ਵਿਚਾਰ ਵਟਾਂਦਰਾ, ਸੂਚਨਾਵਾਂ, ਫੁਟਕਲ
ਕਿੱਧਰ ਗਏ ਸਾਡੇ ਅਤਿ ਆਧੁਨਿਕ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਹਥਿਆਰ? --- ਜਸਵੀਰ ਸਹੋਤਾ
ਕਿੱਧਰ ਗਏ ਸਾਡੇ ਅਤਿ ਆਧੁਨਿਕ ਪ੍ਰਮਾਣੂ ਹਥਿਆਰ, ਮਿਜ਼ਾਇਲਾਂ, ਹਵਾ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਤੇਜ਼ ਲੜਾਕੂ ਜ਼ਹਾਜ, ਪਲਾਂ ਛਿਣਾਂ ਵਿੱਚ ਦੇਸਾਂ ਨੂੰ ਤਹਿਸ-ਨਹਿਸ ਕਰ ਦੇਣ ਵਾਲੇ ਬੰਬ? ਵੱਡੀਆਂ ਤੋਂ ਵੱਡੀਆਂ ਫੌਜਾਂ ਵਾਲੇ ਆਪਣੇ ਆਪਣੇ ਦੇਸ਼ ਅੰਦਰ ਵੜੇ ਬੈਠੇ ਹਨ। ਸਾਡੀ ਔਕਾਤ ਕੀ ਹੈ, ਕੁਦਰਤ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਬੜਾ ਉੱਚਾ ਉੱਡ ਰਹੇ ਸੀ ਅਸੀਂ। ਕੀ ਵੱਡਾ, ਕੀ ਛੋਟਾ, ਪੈਸੇ ਦੀ ਅੰਨ੍ਹੀ ਦੌੜ ਵਿੱਚ ਭੇਡਾਂ ਵਾਂਗੂੰ ਭੱਜੇ ਫਿਰਦੇ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਕੁਦਰਤ ਦੇ ਅਸੂਲਾਂ ਅਤੇ ਵਸੀਲਿਆਂ ਨੂੰ ਅਣਗੌਲਿਆ ਕੀਤਾ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਪਾਣੀ, ਰੁੱਖ, ਹਵਾ, ਮਿੱਟੀ, ਨਦੀਆਂ, ਪਹਾੜਾਂ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਭੁਲਾਈ ਬੈਠੇ ਸੀ।
ਬਿਜ਼ਨਸ, ਮਾਰਕਿਟ ਸ਼ੇਅਰ, ਟਾਰਗੇਟ, ਲੋਨ, ਰਾਜਨੀਤਕ ਤੋੜ-ਮਰੋੜ, ਹਿੰਦੂ ਮੁਸਲਿਮ, ਦੂਸ਼ਣਬਾਜ਼ੀ, ਦੰਗੇ ਫਸਾਦ, ਕੱਟੜਤਾ, ਪਾਖੰਡਵਾਦ ਦੀ ਆਪਾਧਾਪੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਅਸੀਂ ਉਲਝੇ ਹੋਏ ਸੀ।ਪਰ ਇੱਕ ਝਟਕੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਭ ਬਦਲ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ ਇੱਕ ਛੋਟੇ ਜਿਹੇ ਵਾਇਰਸ ਨੇ ਤੇ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤਾ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਨੂੰ ਕਿ ਕੀ ਹਸਤੀ ਹੈ ਸਾਡੀ। ਬੜੇ ਮਚਲੇ ਫਿਰਦੇ ਸੀ ਤੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਅਸਾਧਾਰਨ ਮੰਨਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਉਸ ਕੁਦਰਤ ਅੱਗੇ ਬਹੁਤ ਸਧਾਰਣ ਜੀਵ ਹਾਂ। ਸਾਡੀ ਔਕਾਤ ਸੱਚਮੁੱਚ ਹੀ ਪਾਣੀ ਦੇ ਬੁਲਬੁਲੇ ਵਾਲੀ ਹੈ।
ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਮਿਟਾਉਣ ਲਈ ਤਾਂ ਬੇਸ਼ੱਕ ਬਹੁਤ ਮਾਰੂ ਹਥਿਆਰ ਬਣਾ ਲਏ ਪਰ ਕੇਵਲ ਇੱਕ ਵਾਇਰਸ ਅੱਗੇ ਗੋਡੇ ਟੇਕ ਦਿੱਤੇ ਜਿਸ ਨੇ ਸਾਨੂੰ ਘਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਹੋਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਲੋੜ ਇਸ ਗੱਲ ਨੂੰ ਸਮਝਣ ਦੀ ਹੈ ਕਿ ਅਰਬਾਂ ਖਰਬਾਂ ਰੁਪਏ ਖਰਚ ਕਰ ਕੇ ਬਣਾਏ ਹਥਿਆਰਾਂ ਦੀ ਥਾਂ ਸਿਹਤ ਸਹੂਲਤਾਂ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨਾ ਅਜੋਕੇ ਯੁੱਗ ਦੀ ਪ੍ਰਮੁੱਖਤਾ ਹੋਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਅਜਿਹੇ ਵਾਇਰਸ ਪੈਦਾ ਹੁੰਦੇ ਰਹਿਣਗੇ, ਜਾਂ ਸਾਡੀਆਂ ਕਰਤੂਤਾਂ ਦੁਆਰਾ ਪੈਦਾ ਕੀਤੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹਿਣਗੇ।
ਅਸੀਂ ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਵਿਸਾਰੀ ਬੈਠੇ ਹਾਂ। ਚੜ੍ਹਦਾ ਚੰਦ, ਡੁੱਬਦਾ ਸੂਰਜ, ਤਾਰਿਆਂ ਦੀ ਲੋਅ, ਬੱਦਲਾਂ ਦੀ ਉਡਾਣ, ਹਵਾਵਾਂ ਦੀ ਮਹਿਕ ਸ਼ਾਇਦ ਹੀ ਅਸੀਂ ਕਦੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕੀਤੀ ਹੋਵੇ। ਸੋ ਆਓ, ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਦਰੁਸਤ ਅਤੇ ਸਥਿਰ ਕਰੀਏ। ਜੋ ਕਹਿੰਦੇ ਸਨ ਕਿ ਸੋਚਣ ਵਿਚਾਰਨ ਲਈ ਸਮਾਂ ਨਹੀਂ ਮਿਲਦਾ, ਹੁਣ ਬੈਠ ਕੇ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੋਚ ਲਉ, ਆਪਣੇ ਬਾਰੇ, ਆਪਣਿਆਂ ਬਾਰੇ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਬਾਰੇ। ਔਖੇ-ਸੌਖੇ ਵੇਲੇ ਅਕਸਰ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਮਾਂ ਵੀ ਗੁਜ਼ਰ ਜਾਵੇਗਾ। ਪਰ ਬਹੁਤ ਕੁਝ ਸਿਖਾ ਜਾਵੇਗਾ।
***
***
***
ਪ੍ਰੋ. ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਗੰਡਮ
***
ਅੱਜ ਜਸਵੰਤ ਸਿੰਘ ਕੰਵਲ ਵੀ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ-ਯਾਤਰਾ ਪੂਰੀ ਗਏ!
(27 ਜੂਨ 1919 - 1 ਫਰਵਰੀ 2020)
***
ਡਾ. ਦਲੀਪ ਕੌਰ ਟਿਵਾਣਾ ਨਹੀਂ ਰਹੇ!
(4 ਮਈ 1935 - 31 ਜਨਵਰੀ 2020)***
*****
***
ਯਾਦਵਿੰਦਰ ਕਰਫਿਊ ਦੀ ਪੁਸਤਕ: ਕਿਹੜਾ ਪੰਜਾਬ
2019 ਦੀ ਕਹਾਣੀ
******
*****
ਗੁਰਬਚਨ ਸਿੰਘ ਭੁੱਲਰ
ਸੰਤੋਖ ਸਿੰਘ ਧੀਰ
2 ਦਸੰਬਰ 1920 - 8 ਫਰਵਰੀ 2010
***
ਸ਼ਬਦਾਂ ਦਾ ਜਾਦੂਗਰ: ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਪ੍ਰੋ. ਕ੍ਰਿਪਾਲ ਕਜ਼ਾਕ
*****