“ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਦਾ ਇੱਥੇ ਆਇਆ ਹਾਂ, ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ। ਘੂਰ ਘੂਰ ਕੇ ...”
(4 ਮਾਰਚ 2021)
(ਸ਼ਬਦ: 1440 )
ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਉਹ ਪਰਵਾਸੀ ਸੀ। ਉੱਤਰ ਪਰਦੇਸ ਵਿੱਚੋਂ ਆਇਆ ਸੀ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਮਿਹਨਤ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਕੇ ਭਵਿੱਖ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ। ਬਿਲਕੁਲ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਅਸੀਂ ਪੰਜਾਬ ਛੱਡ ਕੇ ਕੈਨੇਡਾ ਅਮਰੀਕਾ ਆਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਮੇਰੇ ਪਿੰਡ ਲਾਗਲੇ ਛੋਟੇ ਜੇਹੇ ਕਸਬੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅਤੇ ਉਸਦਾ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਕਿਰਾਏ ਦੇ ਤੰਗ ਜਿਹੇ ਮਕਾਨ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਸਿਲਾਈ ਕਢਾਈ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਕੇ ਪੇਟ ਪਾਲਦੇ ਸਨ। ਛੋਟਾ ਮੁੰਡਾ ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਬਹੁਤੀ ਗੱਲਬਾਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਰਦਾ। ਸਾਰਾ ਦਿਨ ਸਿਲਾਈ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਅਤੇ ਵੱਡਾ ਭਰਾ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਕਟਾਈ ਕਰਦਾ, ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ ਲੈਣ ਦੇਣ ਕਰਦਾ ਤੇ ਹੋਰ ਅੰਦਰਲੇ ਬਾਹਰਲੇ ਕੰਮ ਕਰਦਾ। ਛੋਟੇ ਦਾ ਨਾਮ ਤਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ, ਪਰ ਹਾਂ, ਵੱਡੇ ਦਾ ਨਾਮ ਅਮਜਦ ਸੀ।
ਮੈਂ ਵੀ ਸਿਲਾਈ ਕਢਾਈ ਕਰਵਾੳਣ ਲਈ ਅਮਜਦ ਕੋਲ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੇਰੇ ਲਈ ਬਹੁਤ ਸੌਖਾ ਸੀ। ਸਾਡੀ ਪਰਵਾਸੀਆਂ ਦੀ ਆਦਤ ਹੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਪੰਜਾਬ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੰਜਾਬੀ ਸੂਟ, ਸਾੜ੍ਹੀਆਂ ਤਿਆਰ ਕਰਵਾ ਲਿਆਉਂਦੇ ਹਾਂ। ਆਪਣੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਹੇਲੀਆਂ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਖੈਰ ਇਸ ਸਿਲਸਿਲੇ ਅਧੀਨ ਮੇਰਾ ਅਮਜਦ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ’ਤੇ ਆਉਣਾ ਜਾਣਾ ਬਹੁਤ ਹੀ ਆਮ ਜਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ।
ਹੋਇਆ ਕੀ ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਵੇਰੇ ਸਵੇਰੇ ਅਮਜਦ ਦਾ ਫੋਨ ਆਇਆ। ਉਸਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਘਬਰਾਹਟ ਅਤੇ ਸਹਿਮ ਸੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਘਬਰਾ ਗਈ। ਉਹ ਆਖ ਰਿਹਾ ਸੀ, “ਦੀਦੀ, ਮੈਂਨੂੰ ਇੱਥੇ ਖਤਰਾ ਹੈ। ਮੇਰੀ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਟੇਲਰ ਨਾਲ ਤੂੰ-ਤੂੰ ਮੈਂ-ਮੈਂ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਦਾ ਇੱਥੇ ਆਇਆ ਹਾਂ, ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦਾ। ਘੂਰ ਘੂਰ ਕੇ ਵੇਖਦਾ ਹੈ। ਅੱਜ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਹੱਦ ਹੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਅੱਗੋਂ ਦੀ ਲੰਘਿਆ ਤਾਂ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਅਖੇ ਪਤਾ ਨੀ ਕਿੱਥੋਂ ਆ ਜਾਂਦੇ ਆ ਇਹ ਮੁਸਲੇ। ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਮਾਰਨ ਦੀਆਂ ਧਮਕੀਆਂ ਦਿੰਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ ਸ਼ਹਿਰ ਛੱਡ ਕੇ ਚਲਾ ਜਾ, ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਤੇਰੀ ਖੈਰ ਨਹੀਂ। ਦੀਦੀ! ਮੇਰਾ ਇੱਥੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ। ਮੇਰੀ ਸਹਇਤਾ ਕਰੋ। ਆ ਕੇ ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰੋ।”
ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਅਮਜਦ ਤੂੰ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰ। ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਹੋਣ ਲੱਗਾ। ਮੈਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਤਕ ਆਉਂਦੀ ਹਾਂ।”
ਇੰਨਾ ਕਹਿ ਕੇ ਫੋਨ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਸੋਚਣ ਲੱਗ ਪਈ ਕਿ ਮੈਂ ਆਖ ਤਾਂ ਦਿੱਤਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਆਉਂਦੀ ਹਾਂ, ਪਰ ਜਾ ਕੇ ਕੀ ਕਰਾਂਗੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੌਣ ਹੈ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਇਸਦੀ ਲੜਾਈ ਹੈ। ਉਹ ਕਿਹੋ ਜਿਹਾ ਹੈ। ਇਹ ਨਾ ਹੋਵੇ ਉਹ ਮੇਰੇ ਪਿੱਛੇ ਹੀ ਪੈ ਜਾਵੇ! ਪਰ ਇਸਦੀ ਮਦਦ ਕਰਨਾ ਵੀ ਫਰਜ਼ ਹੈ। ਇਹਨਾਂ ਸੋਚਾਂ ਵਿੱਚ ਡੁੱਬੀ ਮੈਂ ਨਹਾ ਧੋ ਤਿਆਰ ਹੋ ਗਈ ਅਤੇ ਦੋ ਘੰਟਿਆਂ ਵਿੱਚ ਅਮਜਦ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ’ਤੇ ਪੁੱਜ ਗਈ। ਮੈਂਨੂੰ ਤੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਪਿੰਡੋਂ ਆਏ ਇੱਕ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਅਮਜਦ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ’ਤੇ ਰੌਣਕ ਜਿਹੀ ਆ ਗਈ। ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਜਿਹਾ ਮਿਲ ਗਿਆ ਹੋਵੇ।
ਮੈਂ, ਅਮਜਦ ਤੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਪਿੰਡੋਂ ਆਇਆ ਭਰਾ ਲਗਦਾ ਮੁੰਡਾ, ਤਿੰਨੇ ਜਾਣੇ ਉਸ ਆਦਮੀ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਵੱਲ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਏ ਜਿਸ ਨਾਲ ਅਮਜਦ ਦੀ ਲੜਾਈ ਸੀ। ਪੰਜ ਸੱਤ ਮਿੰਟਾਂ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਤਿੰਨੇ ਜਾਣੇ ਉਸਦੀ ਦੁਕਾਨ ਤੇ ਪੁੱਜ ਗਏ। ਸਾਨੂੰ ਅਮਜਦ ਨਾਲ ਦੇਖ ਕੇ ਉਹ ਹੈਰਾਨ ਜਿਹਾ ਹੋਇਆ ਅਤੇ ਸਾਡੇ ਮੂੰਹ ਵੱਲ ਤੱਕਣ ਲੱਗ ਪਿਆ, ਜਿਵੇਂ ਕਿਸੇ ਫਰਮਾਨ ਦੀ ਉਡੀਕ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਪਿੰਡੋਂ ਨਾਲ ਆਏ ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਭੈਣ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡੋਂ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਦਾ ਨਾਮ ਲੈ ਕੇ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇਹ ਤਹਿਸੀਲਦਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਬੇਟੀ ਹੈ ਅਤੇ ਕੈਨੇਡਾ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਸੁਣ ਕੇ ਉਸਨੇ ਸਾਨੂੰ ਬੈਠਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਅਸੀਂ ਦੁਕਾਨ ਵਿੱਚ ਪਏ ਇੱਕ ਬੈਂਚ ਤੇ ਕੁਰਸੀ ਉੱਤੇ ਬੈਠ ਗਏ।
ਮੈਂ ਕੁਰਸੀ ’ਤੇ ਬੈਠਣ ਸਾਰ ਹੀ ਬੋਲ ਪਈ, “ਵੀਰੇ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ ਥੋਨੂੰ ਦੋਨਾਂ ਨੂੰ?”
ਉਹ ਆਪਣੀ ਕੁਰਸੀ ਤੋਂ ਉੱਠ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਭੈਣ! ਇਹ ਮੇਰੇ ਗਾਹਕ ਖਰਾਬ ਕਰਦਾ ਹੈ।”
ਮੈਂ ਆਖਿਆ. “ਉਹ ਕਿਵੇਂ?”
ਉਸ ਨੂੰ ਕੁਝ ਸੁੱਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰਿਹਾ। ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੋਂ ਤਾੜ ਗਈ ਸਾਂ ਕਿ ਲੜਾਈ ਐਵੇਂ ਖਾਹ-ਮਖਾਹ ਦੀ ਹੀ ਹੈ। ਮੇਰੇ ਜ਼ੋਰ ਦੇਣ ’ਤੇ ਉਸਨੇ ਕਹਿਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ, “ਇਸਨੇ ਇੱਥੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਦੁਕਾਨ ਖੋਲ੍ਹ ਲਈ। ਮੇਰਾ ਕੰਮ ਘਟ ਗਿਆ ਹੁਣ। ਇਹ ਕਿਉਂ ਆ ਕੇ ਸਾਡਾ ਧੰਦਾ ਚੌਪਟ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਤੁਹਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਪਤਾ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਸਾਡੇ ਗੁਰੂਆਂ ਨਾਲ ਇੰਨੀਆਂ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ। ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਨੀਹਾਂ ਵਿੱਚ ਚਿਣਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉੱਪਰੋਂ ਇੱਧਰ ਸਾਡੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਆ ਕੇ ਸਾਨੂੰ ਹੋਰ ਦੁੱਖ ਦਿੰਦੇ ਹਨ।”
“ਬੱਸ ਇਹੀ ਗੱਲ ਹੈ?” ਮੈਂ ਕਿਹਾ।
ਮੈਂਨੂੰ ਹਾਸਾ ਵੀ ਆਵੇ ਤੇ ਦੁੱਖ ਵੀ ਹੋਵੇ। ਕਿੰਨਾ ਭੋਲਾ ਹੈ ਇਹ! ਮੈਂਨੂੰ ਉਸਦੀ ਹਾਲਤ ’ਤੇ ਤਰਸ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਉਸਦੇ ਮੋਢੇ ’ਤੇ ਹੱਥ ਰੱਖਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਵੀਰੇ, ਇਹ ਤਾਂ ਫਿਰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਹੀ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਥੇ ਆਇਆ ਹੈ। ਦੇਖ ਸਾਨੂੰ! ਅਸੀਂ ਬਿਗਾਨੇ ਮੁਲਕਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਕੇ ਕਮਾਈਆਂ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਕਮਾਈਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਸਗੋਂ ਉੱਥੇ ਜਾ ਕੇ ਵੱਡੇ ਵੱਡੇ ਸਰਕਾਰੀ ਅਹੁਦਿਆਂ ’ਤੇ ਬੈਠੇ ਹਾਂ। ਹੋਰ ਤਾਂ ਹੋਰ ਆਪਣੇ ਕਿੰਨੇ ਬੰਦੇ ਉੱਥੇ ਪਾਰਲੀਮੈਂਟ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਹਨ। ਕੈਨੇਡਾ ਦਾ ਤਾਂ ਰੱਖਿਆ ਮੰਤਰੀ ਵੀ ਸਿੱਖ ਹੈ। ਉਹ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਨਹੀਂ ਕਹਿੰਦੇ ਤੁਸੀਂ ਕਿਉਂ ਆਏ ਹੋ? ਜੇਕਰ ਉਹ ਵੀ ਸਾਨੂੰ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਉੱਥੋਂ ਭਜਾ ਦੇਣ ਤਾਂ ਸਾਡਾ ਕੀ ਬਣੂੰ?”
ਜਿਵੇਂ ਹੀ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇਹ ਗੱਲ ਕਹੀ, ਇੱਕ ਸੋਚ ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ਤੇ ਸਾਫ ਦਿਖਾਈ ਦੇਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਉਹ ਸ਼ਰਮਿੰਦਾ ਜਿਹਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਪਰ ਹਾਰ ਮੰਨਣੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਚਾਹੁੰਦਾ। ਕੁਝ ਰੁਕ ਕੇ ਫਿਰ ਬੋਲ ਪਿਆ, “ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਜਿਹੜੇ ਸਾਡੇ ਗੁਰੂਆਂ ’ਤੇ ਏਨੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤੇ ਆ, ਉਹ ਅਸੀਂ ਕਿਵੇਂ ਭੁੱਲ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।”
“ਵੀਰੇ, ਤੈਨੂੰ ਪੱਕਾ ਪਤਾ ਹੈ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤੇ ਆ?”
ਮੈਂ ਅਜੇ ਵਾਕ ਮੁਕਾਇਆ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਬੋਲ ਪਿਆ, “ਤੇ ਹੋਰ ਕਿਹਨਾਂ ਨੇ ਕੀਤਾ ਹੈ ਆ? ਕੀ ਅਰੰਗਜ਼ੇਬ ਮੁਸਲਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸੂਬਾ ਸਰਹੰਦ ਵੀ ਭੈਣ ਦੇਣਾ ਤੁਰਕੂ ਹੀ ਸੀ।”
ਉਹ ਹੋਰ ਵੀ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਅਗਲੀ ਗਾਲ੍ਹ ਉਸਦੇ ਗਲੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਰੁਕ ਗਈ ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਭੈਣ ਦੇਣਾ ਕਹਿਣ ’ਤੇ ਹੀ ਟੋਕ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਹੁਣ ਤਕ ਅਮਜਦ ਕੁਝ ਹੌਸਲੇ ਵਿੱਚ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਕੁਝ ਕੁਝ ਜੇਤੂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਪਰ ਚੁੱਪ ਸੀ।
ਮੈਂ ਸਮਝ ਗਈ ਸਾਂ ਕਿ ਅਸਲ ਮਸਲਾ ਕੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਪਿੰਡੋਂ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਆਏ ਬਾਈ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ਵੱਲ ਤੱਕਿਆ। ਬਾਈ ਅਜੇ ਤਕ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ ਬੋਲਿਆ ਅਤੇ ਹੁਣ ਵੀ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹੋਂ ਹੀ ਜਵਾਬ ਉਡੀਕ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਸਮਝ ਗਈ ਸਾਂ ਕਿ ਮੈਂਨੂੰ ਹੀ ਬੋਲਣਾ ਪੈਣਾ ਹੈ।
“ਨਹੀਂ! ਨਹੀਂ! ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਗੁਰੂਆਂ ’ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤੇ। ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੇ ਸਾਹਿਬਜ਼ਾਦਿਆਂ ਨੂੰ ਨੀਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਚਿਣਿਆ। ਇਹ ਤਾਂ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸੱਤਾ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਸਰਕਾਰ ਸੀ, ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੀ ਹਕੂਮਤ ਸੀ ਜਿਸਨੇ ਗੁਰੂਆਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈਆਂ ਲੜੀਆਂ। ਸਿੱਖਾਂ ’ਤੇ ਜ਼ੁਲਮ ਕੀਤੇ। ਗੁਰੂ ਦਾ ਚਾਂਦਨੀ ਚੌਂਕ ਵਿੱਚ ਸੀਸ ਕੱਟਿਆ। ਸਰਕਾਰ ਜਾਂ ਸੱਤਾ ਹਮੇਸ਼ਾ ਹੀ ਅੱਤਿਆਚਾਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਹੁਣ ਹੀ ਦੇਖ ਲਵੋ। ਹੁਣ ਨੀ ਸਾਡੇ ’ਤੇ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਹੁੰਦੇ। ਹੁਣ ਵੀ ਤਾਂ ਲੋਕ ਅੱਤਿਆਚਾਰ ਦਾ ਸ਼ਿਕਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਦਿਲੀ ਵਿੱਚ ਕੀ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਇੰਦਰਾ ਦੇ ਮਰਨ ਵੇਲੇ? ਕੌਣ ਸਨ ਉਹ ਜਿਹਨਾਂ ਨੇ ਸਿੱਖਾਂ ਨੂੰ ਮਾਰਿਆ? ਤੇ ਫਿਰ ਗੁਜਰਾਤ ਵਿੱਚ ਕਿੰਨੇ ਵਿਚਾਰੇ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਦਾ ਕਤਲ ਹੋਇਆ? ਉਸਦੇ ਚਿਹਰੇ ’ਤੇ ਕੁਝ ਗੰਭੀਰਤਾ ਜਿਹੀ ਛਾ ਗਈ ਤੇ ਮੇਰੇ ਚਿਹਰੇ ’ਤੇ ਲਾਈ ਉਸਦੀ ਟਿਕਟਿਕੀ ਹੋਰ ਵੀ ਡੂੰਘੀ ਹੋ ਗਈ।
ਮੈਂ ਸਥਿਤੀ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਵਿੱਚ ਰੱਖਦਿਆਂ ਬੜੀ ਨਰਮ ਜਿਹੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਆਖਿਆ, ਵੀਰੇ ਤੂੰ ਖਬਰਾਂ ਨਹੀਂ ਸੁਣਦਾ। ਅਖਬਾਰ ਨੀ ਪੜ੍ਹਦਾ? ਦੇਖ ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਇੱਕ ਬੰਦੇ ਨੂੰ ਹਿੰਦੂਆਂ ਦੇ ਇੱਕ ਭੜਕੇ ਟੋਲੇ ਨੇ ਕੁੱਟ ਕੁੱਟ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ, ਅਖੇ ਤੇਰੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਗਾਂ ਦਾ ਮਾਸ ਹੈ। ਤੂੰ ਦੇਖਿਆ ਨਹੀਂ ਟਰੱਕ ਤੋਂ ਉਤਾਰ ਕੇ ਬੰਦਾ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ? ਕਹਿੰਦੇ, ਤੂੰ ਗਊਆਂ ਵੱਢਣ ਲਈ ਲਿਜਾ ਰਿਹਾ ਹੈਂ। ਬਾਬਰੀ ਮਸਜਿਦ ਦਾ ਰੌਲਾ ਪਾਈ ਜਾਂਦੇ ਐ। ਕਹਿੰਦੇ ਢਾਹ ਕੇ ਰਾਮ ਮੰਦਰ ਬਣਾਉਣਾ ਹੈ। ਤੂੰ ਦੂਰ ਨਾ ਜਾ, ਆਪਣੇ ਇੱਥੇ ਹੀ ਦੇਖ ਲੈ, ਕੀ ਕੁਝ ਹੋਈ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?”
ਮੇਰੀਆਂ ਇਹ ਸਾਰੀਆਂ ਇੱਕੋ ਸਾਹੇ ਕਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਉਸਨੇ ਬੜੇ ਧਿਆਨ ਨਾਲ ਸੁਣੀਆਂ ਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਹਾਂ ਭੈਣੇ, ਇਹੋ ਜਿਹੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਪੜ੍ਹਦਾ ਰਹਿਨਾ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਤੇ ਟੀਵੀ ’ਤੇ ਵੀ ਰੋਜ਼ ਹੀ ਦੇਖੀਦਾ ਦਾ ਇਹੋ ਜਿਹਾ ਕੰਜਰਖਾਨਾ ...।”
“ਹਾਂ ਸੱਚ ... ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣਾ ਨਾਂ ਤਾਂ ਦੱਸ।” ਮੈਂ ਨੇੜਤਾ ਜਿਹੀ ਜਿਤਾਉਂਦੀ ਨੇ ਪੁੱਛਿਆ।
“ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਭੈਣੇ ਗੁਰਸੇਵਕ ਹੈ ਪਰ ਸਾਰੇ ਮੈਂਨੂੰ ਸੇਵਾ ਹੀ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਲਾਗਲੇ ਪਿੰਡੋਂ ਹੀ ਹਾਂ।”
“ਦੇਖ ਸੇਵੇ, ਜੇਕਰ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂਆਂ ਦੀ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨਾਲ ਲੜਾਈ ਹੁੰਦੀ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਗੁਰੂ ਮੁਸਲਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਨਾ ਸਮਝਦੇ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਹਰੀਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ ਇੱਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਤੋਂ ਕਿਉਂ ਰਖਵਾਉਂਦੇ?” ਮੈਂ ਭਾਂਪ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਸੇਵੇ ਨੂੰ ਇਸ ਗੱਲ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈ। “ਸੂਫੀ ਫਕੀਰ ਸਾਂਈ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਤੋਂ ਰਖਵਾਈ ਸੀ ਹਰਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਨੀਂਹ। ਦਰਵੇਸ਼ ਸਾਂਈ ਮੀਆਂ ਮੀਰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਦੇਵ ਜੀ ਦਾ ਮਿੱਤਰ ਸੀ। ਇਹ ਗੱਲ ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਦਰਜ਼ ਹੈ।” ਮੈਂ ਸੇਵੇ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦੇ ਤਰੀਕੇ ਨਾਲ ਕਿਹਾ।
ਸੇਵਾ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਸੁਣ ਕੇ ਬਿਲਕੁਲ ਹੀ ਖਾਮੋਸ਼ ਹੋ ਗਿਆ ਤੇ ਅਮਜਦ ਵੱਲ ਹੱਥ ਵਧਾ ਕੇ ਆਖਣ ਲਗਾ, “ਭਰਾਵਾ ਆਪਾਂ ਕੀ ਵੰਡਣਾ? ਤੂੰ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ਖਾਣੀ ਹੈ ਤੇ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਕਿਸਮਤ ਖਾਣੀ ਹੈ।”
ਸੇਵੇ ਨੇ ਅਮਜਦ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ ਤੇ ਕਿਹਾ, “ਹੁਣ ਤੁਸੀਂ ਚਾਹ ਪੀ ਕੇ ਜਾਇਓ।”
ਉਸਨੇ ਚਾਹ ਮੰਗਵਾਈ। ਸਾਰਿਆਂ ਨੇ ਬੜੇ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਚਾਹ ਪੀਤੀ। ਅਮਜਦ ਅਤੇ ਸੇਵੇ ਨੇ ਕੁਝ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਕਾਰੋਬਾਰਾਂ ਬਾਰੇ ਗੱਲਬਾਤ ਵੀ ਕੀਤੀ।
ਚਾਹ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ। ਸੇਵੇ ਨੇ ਚਾਹ ਵਾਲੇ ਗਿਲਾਸ ਫੜ ਕੇ ਪਾਸੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤੇ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਕੁਰਸੀ ’ਤੇ ਬੈਠ ਕੰਮ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪਿਆ।
ਅਤੇ ਅਮਜਦ ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਦੁਕਾਨ ਵੱਲ ਨੂੰ ਹੋ ਤੁਰਿਆ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(2619)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: