“ਜੇਕਰ ਪਟਾਕਿਆਂ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਰ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਵਿਰੋਧ ...”
(19 ਅਕਤੂਬਰ 2025)
ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਪਟਾਕੇ ਚਲਾਉਣ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਬਹੁਤ ਪੁਰਾਣੀ ਹੈ। ਇਹ ਵਿਹਾਰ ਨਾ ਸਿਰਫ ਧਾਰਮਿਕ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਨਾਲ ਜੁੜਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ ਬਲਕਿ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਿੱਤਾਂ, ਵਿਆਹਾਂ, ਖੇਡਾਂ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਆਯੋਜਨਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਆਪਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਵਰਤਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜਦੋਂ ਗੱਲ ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਤਿਉਹਾਰ ਦਿਵਾਲੀ ਦੀ ਆਉਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਅਚਾਨਕ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰੇਮੀ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰ ਪ੍ਰੇਮੀ ਜਾਗ ਉੱਠਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਪਟਾਕਿਆਂ ਨਾਲ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਅਤੇ ਸ਼ੋਰ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਵਿਰੋਧ ਕਰਨ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ ਹਨ, ਜਿਸ ਨਾਲ ਜਾਨਵਰ ਡਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਵਾਯੂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਹੀ ਲੋਕ ਹੋਰ ਮੌਕਿਆਂ ’ਤੇ ਚੁੱਪ ਕਿਉਂ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ? ਇਹ ਸਵਾਲ ਨਾ ਸਿਰਫ ਇੱਕ ਵਿਚਾਰ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਹੈ ਬਲਕਿ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਧ ਰਹੇ ਦੋਗਲੇਪਣ ਨੂੰ ਵੀ ਉਜਾਗਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਮੌਕਿਆਂ ਦੀ, ਜਿੱਥੇ ਪਟਾਕੇ ਚਲਾਉਣਾ ਆਮ ਹੈ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕਿਸੇ ਵੀ ਧਰਮ ਵੱਲੋਂ ਆਪਣੇ ਧਾਰਮਿਕ ਦਿਨਾਂ ਨੂੰ ਮਨਾਉਣ ਲਈ ਵਿਸ਼ਾਲ ਜਲੂਸ ਕੱਢੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਜਲੂਸਾਂ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਇਜ਼ਹਾਰ ਵਜੋਂ ਪਟਾਕੇ ਅਤੇ ਆਤਿਸ਼ਬਾਜ਼ੀ ਵੀ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਾ ਸਿਰਫ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਦੀ ਹੈ ਬਲਕਿ ਲੋਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉਤਸ਼ਾਹ ਵੀ ਪੈਦਾ ਕਰਦੀ ਹੈ। ਪਰ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੌਕਿਆਂ ਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ। ਉਹ ਚੁੱਪ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਕੋਈ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ। ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਟਾਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਅਹਿਮ ਹਿੱਸਾ ਬਣੇ ਹੋਏ ਹਨ। ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਪਾਰਟੀ ਚੋਣਾਂ ਜਿੱਤਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਵਰਕਰ ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਪਟਾਕੇ ਚਲਾ ਕੇ ਜਿੱਤ ਦਾ ਜਸ਼ਨ ਮਨਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ, 2024 ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਸਭਾ ਚੋਣਾਂ ਵਿੱਚ ਭਾਜਪਾ ਦੀ ਜਿੱਤ ’ਤੇ ਦੇਸ਼ ਭਰ ਵਿੱਚ ਪਟਾਕੇ ਚਲਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਆਮ ਆਦਮੀ ਪਾਰਟੀ ਨੇ ਅਰਵਿੰਦ ਕੇਜਰੀਵਾਲ ਦੀ ਜ਼ਮਾਨਤ ’ਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਪਟਾਕੇ ਚਲਾਏ। ਇਹ ਪਟਾਕੇ ਵੀ ਵਾਯੂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕੋਈ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰੇਮੀ ਇਸ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਉੱਤਰਦਾ। ਇਹ ਦੋਗਲਾਪਣ ਕਿਉਂ? ਕੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਸਿਰਫ ਧਾਰਮਿਕ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ’ਤੇ ਹੀ ਖਤਰਨਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਾਂ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜਿੱਤਾਂ ਵਿੱਚ ਇਹ ਫਾਇਦੇਮੰਦ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ?
ਵਿਆਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਟਾਕੇ ਚਲਾਉਣਾ ਇੱਕ ਰਵਾਇਤੀ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੈ। ਵਿਆਹ ਵਾਲੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਮਹਿਮਾਨ ਅਤੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਆਪਣੀ ਵਿੱਤੀ ਸਮਰੱਥਾ ਅਨੁਸਾਰ ਪਟਾਕੇ ਚਲਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਹਰ ਸਾਲ ਲੱਖਾਂ ਵਿਆਹ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਹਰ ਵਿਆਹ ਵਿੱਚ ਪਟਾਕੇ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਿਆਹਾਂ ਵਿੱਚ ਵਰਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਪਟਾਕੇ ਵੀ ਵਾਯੂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਧਾਉਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਇਸ ’ਤੇ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਬੋਲਦਾ। ਖੇਡਾਂ ਦੇ ਮੈਦਾਨ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹੀ ਹਾਲ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਭਾਰਤ ਕ੍ਰਿਕਟ ਵਰਲਡ ਕੱਪ ਜਾਂ ਓਲੰਪਿਕ ਵਿੱਚ ਜਿੱਤ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਪੂਰਾ ਦੇਸ਼ ਪਟਾਕੇ ਚਲਾ ਕੇ ਖੁਸ਼ੀ ਮਨਾਉਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਵੱਡੇ ਆਯੋਜਨ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਆਈਪੀਐੱਲ ਦੇ ਫਾਈਨਲ ਜਾਂ ਉਦਘਾਟਨੀ ਸਮਾਰੋਹ ਸਮੇਤ ਮੈਚਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪਟਾਕੇ ਅਤੇ ਆਤਿਸ਼ਬਾਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉਦਘਾਟਨ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਸਭ ਮੌਕੇ ਵੀ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਪਰ ਵਿਰੋਧ ਕੋਈ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ।
ਹੁਣ ਗੱਲ ਕਰੀਏ ਦਿਵਾਲੀ ਤੇ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਵਿਰੋਧ ਦੀ, ਦਿਵਾਲੀ ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਦਾ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਤਿਉਹਾਰ ਹੈ ਜੋ ਪ੍ਰਭੂ ਸ਼੍ਰੀ ਰਾਮ ਜੀ ਦੇ ਅਯੁੱਧਿਆ ਵਾਪਸ ਆਉਣ ਦੀ ਖੁਸ਼ੀ ਵਿੱਚ ਮਨਾਇਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਪਟਾਕੇ ਚਲਾਉਣਾ ਰੌਸ਼ਨੀ ਅਤੇ ਖੁਸ਼ੀ ਦਾ ਪ੍ਰਤੀਕ ਹੈ। ਪਰ ਹਰ ਸਾਲ ਦਿਵਾਲੀ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰੇਮੀ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰ ਪ੍ਰੇਮੀ ਇਸਦੇ ਵਿਰੋਧ ਵਿੱਚ ਉੱਤਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਟਾਕੇ ਨਾਲ ਵਾਯੂ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰ ਡਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਜੇ ਅੰਕੜੇ ਵੇਖੀਏ ਤਾਂ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਦਿਵਾਲੀ ਸਮੇਂ ਪੀਐੱਮ 2.5 ਦੇ ਪੱਧਰ ਵਧ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅਧਿਐਨ ਅਨੁਸਾਰ ਦਿਵਾਲੀ ਵਾਲੀ ਰਾਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ 15.7 ਮਾਈਕ੍ਰੋਗ੍ਰਾਮ ਪ੍ਰਤੀ ਘਣ ਮੀਟਰ ਵਧ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਇਹ ਪੂਰਾ ਚਿੱਤਰ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੇ ਮੁੱਖ ਕਾਰਨਾਂ ਵਿੱਚ ਪਰਾਲੀ ਸਾੜਨਾ (30-40%), ਵਾਹਨਾਂ ਦਾ ਧੂੰਆਂ (20-30%) ਅਤੇ ਉਦਯੋਗਿਕ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ (15-20%) ਸ਼ਾਮਲ ਹਨ ਜਦਕਿ ਪਟਾਕੇ ਸਿਰਫ 5% ਤਕ ਯੋਗਦਾਨ ਪਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਫਿਰ ਵੀ ਵਿਰੋਧ ਸਿਰਫ ਦਿਵਾਲੀ ’ਤੇ ਕਿਉਂ? ਇਹ ਵਿਰੋਧ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਲਗਦਾ ਹੈ ਕਿ ਇਹ ਇੱਕ ਚੋਣਵੀਂ ਨੀਤੀ ਹੈ ਜੋ ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਸ਼ਲੇਸ਼ਕ ਅਤੇ ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ਅਤੇ ਲੋਕ ਇਸ ਨੂੰ ਦੋਗਲਾਪਣ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਉਦਾਹਰਨ ਵਜੋਂ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ’ਤੇ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆ ਵਿੱਚ ਪਟਾਕੇ ਚਲਾਏ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਇਹ ਵੱਡੇ ਪੱਧਰ ’ਤੇ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ’ਤੇ ਕੋਈ ਰੋਕ ਨਹੀਂ ਲਗਦੀ। ਬਾਲੀਵੁੱਡ ਅਭਿਨੇਤਰੀ ਸੋਨਾਕਸ਼ੀ ਸਿਨਹਾ ਨੇ ਦਿਵਾਲੀ ’ਤੇ ਪਟਾਕੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਦੱਸ ਕੇ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਪਰ ਨਵੇਂ ਸਾਲ ’ਤੇ ਆਪ ਆਤਿਸ਼ਬਾਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਈ। ਇਹੀ ਦੋਗਲਾਪਣ ਹੈ। ਸੋਸ਼ਲ ਮੀਡੀਆ ’ਤੇ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪੋਸਟਾਂ ਵਿੱਚ ਇਸ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕੀਤਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰੇਮੀ ਸਿਰਫ ਹਿੰਦੂ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ’ਤੇ ਜਾਗਦੇ ਹਨ ਜਦਕਿ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਦੇ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ’ਤੇ ਚੁੱਪ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ।
ਜਾਨਵਰ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਵੀ ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ। ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪਟਾਕੇ ਨਾਲ ਜਾਨਵਰ ਡਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਪਰ ਜਦੋਂ ਹੋਰ ਧਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਮੌਕੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਬਲੀ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਚੁੱਪ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਧਾਰਮਿਕ ਤਿਉਹਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਬਲੀ ਆਮ ਹੈ, ਪਰ ਦਿਵਾਲੀ ਮੌਕੇ ਸ਼ੋਰ ਪ੍ਰਦੁਸ਼ਣ ਨਾਲ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਡਰ ਜਾਣ ਦੀ ਦੁਹਾਈ ਦੇ ਹੱਕ ਵਿੱਚ ਛਾਤੀ ਪਿੱਟਣ ਵਾਲਿਆਂ ਦੇ ਮੂੰਹ ਵਿੱਚ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੀ ਬਲੀ ਮੌਕੇ ਦਹੀਂ ਜੰਮ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕੋਈ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਸਰਹੱਦੀ ਤਕਰਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਬੰਬਾਰੀ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਅਤੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸ ’ਤੇ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ। ਇਹ ਦੋਗਲਾਪਣ ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਨੂੰ ਨਿਸ਼ਾਨਾ ਬਣਾਉਣ ਵਾਲੀ ਨੀਤੀ ਵੱਲ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਸਨਾਤਨੀ ਸਹਿਣਸ਼ੀਲ ਹਨ ਅਤੇ ਵਿਰੋਧ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ।
ਇਸ ਵਿਸ਼ੇ ਨੂੰ ਹੋਰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਅਸੀਂ ਵਿਕਲਪ ਵੀ ਦੇਖ ਸਕਦੇ ਹਾਂ। ਸਰਕਾਰ ਨੇ ਗ੍ਰੀਨ ਪਟਾਕੇ ਪੇਸ਼ ਕੀਤੇ ਹਨ, ਜੋ ਘੱਟ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਣ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਸੁਪਰੀਮ ਕੋਰਟ ਨੇ ਵੀ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਗ੍ਰੀਨ ਪਟਾਕਿਆਂ ਨੂੰ ਮਨਜ਼ੂਰੀ ਦਿੱਤੀ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਧਾਰਮਿਕ ਭਾਵਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਠੇਸ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚਦੀ ਅਤੇ ਵਾਤਾਵਰਣ ਵੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਸਵਾਲ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਨੀਤੀ ਸਾਰੇ ਮੌਕਿਆਂ ’ਤੇ ਲਾਗੂ ਹੋਵੇਗੀ ਜਾਂ ਸਿਰਫ ਦਿਵਾਲੀ ਉੱਤੇ? ਵਾਤਾਵਰਣ ਸੁਰੱਖਿਆ ਇੱਕ ਸਾਂਝੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਸ ਨੂੰ ਧਾਰਮਿਕ ਰੰਗ ਨਹੀਂ ਦੇਣਾ ਚਾਹੀਦਾ।
ਜੇਕਰ ਪਟਾਕਿਆਂ ਨਾਲ ਵਾਤਾਵਰਣ ਪ੍ਰਦੂਸ਼ਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਹਰ ਮੌਕੇ ’ਤੇ ਵਿਰੋਧ ਯੋਗ ਹੈ। ਸਰਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਨੂੰ ਇੱਕੋ ਮਾਪਦੰਡ ਅਪਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਦੋਗਲੇ ਵਿਹਾਰ ਨਾਲ ਨਾ ਤਾਂ ਵਾਤਾਵਰਣ ਬਚੇਗਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਏਕਤਾ ਆਏਗੀ। ਸਨਾਤਨ ਧਰਮ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਆਪਣੇ ਅਧਿਕਾਰਾਂ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਉਠਾਉਣੀ ਚਾਹੀਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਵਿਕਲਪਾਂ ਨੂੰ ਅਪਣਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਨਾਲ ਹੀ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਨਿਰਪੱਖ ਅਤੇ ਸੰਤੁਲਿਤ ਸਮਾਜ ਬਣਾ ਸਕਾਂਗੇ।
* * * * *
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ: (