KailashSharma6ਅਸੀਂ ਕੇਵਲ ਉਹੀ ਰਿਸ਼ਤੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧਾ ਆਰਥਿਕ ਲਾਭ ...
(15 ਮਾਰਚ 2022)
ਮਹਿਮਾਨ: 270.


ਪੈਸਾ ਸਾਡੀ ਜਿੰਦ
-ਜਾਨ ਹੈਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਪੈਸੇ ਦੇ ਦੁਆਲੇ ਹੀ ਘੁੰਮਦੀ ਹੈਜੇਕਰ ਜੀਵਨ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਸਾ ਮਨਫੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰਾਵ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈਪੈਸੇ ਦੀ ਤੰਗੀ ਹਵਾਲਾਤ ਦੀ ਤੰਗੀ ਨਾਲੋਂ ਵੀ ਮਾੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈਗਰੀਬੀ ਦਾ ਫਾਂਡਾ ਵਰ੍ਹਦਾ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਵਿਅਕਤੀ ਪੈਰ-ਪੈਰਤੇ ਤਿਲਕਦਾ ਹੈਪੈਸੇ ਦੀ ਕਮੀ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਕਿਨ੍ਹਾਂ-ਕਿਨ੍ਹਾਂ ਘਾਟਾਂ ਦਾ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ, ਇਸਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਇਸ ਨੂੰ ਹੰਢਾਉਣ ਵਾਲੇ ਹੀ ਜਾਣਦੇ ਹਨਅਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਮਾਣਿਆ ਨਹੀਂ, ਕੇਵਲ ਢੋਇਆ ਹੀ ਜਾਂਦਾ ਹੈਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਰੰਗ ਮਨਫੀ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨਸੋਹਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜਿਊਣ ਦੀ ਖਾਹਿਸ਼ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਵਿੱਚ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਪਰ ਗਰੀਬੀ ਦੇ ਫੰਡੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀਆਂ ਆਸਾਂ ਤੇ ਸੁਪਨੇ ਸੁੱਕੇ ਪੱਤਿਆਂ ਵਾਂਗ ਬਿਖਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨਘਰੋਗੀ ਆਰਥਿਕ ਤੰਗੀਆਂ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਸੰਕਲਪ ਦੇ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਕਦਮਾਂ ਵਾਸਤੇ ਜ਼ਖਮਾਂ ਅਤੇ ਛਾਲਿਆਂ ਦਾ ਰੂਪ ਧਾਰਨ ਕਰਕੇ ਪਰਖਾਂ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਹਨ ਗਰੀਬੀ ਦਾ ਹਥਿਆਰ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਜ਼ਖਮੀ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਸਗੋਂ ਅੰਦਰੋਂ-ਅੰਦਰ ਖੋਰਦਾ ਵੀ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈਗਰੀਬੀ ਖੂਬਸੂਰਤ ਚਿਹਰੇ ਨੂੰ ਝੁਰੜੀਆਂ ਨਾਲ ਭਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈ ਤਾਕਤਵਰ ਜਿਸਮ ਢਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸਦੇ ਸਿੱਟੇ ਵਜੋਂ ਬੁਢਾਪਾ ਜਲਦੀ ਦਸਤਕ ਦੇ ਦਿੰਦਾ ਹੈਇਮਾਨਦਾਰ ਆਦਮੀ ਦੇ ਦਿਲਤੇ ਖੰਜਰ ਵਾਂਗ ਲਗਦੀ ਹੈ ਗਰੀਬੀ, ਜਦੋਂ ਲੋੜ ਪੈਣਤੇ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਵੀ ਬੂਹਾ ਢੋਅ ਲੈਂਦੇ ਹਨਸਿਆਣੇ ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ:

ਟੁੱਟ ਜਾਂਦੇ ਨੇ ਗਰੀਬੀ ਵਿੱਚ ਉਹ ਰਿਸ਼ਤੇ ਜੋ ਅਨਮੋਲ ਹੁੰਦੇ ਨੇ, ਯਾਰ ਤਾਂ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਬਣਦੇ ਜਦੋਂ ਪੈਸੇ ਕੋਲ ਹੁੰਦੇ ਨੇ।”

ਗਰੀਬ ਨੂੰ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਪੈਸਿਆਂ ਲਈ ਵੀ ਗੁਲਾਮੀ ਕਰਨੀ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਹੁਤੇ ਵਾਰ ਨਜ਼ਦੀਕੀਆਂ ਦੀਆਂ ਚੋਟਾਂ ਵੀ ਸਹਿਣੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਹਨਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰੀ ਵਿੱਚ ਦਰਾੜ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸੁੱਖ-ਸ਼ਾਂਤੀ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਹੈਗਰੀਬਾਂ ਨਾਲ ਤਾਂ ਰਿਸ਼ਤਾ ਦੱਸਣ ਲਈ ਵੀ ਪੈਸੇ ਵਾਲਿਆਂ ਨੂੰ ਸ਼ਰਮ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦੀ ਹੈਅਕਸਰ ਗਰੀਬਾਂ ਦੇ ਮੋਬਾਇਲ ਨੰਬਰ ਵੀ ਨਜ਼ਦੀਕੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ਗੁਆਚ ਜਾਂਦੇ ਹਨਅੱਜ ਦੇ ਯੁਗ ਵਿੱਚ ਹਾਲ-ਚਾਲ ਵੀ ਲੋਕ ਅਮੀਰ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹੀ ਪੁੱਛਦੇ ਹਨ ਜਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਕਿਸੇ ਮਤਲਬ ਦੀ ਆਸ ਹੋਵੇਕਿਸੇ ਨੇ ਸੱਚ ਹੀ ਕਿਹਾ ਹੈ ਕਿ:

ਗਰੀਬ ਸੇ ਕਰੀਬ ਕਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਭੀ
ਛੁਪਾਏ ਰੱਖਤੇ ਹੈਂ ਲੋਗ
ਅਮੀਰੋਂ ਸੇ ਦੂਰ ਕਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਭੀ
ਬੜ੍ਹਾ-ਚੜ੍ਹਾ ਕਰ ਬਤਾਤੇ ਹੈਂ ਲੋਗ
।”

ਗਰੀਬ ਵਿਅਕਤੀ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਅਰਮਾਨਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਕੁਚਲਣ ਲਈ ਮਜਬੂਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦਾ ਕਲੇਜਾ ਛਲਣੀ ਹੋਇਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਕਿਉਂਕਿ ਨਾ ਤਾਂ ਉਹ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਗਰੀਬੀ ਦੇ ਲੀਰਾਂ ਵਾਲੇ ਖਿੱਦੋ ਨੂੰ ਵਿਖਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਪੂਰਾ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਸੁਪਨੇ ਟੁੱਟਦੇ ਪ੍ਰਤੀਤ ਹੁੰਦੇ ਹਨ ਤੇ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਜਿਵੇਂ ਉਸ ਲਈ ਦੁਨੀਆਂ ਦਾ ਅੰਤ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਵੇਰੱਬ ਨੇ ਵੀ ਤਾਂ ਗਰੀਬਾਂ ਨੂੰ ਅਮੀਰਾਂ ਵਰਗੀਆਂ ਚਾਹਤਾਂ ਦੇ ਕੇ ਪਰ ਸਾਧਨ ਨਾ ਬਣਾ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨਾਲ ਜ਼ਿਆਦਤੀ ਹੀ ਕੀਤੀ ਹੈਗਰੀਬੀ ਦੇ ਗ੍ਰਹਿਣ ਕਾਰਨ ਗਰੀਬਾਂ ਦੀ ਕਾਬਲੀਅਤ ਵੀ ਪੂਰੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਨਹੀਂ ਨਿੱਖਰ ਸਕਦੀਸੰਤੁਲਿਤ ਤਬੀਅਤ ਵਿਅਕਤੀ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਣ ਦੇ ਯੋਗ ਨਹੀਂ ਰਹਿੰਦਾਗਰੀਬੀ ਬਰਾਬਰ ਕੋਈ ਵੀ ਸੰਸਾਰਿਕ ਬਿਮਾਰੀ ਨਹੀਂ ਹੈਹੋਰ ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਤਾਂ ਇੱਕ ਵਾਰ ਦੇ ਇਲਾਜ ਨਾਲ ਸ਼ਾਂਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਪਰ ਗਰੀਬੀ ਦਾ ਇਲਾਜ ਤਾਂ ਰੋਜ਼ ਹੀ ਕਰਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈਗਰੀਬੀ ਦਾ ਸੰਤਾਪ ਹੰਢਾਉਣ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀਆਂ ਵੇਦਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸਿਆਣੇ ਨੇ ਕਿੰਨੀ ਖੂਬਸੂਰਤੀ ਨਾਲ ਚਿਤਰਿਆ ਹੈ:

ਪੀੜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਪੀੜ ਅਨੋਖੀ,
ਨਾਮ ਹੈ ਉਸ ਦਾ ਗਰੀਬੀ
ਔਖੇ ਵੇਲੇ ਕੰਧ ਕਰ ਲੈਂਦੇ
,
ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਕਰੀਬੀ

ਪੈਸਾ ਹੀ ਮਨੁੱਖੀ ਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਦਾ ਆਧਾਰ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈਸਮੁੱਚਾ ਰਿਸ਼ਤਨਾਮਾ ਗਰੀਬੀ ਦੇ ਦਬਾਅ ਹੇਠ ਤਿੜਕ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਚੀਸ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਅੰਦਰੋਂ-ਅੰਦਰ ਖੋਖਲਾ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਹੈਅਸੀਂ ਕੇਵਲ ਉਹੀ ਰਿਸ਼ਤੇ ਰੱਖਣਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹਾਂ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸਾਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਜਾਂ ਅਸਿੱਧਾ ਆਰਥਿਕ ਲਾਭ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਹੈ ਜਾਂ ਮਿਲਣ ਦੀ ਆਸ ਹੈਬਾਬਾ ਨਜ਼ਮੀ ਜੀ ਨੇ ਵੀ ਕਿੰਨਾ ਖੂਬ ਕਿਹਾ ਹੈ:

ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਗੱਲ ਲੀਰਾਂ ਪਈਆਂ,
ਉਨ੍ਹਾਂ ਵੱਲ ਤਾਂ ਤੱਕਦੇ ਨਹੀਂ

ਕਬਰਾਂ ਉੱਤੇ ਤਿੱਲੇ ਜੜੀਆਂ
ਚਾਦਰਾਂ ਚੜ੍ਹਾਈ ਜਾਂਦੇ ਨੇ
।”

ਜ਼ਰੂਰਤ ਵਿਅਕਤੀ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਮਜਬੂਰੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਣਤੇ ਮਨੁੱਖ ਹਰ ਗੱਲ ਮੰਨਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈਕਿਸੇ ਦੇ ਬੋਲਾਂ-ਕਬੋਲਾਂ ਨੂੰ ਵੀ ਬਰਦਾਸ਼ਤ ਕਰ ਲੈਂਦਾ ਹੈਗਰੀਬ ਦਾ ਕੋਈ ਨਾਂ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾਜੋ ਲੋਕ ਰੱਖ ਲੈਣ ਉਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਕਬੂਲਣਾ ਪੈਂਦਾ ਹੈਜ਼ਰੂਰਤ ਪੈਣਤੇ ਕੱਚੇ ਰੰਗਾਂ ਵਰਗੇ ਦੋਸਤ-ਰਿਸ਼ਤੇ ਉਦਾਸੀਆਂ ਸ਼ਕਲਾਂ ਦਾ ਪ੍ਰਗਟਾਵਾ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮੈਦਾਨ ਛੱਡ ਜਾਂਦੇ ਹਨਜਿਨ੍ਹਾਂ ਤੋਂ ਉਮੀਦ ਹੋਵੇ ਤੇ ਉਹੋ ਹੀ ਦਿਲ ਦੁਖਾ ਦੇਣ ਤਾਂ ਪੂਰੀ ਦੁਨੀਆਂ ਤੋਂ ਹੀ ਭਰੋਸਾ ਉੱਠ ਜਾਂਦਾ ਹੈਅਜਿਹੇ ਹਾਲਾਤ ਨੂੰ ਹੰਢਾ ਚੁੱਕੇ ਇੱਕ ਵਿਅਕਤੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮਨ ਦੇ ਭਾਵਾਂ ਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬਿਆਨ ਕੀਤਾ ਹੈ:

ਪੱਥਰ ਨਹੀਂ ਹਾਂ,
ਮੇਰੇ ਵਿੱਚ ਵੀ ਨਮੀ ਹੈ

ਦਰਦ ਬਿਆਂ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ
,
ਬੱਸ ਇੰਨੀ ਹੀ ਕਮੀ ਹੈ
।”

ਇਸ ਲਈ ਗਰੀਬ, ਲਾਚਾਰ, ਅਤੇ ਬੇਸਹਾਰਾ ਦਾ ਮਨ ਕਦੇ ਨਹੀਂ ਦੁਖਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾਜੇਕਰ ਟਿੱਚਰ ਜਾਂ ਮਜ਼ਾਕ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਜਾਂ ਉੱਚਾ ਬੋਲ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਉਹ ਡੋਲ ਜਾਂਦਾ ਹੈਉਸ ਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚੋਂ ਬਦ-ਦੁਆਵਾਂ ਹੀ ਨਿਕਲਦੀਆਂ ਹਨ ਜੋ ਵਕਤ ਆਉਣਤੇ ਦਿਲ ਦੁਖਾਉਣ ਵਾਲੇਤੇ ਭਾਰੂ ਪੈ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨਕਦੇ ਵੀ ਗਰੀਬ ਨੂੰ ਜ਼ਲੀਲ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾ ਕਰੋਗਰੀਬ ਦੀ ਹਾਅ ਬਹੁਤ ਮਾੜੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈਜੇਕਰ ਅਸੀਂ ਕਿਸੇ ਦੇ ਹਨੇਰੇ ਰਾਹਾਂਤੇ ਮੁਹੱਬਤ ਦਾ ਦੀਵਾ ਨਹੀਂ ਬਾਲ ਸਕਦੇ ਤਾਂ ਸਾਨੂੰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਜ਼ਖਮਾਂਤੇ ਲੂਣ ਛਿੜਕਣ ਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਹੱਕ ਨਹੀਂਕਿਸੇ ਨੇ ਸੱਚ ਹੀ ਕਿਹਾ ਹੈ:

ਕੀ ਮਿਲਦਾ ਏ ਤੁਹਾਨੂੰ ਉਡਾ ਕੇ ਮਜ਼ਾਕ ਗਰੀਬਾਂ ਦਾ,
ਸਭ ਨੂੰ ਭੁਗਤਣਾ ਪੈਂਦਾ ਏ ਹਾਲ ਨਸੀਬਾਂ ਦਾ

ਮਜਬੂਰੀ, ਬੇਵਸੀ ਤੇ ਗਰੀਬੀ ਹੀ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਗੁਨਾਹ ਕਰਨ ਲਈ ਉਕਸਾਉਂਦੇ ਹਨ ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਇੱਕ ਹੋਰ ਸਥਿਤੀ ਉਤਪਨ ਹੋਣ ਦਾ ਖਤਰਾ ਬਣਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਆਦਾਨ-ਪ੍ਰਦਾਨ, ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰੇ ਅਤੇ ਸੇਵਾ-ਸਨਮਾਨ ਵਰਗੇ ਚੰਗੇ ਗੁਣਾਂ ਦੀ ਹਰ ਪਲ ਹੱਤਿਆ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ

ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਹੰਢਾਉਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਰੱਬ ਨੂੰ ਕੀਤੀ ਫਰਿਆਦ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਸਿਆਣੇ ਨੇ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਰਸਾਇਆ ਹੈ:

ਦਾਤਾ ਕੋਈ ਗਰੀਬ ਨਾ ਹੋਵੇ,
ਮਾੜਾ ਕਿਸੇ ਦਾ ਨਸੀਬ ਨਾ ਹੋਵੇ

ਗਰੀਬ ਨੂੰ ਮਾਰ ਜਾਂਦੀ
ਤਕੜੇ ਦੀ ਘੂਰੀ ਏ
,
ਰੱਬਾ
, ਦੋ ਵਕਤ ਦੀ ਰੋਟੀ
ਤੇ ਸਿਰ
ਤੇ ਛੱਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਏ।”

*****

ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।

(3430)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈThis email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)

About the Author

ਕੈਲਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ

ਕੈਲਾਸ਼ ਚੰਦਰ ਸ਼ਰਮਾ

Amritsar, Punjab, India.
Phone: (91 - 98774 - 66607)
Email: (kailashchanderdss@gmail.com)