਮਿੱਤਰ ਦਾ ਮਿੱਤਰ ਠੇਕੇਦਾਰ ਹੈ। ਉਹ ਸਮਾਜ ਦਾ ਵੀ ਠੇਕੇਦਾਰ ਹੈ ਅਤੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ ਵੀ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਸਾਰੇ ਲੋਕ ਉਸ ਨੂੰ ‘ਵੱਡਾ ਭਾਈ’ ਕਹਿਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਸਰਕਾਰੀ ਅਧਿਕਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਅਤੇ ਮਿਉਂਸਿਪਲ ਕਮੇਟੀ ਦੇ ਮੁਲਾਜ਼ਮਾਂ ਨਾਲ ਉਸਦੀ ਪੂਰੀ ਬਣਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਹੀ ਉਸਨੂੰ ਸੜਕਾਂ ਜਾਂ ਹੋਰ ਉਸਾਰੀ ਦੇ ਠੇਕੇ ਅਕਸਰ ਮਿਲ ਜਾਂਦੇ ਹਨ।ਅਜਿਹੇ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਉਹ ਬੜਾ ਜੁਗਾੜੂ ਹੈ। ਸ਼ਹਿਰ ਦੀਆਂ ਸੜਕਾਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਚ ਉਸ ਦਾ ਯੋਗਦਾਨ ਅਦੁੱਤੀ ਹੈ। ਸੜਕ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਠੇਕੇਦਾਰੀ ਵਿਚ ਉਸਦਾ ਇਹ ਪੱਕਾ ਦਾਅਵਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਕਿ ਸੜਕ ਵਿਚ ਪਹਿਲੀ ਬਾਰਸ਼ ਨਾਲ ਹੀ ਖੱਡੇ (ਟੋਏ) ਪੈ ਜਾਣਗੇ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਪੈਚ ਲਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਨੂੰ ਫਿਰ ਠੇਕਾ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਇਹ ਤੈਅ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵੱਡੇ ਭਾਈ ਨੂੰ ਠੇਕਾ ਸੜਕ ਦਾ ਮਿਲਿਆ ਹੈ ਕਿ ਖੱਡਿਆਂ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਦਾ। ਵੱਡੇ ਭਾਈ ਅਤੇ ਖੱਢਿਆਂ ਦਾ ਬੜਾ ਪੁਰਾਣਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਹੈ। ਵੱਡੇ ਭਾਈ ਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਹਮੇਸ਼ਾ ਮੁਸਕਾਨ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਵੱਡਾ ਭਾਈ ਜਦ ਹੱਸਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦੀਆਂ ਗੱਲ੍ਹਾਂ ਵਿਚ ਵੀ ਅਨੇਕਾਂ ਟੋਏ (ਖੱਡੇ) ਬਣਦੇ ਹਨ, ਬਿਲਕੁਲ ਉਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਵੀਂ ਬਣੀ ਸੜਕ ’ਤੇ ਇਕ ਬਾਰਸ਼ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਅਜੀਬ ਤੇ ਅਦਭੁੱਤ।

ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਭਾਈ ਉਦਾਸ ਅਤੇ ਮਾਯੂਸ ਦਿਖਾਈ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ਤੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਖੁਸ਼ੀ ਖੱਡਿਆਂ ਵਿਚ ਦਫਨ ਕਰਕੇ ਦੁਖੀ ਮਨ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਦੋਸਤ ਕੋਲ ਆਇਆ। ਆਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਾ ਪਹਾੜ ਦੋਸਤ ਦੇ ਮੋਢਿਆਂ ’ਤੇ ਰੱਖਦੇ ਹੋਏ ਕਿਹਾ, “ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸਾਡੀਆਂ ਪ੍ਰੰਪਰਾਵਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤੀ ਨੂੰ ਕਿਸਦੀ ਨਜ਼ਰ ਲੱਗ ਗਈ ਹੈ। ਇਹ ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕ ਸਾਨੂੰ ਕਿੱਥੇ ਲੈ ਜਾਵੇਗੀ?”

ਅਸੀਂ ਹੈਰਾਨ ਮੁਦਰਾ ਵਾਲਾ ਮੂੰਹ ਬਣਾਕੇ ਉਸਦੀ ਵਿਥਿਆ ਸੁਣਨ ਲਈ ਉਤਾਵਲੇ ਹੋ ਗਏ। ਉਹ ਚਿੰਤਤ ਹੁੰਦਾ ਹੋਇਆ ਬੋਲਿਆ, “ਤੁਹਾਨੂੰ ਪਤੈ, ਸੜਕਾਂ ਹੁਣ ਲੁੱਕ ਅਤੇ ਪੱਥਰ (ਬੱਜਰੀ) ਦੀਆਂ ਨਹੀਂ ਬਣਨਗੀਆਂ, ਸਗੋਂ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਬਣਨਗੀਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ’ਤੇ ਜਿੰਨੀ ਵੀ ਬਾਰਸ਼ ਹੋਵੇਗੀ, ਉਹ ਉੰਨੀਆਂ ਹੀ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋਣਗੀਆਂ?”

ਅਸੀਂ ਸਮਝ ਗਏ ਕਿ ਇਹ ਬਾਰਸ਼ਾਂ ਹੀ ਹਨ ਜੋ ਸੜਕਾਂ ’ਤੇ ਖੱਡੇ ਬਣਾਉਂਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਠੇਕੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਸੁੱਖ ਸੁਵਿਧਾ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੁਣ ਜੇ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਉਲਟ ਪੁਲਟ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਵਿਚਾਰੇ ਵੱਡੇ ਭਾਈ ਦਾ ਕੀ ਬਣੇਗਾ? ਉਸਨੇ ਬੜੀ ਤਪੱਸਿਆ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਬੱਜਰੀ ਦੀ ਥਾਂ ਮਿੱਟੀ ਅਤੇ ਲੁੱਕ ਦੀ ਥਾਂ ਕਾਲਾ ਤੇਲ ਵਰਤ ਕੇ ਸੜਕ ਨਿਰਮਾਣ ਦੀ ਤਕਨੀਕ ਦਾ ਮੰਤਰ ਹਾਸਲ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਇਸੇ ਮੰਤਰ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਅਰਥ-ਤੰਤਰ ਨੂੰ ਉਚਾਈਆਂ ਅਤੇ ਖੱਡਿਆਂ ਨੂੰ ਗਹਿਰਾਈਆਂ ਪ੍ਰਦਾਨ ਕੀਤੀਆਂ ਸਨ।

ਵੱਡੇ ਭਾਈ ਦੁਖੀ ਮਨ ਨਾਲ ਫਿਰ ਬੋਲੇ, “ਖੱਡੇ ਸਾਡੀ ਧਰੋਹਰ ਹਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸੰਭਾਲ ਕਰਨਾ ਸਾਡਾ ਫਰਜ ਹੈ। ਖੱਡਿਆਂ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਦੇਸ ਦੀ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਮਿਲਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅਨੇਕਾਂ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੋਟੀ ਚਲਦੀ ਹੈ।”

ਉਨ੍ਹਾਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦਿਆਂ ਖੁਲਾਸਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਖੱਡਿਆਂ ਨਾਲ ਪੈਰ ਪੈਰ ’ਤੇ ਗੱਡੀਆਂ ਦੇ ਟਾਇਰ ਫਟਦੇ ਹਨ, ਵੱਡੇ ਵਾਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਕਮਾਨੀਆਂ ਟੁੱਟਦੀਆਂ ਹਨ, ਗੱਡੀਆਂ ਦੇ ਨਟ ਬੋਲਟ ਢਿੱਲੇ ਹੋ ਕੇ ਡਿਗਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪੁਰਜਿਆਂ ਦੀ ਕਿੰਨੀ ਡੀਮਾਂਡ ਵਧਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਲ ਪੁਰਜਿਆਂ ਦੇ ਉਤਪਾਦਨ ਦੇ ਅਵਸਰ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਰੁਜ਼ਗਾਰ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਪੈਂਚਰ ਲਗਾਉਣ ਵਾਲਿਆਂ, ਕਮਾਨੀਆਂ ਜੋੜਨ ਵਾਲਿਆਂ, ਚਾਹ ਦੇ ਖੋਖਿਆਂ ਵਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਢਾਬੇ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਕਿੰਨਾ ਫਾਇਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸੜਕ ਤੇ ਪਏ ਖੱਡਿਆਂ ਨਾਲ ਕਿੰਨੇ ਘਰਾਂ ਦੀ ਰੋਟੀ ਚਲਦੀ ਹੈ। ਵੈਸੇ ਇਹ ਲੜੀ ਬਹੁਤ ਲੰਮੀ ਹੈ। ਉਸਨੇ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਜਾਰੀ ਰੱਖਦਿਆਂ ਕਿਹਾ ਖੱਡਿਆਂ ਦੀ ਵਜ੍ਹਾ ਨਾਲ ਹੀ ਅਣਗਿਣਤ ਗਰਭਵਤੀ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸੜਕ ’ਤੇ ਹੀ ਪ੍ਰਸੂਤ ਦੀ ਸੁਵਿਧਾ ਮਿਲ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਮਹਿੰਗੇ ਹਸਪਤਾਲਾਂ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਹੋਣ ਅਤੇ ਅਪ੍ਰੇਸ਼ਨਾਂ ’ਤੇ ਖਰਚ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਰੁਪਇਆਂ ਦੀ ਬੱਚਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਜੀਪ, ਟੈਕਸੀ ਅਤੇ ਟੈਪੂਆਂ ਵਿਚ ਦਸ ਦੀ ਜਗਾਹ ਚਾਲੀ ਸਵਾਰੀਆ ਵੀ ਖੱਡਿਆਂ ਕਾਰਨ ਹੀ ਐਡਜਸਟ ਹੁੰਦੀਆਂ ਹਨ। ਹੈ ਨਾ ਚਾਰ ਗੁਣਾ ਫਾਇਦਾ?

ਵੱਡੇ ਭਾਈ ਹਉਕਾ ਲੈਂਦੇ ਹੋਏ ਬੋਲੇ, “ਸਮਾਜ ਦੇ ਭਲੇ ਲਈ ਭਲਾ ਖੱਡਿਆਂ ਤੋ ਚੰਗਾ ਕੀ ਹੋ ਸਕਦੈ? ਇਸ ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕ ਨਾਲ ਨਾ ਰਹਿਣਗੇ ਖੱਡੇ ਅਤੇ ਨਾ ਖੱਡਾ ਅਧਾਰਿਤ ਅਰਥਤੰਤਰ।” ਇਹ ਕਹਿਕੇ ਵੱਡੇ ਭਾਈ ਦੁੱਖ ਦੇ ਗਹਿਰੇ ਖੱਡੇ ਵਿਚ ਡੁੱਬ ਗਏ। ਬੇਸੁਰਤੀ ਵਿਚ ਉਹ ਬੁੜਬੜਾਉਂਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਜੇਕਰ ਇਸ ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕ ਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਨੁਕਸਾਨ ਕਰਨਾ ਹੈ ਤਾਂ ਫਿਰ ਮੰਤਰੀ ਅਫਸਰ, ਇੰਜਨੀਅਰ, ਡਰਾਫਟਸ ਮੈਨ, ਕਲਰਕ ਅਤੇ ਲੋਕ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿਭਾਗ ਦੇ ਚਪੜਾਸੀ ਵੀ ਮੇਰੇ ਵਾਂਗ ਹੱਥ ਨਹੀਂ ਰੰਗ ਸਕਣਗੇ। ਮੰਤਰੀਆਂ ਅਫਸਰਾਂ ਤੇ ਇੰਜਨੀਅਰਾਂ ਨੇ ਨਵੀਂ ਤਕਨੀਕ ਲਿਆਕੇ ਆਪਣੇ ਪੈਰੀਂ ਆਪ ਕੁਹਾੜਾ ਮਾਰਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਕੀ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ?” ਇਹ ਕਹਿ ਕੇ ਵੱਡਾ ਭਾਈ ਫਿਰ ਉਦਾਸੀ ਦੇ ਢੂੰਘੇ ਖੱਡੇ ਵਿਚ ਡਿੱਗ ਪਿਆ।