“ਲੇਖਕ ਦੀ ਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਦੀ ਛਪਵਾਈ ਉਦੋਂ ਤਕ ਸਾਰਥਿਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਤਿਆਰ ...”
(21 ਮਈ 2022)
ਮਹਿਮਾਨ: 91.
ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਦਾ ਅਥਾਹ ਸਮੁੰਦਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀਆਂ ਡੂੰਘਾਈਆਂ ਵਿੱਚ ਜੀਵਨ ਪੱਧਰ ਨੂੰ ਉੱਚਾ ਚੁੱਕਣ, ਦੂਰਅੰਦੇਸ਼ੀ, ਵਿਸ਼ਾਲ ਸੋਚ, ਨੈਤਿਕਤਾ, ਵਿਗਿਆਨਕ ਦ੍ਰਿਸ਼ਟੀਕੋਣ, ਆਪਣੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਊਣ ਦੇ ਚੱਜ-ਅਚਾਰ ਦਾ ਭਰਪੂਰ ਖ਼ਜ਼ਾਨਾ ਲੁਕਿਆ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਆਸ਼ਕ ਪੁਸਤਕ ਭੰਡਾਰ ਵਾਲੇ ਕਮਰੇ ਨੂੰ ਮੰਦਰ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਸਮਝਦੇ ਕਿਉਂਕਿ ਇਨ੍ਹਾਂ ਮੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਪਦੇਸ਼ਕਾਂ, ਬੁੱਧੀਜੀਵੀਆਂ, ਵਿਗਿਆਨੀਆਂ, ਫ਼ਿਲਾਸਫ਼ਰਾਂ, ਸਾਹਿਤਕਾਰਾਂ ਅਤੇ ਖੋਜੀਆਂ ਦੀਆਂ ਆਤਮਾਵਾਂ ਧੜਕਦੀਆਂ ਹਨ। ਉੱਤਮ ਪੁਸਤਕਾਂ ਜਿੱਥੇ ਮਨੁੱਖ ਦੀ ਤਰੱਕੀ ਦੇ ਰਾਹ ਦੀਆਂ ਮੀਲ ਪੱਥਰ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ ਉੱਥੇ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਉਦੇਸ਼ ਇੱਕ ਨਰੋਈ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਨੂੰ ਵਿਕਸਤ ਕਰਨਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੀ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਪੁਸਤਕ ਸੱਭਿਆਚਾਰ ਨੂੰ ਹੁਲਾਰਾ ਦੇਣ ਲਈ ਜਸਬੀਰ ਬੇਗਮਪੁਰੀ ਨੇ ਆਪਣਾ ਆਪਾ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨੂੰ ਸਮਰਪਿਤ ਕਰਨ ਦਾ ਅਹਿਦ ਲੈ ਲਿਆ। ਅੱਜ ਦੇ ਮੋਬਾਇਲ ਅਤੇ ਕੰਪਿਊਟਰ ਕਲਚਰ ਵਿੱਚ ਨੌਜਵਾਨ ਪੀੜ੍ਹੀ ਦਾ ਰਵਈਆ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਬਹੁਤਾ ਸਲਾਹੁਣਯੋਗ ਨਹੀਂ ਹੈ ਪ੍ਰੰਤੂ ਸਦਕੇ ਜਾਈਏ ਜਸਵੀਰ ਬੇਗਮਪੁਰੀ ਦੇ, ਜਿਸ ਨੇ ਇਸ ਦੌਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਨੂੰ ਘਰ-ਘਰ ਪਹੁੰਚਾਉਣ ਦਾ ਤਹਈਆ ਕਰ ਰੱਖਿਆ ਹੈ।
ਤਹਿਸੀਲ ਗੜ੍ਹਸ਼ੰਕਰ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੁਸ਼ਿਆਪੁਰ ਦੇ ਪਿੰਡ ਬੇਗਮਪੁਰ ਵਿੱਚ ਪਿਤਾ ਰਾਮ ਕਿਸ਼ਨ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਸੁਰਿੰਦਰ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ 11 ਦਸੰਬਰ 1967 ਨੂੰ ਜਸਵੀਰ ਦਾ ਜਨਮ ਹੋਇਆ। ਜਸਵੀਰ ਬੜੇ ਫ਼ਕਰ ਨਾਲ ਦੱਸਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਸ ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਪ੍ਰਾਇਮਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦੇ ਸਮੇਂ ਬਾਕੀ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਤੋਂ ਉਲਟ ਫੱਟੀ ਲਿਖਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕ ਸੀ। ਉਹ ਇੱਕ ਦਿਨ ਵਿੱਚ ਚਾਰ-ਚਾਰ ਵਾਰ ਵੀ ਫੱਟੀ ਧੋ ਸਵਾਰ ਕੇ ਬੜੀ ਰੀਝ ਨਾਲ ਫੱਟੀ ਲਿਖਦਾ। ਜਸਵੀਰ ਦੇ ਘਰ ਦਾ ਮਾਹੌਲ ਗਰੀਬੀ ਦਾਵੇ ਵਾਲਾ ਹੀ ਸੀ। ਦਲਿਤ ਪਰਿਵਾਰ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮਿਹਨਤ ਮੁਸ਼ੱਕਤ ਦੀ ਨਿਆਮਤ ਉਸ ਨੂੰ ਗੁੜ੍ਹਤੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮਿਲੀ। ਦਸਵੀਂ ਜਮਾਤ ਪਾਸ ਕਰਨ ਮਗਰੋਂ ਕੁਝ ਕਰਨ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਅਧੀਨ ਉਸਨੇ ਕਈ ਪਾਸੇ ਹੱਥ ਪੈਰ ਮਾਰੇ। ਆਯੁਰਵੈਦਿਕ ਦੀ ਸਿੱਖਿਆ ਲੈਣ ਲਈ ਸਾਈਕਲ ਆਸਰੇ ਕੱਚਿਆ ਰਾਹਾਂ ਉੱਤੇ ਕਈ ਮੀਲਾਂ ਦਾ ਸਫ਼ਰ ਤੈਅ ਕੀਤਾ। ਕਈ ਮਹੀਨੇ ਬੀਤ ਦੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਟਿੱਬਿਆਂ ਦੀਆਂ ਟੁੱਟੀਆਂ ਪਗ-ਡੰਡੀਆਂ ਉੱਤੇ ਤੁਰਦੇ ਫਿਰਦੇ ਇੱਕ ਦਿਨ ਆਯੂਰਵੈਦਿਕ ਸਿੱਖਿਆ ਲੈਣ ਤੋਂ ਵੀ ਮਨ ਅੱਕ ਗਿਆ। ਫਿਰ ਜਸਬੀਰ ਨੇ ਰੋਜ਼ੀ ਰੋਟੀ ਦਾ ਤੋਰਾ ਤੋਰਨ ਲਈ ਲਾਟਰੀਆਂ ਦੀ ਟਿਕਟਾਂ ਵੇਚਣ ਦਾ ਧੰਦਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਲਿਆ। ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਟਿਕਟਾਂ ਵੇਚਣ ਲਈ ਝੂਠੇ ਕਿਸਮਤ ਦੇ ਸਬਜ਼ਬਾਗ ਦਿਖਾਉਣੇ। ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ’ਤੇ ਲਾਟਰੀਆਂ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਰੱਖ ਕੇ ਬੈਠ ਜਾਣਾ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਅੱਡੇ ’ਤੇ। ਉਹ ਦੱਸਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਲੁਧਿਆਣੇ ਤੋਂ ਲਾਟਰੀ ਦੀਆਂ ਟਿਕਟਾਂ ਲੈਣ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਅੱਡੇ ਦੀ ਇੱਕ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ਉਸਨੇ ਓਸ਼ੋ ਦੀ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਕਿਤਾਬ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਲੈ ਆਉਣੀ। ਓਸ਼ੋ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਫਿਰ ਹੋਰ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਵੀ ਚੇਟਕ ਲੱਗ ਗਈ। ਜਦੋਂ ਘਰ ਵਿੱਚ 30-35 ਪੁਸਤਕਾਂ ਹੋ ਗਈਆਂ ਤਾਂ ਲਾਟਰੀ ਦੇ ਸਟਾਲ ਉੱਤੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੀ ਰੱਖ ਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ। ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਅਜਮੇਰ ਸਿੱਧੂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਰੱਖ ਕੇ ਬੈਠਾ ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਦੇ ਕੋਲ ਜਾ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਕੁਝ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਦੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵੀ ਰੱਖ ਲਵੇ। ਬੱਸ ਫਿਰ ਕੀ ਸੀ, ਪੁਸਤਕ ਸਟਾਲ ਵੱਡਾ ਹੋ ਗਿਆ।
ਫਿਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਜਸਬੀਰ ਦਾ ਲਾਟਰੀਆਂ ਦੇ ਧੰਦੇ ਤੋਂ ਵੀ ਮਨ ਅੱਕ ਗਿਆ। ਪ੍ਰੰਤੂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਮੋਹ ਲਗਾਤਾਰ ਵਧਦਾ ਰਿਹਾ। ਫਿਰ ਮਨ ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਕਿ ਛੋਟੀ ਮੋਟੀ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਜਾਵੇਗੀ, ਇਸ ਲਈ ਕੋਈ ਡਿਪਲੋਮਾ ਕਰ ਲਿਆ ਜਾਵੇ। ਜਸਬੀਰ ਨੇ ਮਿਹਰ ਚੰਦ ਪੋਲੀਟੈਕਨਿਕ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਇਲੈਕਟ੍ਰਾਨਿਕ ਦੇ ਡਿਪਲੋਮੇ ਲਈ ਦਾਖਲਾ ਲੈ ਲਿਆ। ਦੋ ਮਹੀਨੇ ਮਗਰੋਂ ਹੀ ਡਿਪਲੋਮੇ ਨੂੰ ਵੀ ਅਲਵਿਦਾ ਕਹਿ ਆਇਆ ਕਿਉਂਕਿ ਸਾਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿੱਚ ਸੀ ਅਤੇ ਜਸਬੀਰ ਨੂੰ ਇਹ ਪਸੰਦ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਸਾਰਾ ਧਿਆਨ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵਾਲੇ ਪਾਸੇ ਹੀ ਕੇਂਦਰਿਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ, ਲੁਧਿਆਣਾ, ਪਟਿਆਲਾ, ਜਲੰਧਰ ਅਤੇ ਨਾਭੇ ਵਰਗੇ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਪਬਲਿਸ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਰਾਬਤਾ ਕਾਇਮ ਕੀਤਾ। ਬੱਸ ਫਿਰ ਚੱਲ ਸੋ ਚੱਲ। ਜ਼ੋਰ ਸ਼ੋਰ ਨਾਲ ਪੁਸਤਕਾਂ ਵੇਚਣ ਦਾ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋ ਗਿਆ। ਪੁਸਤਕ ਮੇਲਿਆਂ, ਕਵੀ ਦਰਬਾਰਾਂ, ਸਾਹਿਤਕ ਸੰਮੇਲਨ, ਸਕੂਲਾਂ-ਕਾਲਜਾਂ ਆਦਿ ਵਿੱਚ ਸਟਾਲ ਲਗਾਉਣੇ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤੇ। ਇੱਕ ਸਕੂਟਰ ’ਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਭਰੇ ਥੈਲੇ ਲੱਦ ਕੇ ਪੈਂਡੇ ਦਰ ਪੈਂਡੇ ਗਾਹੁੰਦਾ ਰਿਹਾ। ਨਾਲ-ਨਾਲ ਬਲਾਚੌਰ ਵਿਖੇ ਵਾਟਰ ਸਪਲਾਈ ਮਹਿਕਮੇ ਵਿੱਚ ਚੌਕੀਦਾਰ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰ ਲਈ। ਰਾਤ ਨੂੰ ਚੌਕੀਦਾਰੀ ਅਤੇ ਦਿਨ ਨੂੰ ਪੁਸਤਕਦਾਰੀ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ‘ਕਿਤਾਬਾਂ ਵਾਲਾ ਬੇਗਮਪੁਰੀ’ ਨਾਮ ਨਾਲ ਸਾਹਿਤਕ ਪਿੜ ਵਿੱਚ ਜਾਣਿਆ ਜਾਣ ਲੱਗਾ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਾਂ ਅਤੇ ਲੇਖਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਚੰਗੀ ਪੈਂਠ ਬਣ ਗਈ। ਨਵੇਂ ਲੇਖਕ ਆਪਣੀਆਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਛਪਵਾਉਣ ਲਈ ਉਸ ਤੋਂ ਸਲਾਹਾਂ ਲੈਣ ਲੱਗੇ। ਪੁਸਤਕਾਂ ਵੇਚਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹਰ ਪੁਸਤਕ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੀ ਚੇਟਕ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਅੰਦਰ ਸੂਝ ਦੀ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਰੌਸ਼ਨੀ ਭਰ ਦਿੱਤੀ। ਇੱਕ ਨਿਪੁੰਨ ਆਲੋਚਕ ਵਾਂਗ ਉਹ ਕਵਿਤਾ, ਗ਼ਜ਼ਲ, ਗੀਤ, ਸਾਹਿਤਕ ਆਲੋਚਨਾ, ਸਾਹਿਤਕ ਲੇਖ, ਕਹਾਣੀਆਂ, ਸਾਹਿਤ ਚਿੰਤਨ, ਇਤਿਹਾਸਕਾਰੀ, ਭਾਸ਼ਾ-ਵਿਗਿਆਨ, ਕੋਸ਼ਕਾਰੀ ਅਨੁਵਾਦਕ ਕਲਾਵਾਂ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਸਾਹਿਤਕ ਦੇ ਰੰਗਾਂ ਦਾ ਵੀ ਚੰਗਾ ਭੇਤੀ ਹੋ ਨਿੱਬੜਿਆ। ਜਸਬੀਰ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਲਾਟ ਬਣਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਹਿਰਦੇ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਚੰਡ ਕੀਤੇ ਜੱਗ ਜਹਾਨ ਵਿੱਚ ਰੂਹਾਂ ਨੂੰ ਨਿਖਾਰਨ ਅਤੇ ਚੱਜ-ਅਚਾਰ ਨੂੰ ਜਨ ਸਧਾਰਨ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਹਮੇਸ਼ਾ ਤਤਪਰ ਰਿਹਾ। ਉਸਦੇ ਲੱਗੇ ਸਟਾਲ ਉੱਤੇ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਜਾਵੇ, ਕਵੀ ਜਾਵੇ, ਨਾਵਲਕਾਰ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਧਾ ਵਿੱਚ ਲਿਖਣ ਵਾਲਾ ਜਾਵੇ, ਉਹ ਝੱਟ ਹੀ ਉਸ ਦੀ ਦਿਲਚਸਪੀ ਵਾਲੀ ਪੁਸਤਕ ਕੱਢ ਕੇ ਆਖ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, “ਜਨਾਬ ਆਹ ਪੁਸਤਕ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਵੇਖੋ।” ਉਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਪਾਠਕ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਕੋਈ ਮੁੱਲ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਵੀ ਠੀਕ, ਜੇ ਉਧਾਰ ਲੈਣ ਵਾਲਾ ਆ ਗਿਆ ਤਾਂ ਵੀ ਇਨਕਾਰ ਨਹੀਂ। ਜੇ ਕੋਈ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਵਾਪਸ ਕਰਨ ਵਾਲਾ ਮੁਫ਼ਤ ਵੀ ਮੰਗੇ ਤਾਂ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਕਦੇ ਮੱਥੇ ਵੱਟ ਨਹੀਂ ਪਾਇਆ। ਉਸ ਦੀ ਵੱਡੀ ਖ਼ੂਬੀ ਹੈ ਕਿ ਹਰ ਪੁਸਤਕ ਉਸ ਦੀਆਂ ਪਾਰਖੂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਕਿਤਾਬ ਖਰੀਦਣ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਵਿਸ਼ਾ-ਵਸਤੂ, ਉਸ ਦੀ ਕਥਾ-ਕਥਾਨਕ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਾ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਉਹ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਚੰਗੇ ਮਾੜੇ ਪਾਸਿਓਂ ਵੀ ਪੋਸਟ-ਮਾਰਟਮ ਕਰ ਦਿੰਦਾ ਹੈ।
ਜਸਬੀਰ ਦੀ ਲਗਨ ਦੇ ਬਲਿਹਾਰੇ ਜਾਣ ਨੂੰ ਦਿਲ ਕਰਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਉਹ ਹੱਸ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, “ਹਮਰਾਜ਼ ਸਾਹਿਬ, ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਕੀ ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹੋ, ਮੈਂ ਤਾਂ ਲੱਖਾਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹ ਚੁੱਕਿਆ ਹਾਂ। ਉਸ ਦੇ ਸਟਾਲ ਉੱਤੇ ਜਦੋਂ ਕੋਈ ਗਾਹਕ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਉਸਦੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਪੁਸਤਕ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੋ ਪਾਠਕ ਪੁਸਤਕਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਹਨ ਭਾਵੇਂ ਉਹ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹਨ ਜਾਂ ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ, ਸਭ ਦੇ ਫੋਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਨੰਬਰ ਕੈਦ ਹੈ। ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਦੇਸ਼-ਵਿਦੇਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਆਨਲਾਈਨ ਮੰਗੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦਾ ਅਕਸਰ ਪਾਰਸਲ ਭੇਜਣ ਤੁਰਿਆ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਉੱਥੇ ਉਹ ਆਪਣੇ ਨੇੜੇ-ਤੇੜੇ ਪਿੰਡਾਂ-ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਦੇ ਪਾਠਕਾਂ ਨੂੰ ਘਰ ਬੈਠਿਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪੁੱਜਦੀਆਂ ਕਰਨਾ ਆਪਣਾ ਧਰਮ ਸਮਝਦਾ ਹੈ। ਕਿਹੜਾ ਪਬਲਿਸ਼ਰ ਹੈ, ਜਾਂ ਕਿਹੜਾ ਲੇਖਕ ਹੈ, ਜਿਹੜਾ ਬੇਗਮਪੁਰੀ ਦੇ ਨਾਮ ਤੋਂ ਵਾਕਫ਼ ਨਹੀਂ। ਮੇਰਾ ਇੱਕ ਦੋਸਤ ਅਮਰੀਕ ਗਿੱਲ ਫਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਬੰਬਈ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸਥਾਪਿਤ ਲੇਖਕ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਫੋਨ 20-22 ਦਿਨਾਂ ਮਗਰੋਂ ਅਕਸਰ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਦਾ ਜਦੋਂ ਵੀ ਫੋਨ ਆਉਂਦਾ ਹੈ ਉਹ ਜਸਵੀਰ ਬੇਗਮਪੁਰੀ ਬਾਰੇ ਜ਼ਰੂਰ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਫਿਰ ਮੈਂ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ ਕਿ ਜਸਬੀਰ ਦੇ ਪੁਸਤਕ ਮੋਹ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਫਿਲਮ ਇੰਡਸਟਰੀ ਤਕ ਵੀ ਪ੍ਰਚਲਿਤ ਹਨ।
ਪੁਸਤਕਾਂ ਨਾਲ ਜਸਬੀਰ ਦਾ ਇਸ਼ਕ ਇੱਥੋਂ ਤਕ ਹੋ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਘਰ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲਾ ਬੈਠਾ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਕਿਸੇ ਪੁਸਤਕ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, “ਲੈ ਤੈਨੂੰ ਬੜਾ ਗੂੜ੍ਹਾ ਲਾਲ ਰੰਗ ਚੜ੍ਹਾ ਦਿੱਤਾ ਏ।” ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਕਹਿੰਦਾ ਹੈ, “ਵਾਹ ਨੀ ਤੇਰਾ ਆਰਟ ਵਰਕ ਕਮਾਲ ਦਾ ਕੀਤਾ ਏ।” ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਆਖਦਾ ਹੈ, “ਲੈ ਤੈਨੂੰ ਕਿੱਡੀ ਮੋਟੀ ਬਣਾ ਦਿੱਤਾ।” ਬੱਸ ਗੱਲ ਕੀ ਕਿ ਬੱਚਿਆਂ ਵਾਂਗ, ਆਪਣੇ ਪਿਆਰੇ ਦੋਸਤਾਂ ਵਾਂਗ ਉਹ ਕਿਤਾਬਾਂ ਨਾਲ ਰਿਸ਼ਤਾ ਨਿਭਾਉਂਦਾ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਹੋ ਕਾਰਨ ਹੈ ਕਿ ਜਦੋਂ ਉਸਨੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦਾ ਪਹਿਲਾਂ-ਪਹਿਲਾਂ ਕੰਮ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਪੁਸਤਕਾਂ ਪ੍ਰਤੀ ਦੀਵਾਨਗੀ ਜਨੂੰਨ ਦੀ ਇਸ ਹੱਦ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਸੀ ਕਿ ਘਰਦੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਬਾਹਰੀ ਕਸਰ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਬਾਪੂ ਨੇ ਕਹਿਣਾ ਕਿ ਇਸ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਡਾਕਟਰ ਨੂੰ ਦਿਖਾਉਣਾ ਪੈਣਾ ਹੈ। ਜਸਬੀਰ ਅੱਗੋਂ ਕੋਈ ਪੁਸਤਕ ਚੁੱਕ ਕੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕੋਈ ਕਵਿਤਾ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਸੁਣਾਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦਾ, ਜਾਂ ਕਿਸੇ ਪੁਸਤਕ ਵਿੱਚੋਂ ਕਹਾਣੀ ਦਾ ਪੈਰਾ ਸੁਣਾ ਕੇ ਕਹਿੰਦਾ, “ਭਾਪਾ ਜੀ, ਦੇਖੋ ਕਿਆ ਟੋਟਕਾ ਮਾਰਿਆ ਏ।”
ਬਾਪੂ ਜੀ ਹੋਰੀਂ ਡੈਂਬਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਦੇਖਦੇ ਰਹਿਣਾ। ਜਸਬੀਰ ਦੱਸਦਾ ਹੁੰਦਾ ਏ ਕਿ ਉਸ ਦਾ ਬਾਪੂ ਬਹੁਤ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਂਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਜਸਬੀਰ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੀ ਐਸੀ ਚੇਟਕ ਲਾਈ ਕਿ ਉਹ ਵੀ ਮੇਲਿਆਂ ਮੁਸਾਹਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਕਿੱਸੇ, ਜੰਤਰੀਆਂ, ਲੋਕ ਗਥਾਵਾਂ, ਚੁਟਕਲਿਆਂ ਆਦਿ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੇਚਣ ਲੱਗਾ। ਕਮਾਲ ਉਦੋਂ ਹੋਈ ਜਦੋਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਵੇਚਣ ਦੇ ਚਸਕੇ ਨੇ ਉਸ ਦੇ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਵਾਲੇ ਭੁਸ ਨੂੰ ਹਰਾ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਉਹ ਸਦਾ ਲਈ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਣ ਤੋਂ ਤੋਬਾ ਕਰ ਗਿਆ। ਜਸਬੀਰ ਆਪਣੀ ਜੀਵਨ ਸਾਥਣ ਨੀਲਮ ਦੀ ਬਹੁਤ ਵਡਿਆਈ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਆਖਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਦੁੱਖ ਭਰੇ ਮਾੜੇ ਵੇਲਿਆਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀ ਸਾਥਣ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਧਰਵਾਸੇ ਦਿੱਤੇ। ਕਦੀ ਡੋਲਣ ਨਹੀਂ ਦਿੱਤਾ। ਜਸਬੀਰ ਬੇਗਮਪੁਰੀ ਦੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੀਆਂ ਦੋ ਬੇਟੀਆਂ ਅਤੇ ਇੱਕ ਬੇਟਾ ਹੈ।
ਬਾਕੀ ਕੰਮਾਂ ਵਾਂਗ ਹੁਣ ਜਸਬੀਰ ਨੇ ਚੌਂਕੀਦਾਰੇ ਤੋਂ ਵੀ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤੀ ਲੈ ਲਈ ਹੈ। ਹੁਣ ਉਹ ਨਿਰੋਲ ਪੁਸਤਕ ਦਾ ਵਣਜਾਰਾ । ਉਸ ਦੀ ਮਿਹਨਤ ਦਾ ਇਸ ਤੋਂ ਭਲੀ-ਭਾਂਤ ਪਤਾ ਲੱਗ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਕਿ ਉਹ ਇੱਕ ਸਕੂਟਰ ਦੇ ਉੱਤੇ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਬੰਡਲ ਲੱਦ ਕੇ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ, ਪਟਿਆਲੇ, ਦਸੂਹੇ, ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸਗੋਂ ਹਰਿਆਣੇ ਅਤੇ ਰਾਜਸਥਾਨ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਜਾ ਵੜਦਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅਕਸਰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕਾਂ, ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਪਾਠਕਾਂ ਦਾ ਸਾਹਿਤਕ ਵਿਚੋਲਾ ਕਹਿੰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਹਾਂ। ਲੇਖਕ ਦੀ ਕ੍ਰਿਤ ਅਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਕ ਦੀ ਛਪਵਾਈ ਉਦੋਂ ਤਕ ਸਾਰਥਿਕ ਨਹੀਂ ਹੈ ਜਦੋਂ ਤਕ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲੋਂ ਤਿਆਰ ਕੀਤੀ ਪੁਸਤਕ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਹੱਥਾਂ ਤਕ ਨਾ ਪਹੁੰਚ ਜਾਵੇ। ਇਸ ਲਈ ਜਸਬੀਰ ਬੇਗਮਪੁਰੀ ਵਰਗੇ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਪੁਸਤਕ ਵਿਕਰੇਤਾ ਪੁਸਤਕਾਂ ਜਨ-ਸਧਾਰਨ ਲੋਕਾਂ ਤਕ ਪੁੱਜਦਾ ਕਰਨ ਲਈ ਸਲਾਹੁਣ ਯੋਗ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਉਂਦੇ ਹਨ। ਭਾਵੇਂ ਜਸਬੀਰ ਬੇਗਮਪੁਰੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੀਆਂ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾਵਾਂ ਨੇ ਮਾਣ-ਸਨਮਾਨ ਦਿੱਤੇ ਹਨ ਪ੍ਰੰਤੂ ਵੱਡੀਆਂ ਸੰਸਥਾਵਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਭਾਸ਼ਾ ਵਿਭਾਗ ਅਤੇ ਸਾਹਿਤਕ ਅਕਾਦਮੀਆਂ ਨੂੰ ਵੀ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਸਿਰੜੀ ਇਨਸਾਨ ਨੂੰ ਸਨਮਾਨਿਤ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ। ਕੁਦਰਤ ਪੁਸਤਕਾਂ ਦੇ ਇਸ ਆਸ਼ਕ ਨੂੰ ਤੰਦਰੁਸਤੀ ਦੀ ਨਿਆਮਤ ਬਖਸ਼ੇ ਤਾਂ ਕਿ ਉਹ ਚੰਗੇ ਅਤੇ ਉੱਚ ਪੱਧਰ ਦੇ ਸਾਹਿਤ ਨੂੰ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਤਕ ਪੁੱਜਦਾ ਕਰਦਾ ਰਹੇ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(3579)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: