“ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਕਈ ...”
(3 ਅਕਤੂਬਰ 2020)

ਹਰ ਇਨਸਾਨ ਦਾ ਇੱਕ ਦਾਇਰਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਭਾਵੇਂ ਆਰਥਿਕ, ਸਮਾਜਿਕ, ਪਰਿਵਾਰਿਕ ਜਾਂ ਫੇਰ ਰਹਿਣ ਸਹਿਣ ਦਾ ਹੋਵੇ। ਜਦ ਕੋਈ ਇਨਸਾਨ ਇਸ ਦਾਇਰੇ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹਾ ਇੱਧਰ-ਉੱਧਰ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਤਾਂ ਉਹ ਇੱਕ ਅਚੰਭੇ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ। ਗੱਲ ਹੈ 1996-97 ਦੀ, ਜਦ ਮੈਂ ਨਾਲ ਦੇ ਪਿੰਡ ਖਿਆਲਾਂ ਦੇ ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਤੋਂ ਦਸਵੀਂ ਜਮਾਤ ਪਾਸ ਕੀਤੀ। ਚੰਗੇ ਨੰਬਰਾਂ ਨਾਲ ਦਸਵੀਂ ਪਾਸ ਕਰਨ ਉਪਰੰਤ, ਬਾਪੂ ਜੀ ਦੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦੀ ਖਵਾਹਿਸ਼ ਅਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਜਾਣ-ਪਹਿਚਾਣ ਵਾਲੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲ (ਜਿੰਨੀ ਕੁ ਪਹੁੰਚ ਸੀ) ਵਿਚਾਰ-ਵਟਾਂਦਰਾ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਅਗਲੇਰੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਮੈਨੂੰ ਡੀ.ਏ.ਵੀ. ਕਾਲਜ ਜਲੰਧਰ ਵਿਖੇ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਇਸ ਦਾ ਇੱਕ ਕਾਰਨ ਇਹ ਵੀ ਸੀ ਕਿ ਉਸ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਮਾਨਸਾ ਦੇ ਕਈ ਲੋਕ ਡਾਕਟਰ ਅਤੇ ਅਫਸਰ ਬਣੇ ਸਨ।

ਖਾਲਸ ਪੰਜਾਬੀ ਮਾਧਿਅਮ ਤੇ ਠੇਠ ਮਲਵਈ ਪਿੰਡ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਸਿੱਧਾ ਪ੍ਰਦੇਸੀ ਪਰਿੰਦਿਆਂ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਜਲੰਧਰ ਭੇਜ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਇਹ ਵੱਡਾ ਅਚੰਭਾ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ, ਮਨ ਵਿੱਚ ਡਰ ਵੀ ਸੀ।

ਰੱਬ ਦੀ ਮਿਹਰ ਸਦਕਾ ਦਾਖਲਾ ਹੋ ਗਿਆ। ਲਾਲਾ ਲਾਜਪਤ ਰਾਏ ਹੋਸਟਲ ਵਿੱਚ ਕਮਰਾ ਨੰਬਰ 256 ਮਿਲ ਗਿਆ। ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਨਾਲ ਦਾ ਸਾਥੀ ਅਮਰਦੀਪ ਬਣਿਆ ਜੋ ਕਿ ਫਿਲੌਰ ਤੋਂ ਸੀ। ਦੋਵੇਂ ਉਲਟ, ਮੈਂ ਠੇਠ ਮਲਵਈ ਪੇਂਡੂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਾਂ ਤੇ ਉਹ ਕਰੇ ਅਮਰੀਕਾ ਕਨੇਡਾ ਦੀਆਂ। ਮੈਂ ਕਦੇ ਕਿਸੇ ਦੇ ਮੂੰਹੋਂ ਅਮਰੀਕਾ ਕਨੇਡਾ ਸੁਣਿਆ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਸ ਦੇ ਨੇੜਲੇ ਸਾਰੇ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਕਨੇਡਾ-ਅਮਰੀਕਾ ਵਿੱਚ ਵਧੀਆ ਸੈਟਲ ਹਨ। ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ ਸਾਡਾ ਤਾਂ ਨੇੜਲਾ ਰਿਸ਼ਤੇਦਾਰ ਕੋਈ ਪਟਿਆਲੇ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇੰਝ ਜਾਪੇ ਕਿ ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਟਿੱਬਿਆਂ ਦੀ ਧਰਤੀ ਦੇ ਵਸਨੀਕ ਹਾਂ।

ਕੁਝ ਦਿਨ ਬੀਤੇ। ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ ਜੀਅ ਲਾਉਣ ਦੀ। ਪੰਜ-ਛੇ ਹੋਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਮਿਲੇ ਜੋ ਬਰੇਟੇ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਸਨ, ਸਾਰੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਦੇ ਪੁੱਤਰ। ਕੁਝ ਹੌਸਲਾ ਵਧਿਆ। ਇਹ ਆਮ ਗੱਲ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਕਈ ਸ਼ਬਦ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਪਿੰਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵਿਗੜੇ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬੋਲਦੇ ਹਾਂ। ਇਸੇ ਕਾਰਨ ਮੈਂ ‘ਟੁੱਥ ਬਰੱਸ਼’ ਨੂੰ ‘ਬੁਰਸ਼`, “ਬਨੈਣ’’ ਨੂੰ “ਵਲੈਣ’’ ਕਿਹਾ ਕਰਾਂ ਤੇ ਉਹ ਹੱਸਿਆ ਕਰਨ। ਮੈਂਨੂੰ ਸਮਝ ਨਾ ਆਵੇ ਕਿ ਗੱਲ ਕੀ ਆ। ਖੈਰ, ਦੋ ਚਾਰ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਮਿੱਤਰ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਇਹ ਸੁਧਾਰਨ ਲਈ ਕਿਹਾ। ਮੈਂ ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਸ਼ਬਦਾਂ ਦੇ ਉਚਾਰਣ ਵੱਲ ਧਿਆਨ ਦੇਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ। ਮਨ ਹਾਲੇ ਵੀ ਉੱਥੋਂ ਭੱਜਣ ਨੂੰ ਕਰੇ, ਪਰ ਕਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਬਾਪੂ ਦੇ ਛਿੱਤਰਾਂ ਦਾ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦੀਆਂ ਖਵਾਹਿਸ਼ਾਂ ਦੇ ਟੁੱਟਣ ਦਾ ਡਰ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਨਾਲ ਪਿੰਡ, ਖਾਸ ਕਰਕੇ ਮਾਤਾ ਜਾਂ ਵੱਡੀ ਬੇਬੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਲੈਣਾ ਅਸੰਭਵ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਨਾ ਮੋਬਾਇਲ, ਨਾ ਕੋਈ ਫੋਨ ਸੀ। ਅੰਦਰੋਂ ਅੰਦਰੀ ਭਾਂਬੜ ਮੱਚਦਾ ਰਿਹਾ। ਨਾ ਹੀ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਖੁੱਲ੍ਹੇ ਪੈਸੇ ਸਨ ਕਿ ਘੁੰਮ-ਫਿਰ ਕੇ ਐਸ਼ ਕਰ ਲੈਂਦਾ। ਉੱਪਰੋਂ ਕਾਲਜ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਦੀ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ, ... ਕੁਝ ਵੀ ਪੱਲੇ ਨਾ ਪਵੇ। ਬੜਾ ਸਮਝਾਵਾਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਕਿ ਘਬਰਾ ਨਾ, ਮਿਹਨਤ ਕਰ। ਮੈਨੂੰ ਬੱਸ ਇੱਕ ਹੀ ਕਲਾਸ ਦੀ ਉਤਸੁਕਤਾ ਰਹਿੰਦੀ ਸੀ, ਉਹ ਸੀ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ, ਭਰਪੂਰ ਆਤਮ ਵਿਸ਼ਵਾਸ।

ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਵਿਸ਼ਾ ਸਾਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਆਰ ਬੀ ਸਿੰਘ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਜਦ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪਹਿਲੀ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਡਾਕਟਰ ਦੱਸਿਆ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਹ ਵੀ ਇੱਕ ਅਚੰਭਾ ਹੀ ਸੀ। ਲੱਗਿਆ ਇੱਥੇ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰ ਹੀ ਪੰਜਾਬੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਗਿਆ, ਫੇਰ ਆਪਣੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਵਿੱਚ ਵਾਧਾ ਕੀਤਾ ਕਿ ਪੀਐੱਚ ਡੀ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਭ ਡਾਕਟਰ ਬਣ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਪਿੱਛੇ ਜਿਹੇ ਵੀਹ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਉਹਨਾਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕੀਤੀ, ਉਹ ਬਹੁਤ ਖੁਸ਼ ਹੋਏ ਇਹ ਜਾਣ ਕੇ।

ਮੈਂ ਤੇ ਮੇਰੇ ਵਰਗੇ ਇੱਕ-ਦੋ ਹੋਰ ਮੁੰਡਿਆਂ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਤਕਰੀਬਨ ਸਭ ਨੇ ਟਿਊਸ਼ਨ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਇਸ ਬਾਰੇ ਪਤਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਦਸਵੀਂ ਤਕ ਕਦੇ ਵੀ ਕੋਈ ਟਿਊਸ਼ਨ ਨਹੀਂ ਸੀ ਰੱਖੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਤਾਂ ਇੰਝ ਲੱਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਬੌਟਨੀ, ਜੁਆਲੋਜੀ ਆਦਿ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਟਿਊਸ਼ਨ ਰੱਖਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਦੀ ਟਿਊਸ਼ਨ ਰੱਖਣੀ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਮੈਂਨੂੰ ਕਈਆਂ ਨੇ ਸਮਝਾਇਆ ਤੇ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਵੀ ਗਏ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰਾਂ ਕੋਲ, ਪਰ ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਬਹੁਤ ਪੈਸੇ ਮੰਗੇ। ਫੇਰ ਮੈਂ ਪਿੰਡ ਇਸ ਬਾਬਤ ਚਿੱਠੀ ਲਿਖੀ। ਉਹ ਚਿੱਠੀ ਪਿੰਡ ਪਹੁੰਚੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਤੇ ਮੈਂ ਕੋਈ ਟਿਊਸ਼ਨ ਨਾ ਰੱਖ ਸਕਿਆ। ਮੇਰੀ ਇੰਨੇ ਬੇਤਹਾਸ਼ਾ ਪੈਸੇ ਦੇਣ ਦੀ ਔਕਾਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਇੰਝ ਜਾਪਦਾ ਸੀ ਕਿ ਸਾਹਮਣੇ 100 ਫੁੱਟ ਉੱਚੀ ਇਮਾਰਤ ਹੈ ਤੇ ਇਸ ਉੱਤੇ ਮੈਂਨੂੰ ਬਗੈਰ ਪੌੜੀਆਂ ਦੇ ਹੀ ਚੜ੍ਹਨਾ ਪੈਣਾ ਹੈ। ਦੂਜਿਆਂ ਪ੍ਰਤੀ ਇਹ ਲਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਟਿਊਸ਼ਨ ਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ 10ਵੀਂ ਦਾ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਮਧਿਅਮ ਉਹਨਾਂ ਲਈ ‘ਲਿਫਟ’ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰੇਗਾ।

ਸਾਡੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਅਫਸਰ ਦੇ ਕਾਕਾ ਜੀ ਸਨ। ਢੇਰ ਸਾਰੇ ਉਸ ਕੋਲ ਕੱਪੜੇ ਸਨ ਤੇ ਵੈਸਪਾ ਸਕੂਟਰ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਕਹਿ ਲਈਏ ਕਿ ਉਹ ਟੌਹਰੀ ਸੀ। ਇੱਕ ਵਾਰ ਉਹ ਵੱਡੇ ਸ਼ੋਅਰੂਮ ਤੋਂ ਆਪਣੇ ਪਿਤਾ ਨਾਲ ਖਰੀਦੋ ਫਰੋਖਤ ਕਰਨ ਗਿਆ। ਕਈ ਚੀਜ਼ਾਂ ਉਹ ਲੈ ਕੇ ਆਇਆ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਤਿੰਨ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੇ (ਉਸਦੇ ਦੱਸਣ ਅਨੁਸਾਰ) ਜੁੱਤੇ ਵੀ ਸ਼ਾਮਲ ਸਨ। ਰਾਤ ਦੀ ਰੋਟੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਹੋਸਟਲ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਫੈਲ ਗਈ ਇਸ ਬਾਰੇ। ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਹ ਸਭ ਯਕੀਨ ਕਰਨਾ ਅਸੰਭਵ ਸੀ। ਸੋਚਦਾ ਸਾਂ ਕਿ ਜੋੜਿਆਂ ’ਤੇ ਵੀ ਕੋਈ ਇੰਨੇ ਪੈਸੇ ਲਾ ਸਕਦਾ ਹੈ? ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਚਾਰ-ਪੰਜ ਰੁਪਏ ਪ੍ਰਤੀ ਮਹੀਨੇ ਫੀਸ ਦੇ ਕੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਮੁੰਡੇ ਲਈ ਇਹ ਹਜ਼ਮ ਕਰਨਾ ਔਖਾ ਸੀ। ਇਹ ਤਾਂ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਅਚੰਭਾ ਸੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਬਿਆਨ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਜਾ ਸਕਦਾ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਮੋਹਰੀ ਮੁੰਡਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਸੀ ਜੋ ਉਸ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ “ਹੀਰੇ ਜੜੇ” (ਇੰਝ ਜਾਪੇ) ਜੁੱਤਿਆਂ ਨੂੰ ਦੇਖਣ ਲਈ ਬਹੁੜੇ ਸਨ। ਦੇਖਣ ਉਪਰੰਤ ਉਹ ਜੁੱਤੇ ਆਮ ਹੀ ਲੱਗੇ, ਪਰ ਭਾਰ ਵਿੱਚ ਬਹੁਤ ਹੌਲੇ ਸੀ। ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਗਰਾਰੀ ਫਸ ਗਈ। ਨਾ ਚਾਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਵੀ ਇਹੀ ਖਿਆਲ ਆਈ ਜਾਣ ਤੇ ਸਾਰੀ ਰਾਤ ਨੀਂਦ ਨਹੀਂ ਆਈ। ਵਿਚਾਰ ਆਉਣ ਕਿ ਜਿਹੜਾ ਬੰਦਾ ਇੰਨੇ ਪੈਸੇ ਜੋੜਿਆਂ ’ਤੇ ਲਾ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਕੁਝ ਵੀ ਖਰੀਦ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਕਿ ਐੱਮ ਬੀ ਬੀ ਐੱਸ ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਹੀ ਕਿਉਂ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਇਹ ਸੱਚਾਈ ਵੀ ਹੈ। ਬਹੁਤ ਸਾਲਾਂ ਬਾਅਦ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਪੈਸੇ ਨਾਲ ਕਈ ਐੱਨ ਆਰ ਆਈ ਕੋਟੇ ਵਿੱਚ ਡਾਕਟਰ ਬਣੇ ਸਨ।

ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੋਚਿਆ ਕਿ ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਵੀ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਜੁੱਤੇ ਖਰੀਦਾਂਗਾ।

ਗੱਲ ਵੱਸੋਂ ਬਾਹਰ ਹੁੰਦੀ ਦੇਖ ਅਤੇ ਵੱਡੀ ਬੇਬੇ (ਪੜਦਾਦੀ) ਦੀ ਹੱਲਾਸ਼ੇਰੀ ਨਾਲ ਸਭ ਕੁਝ ਛੱਡ ਛਡਾ ਕੇ ਮੈਂ ਪਿੰਡ ਆ ਗਿਆ। ਸਾਰੇ ਬਹੁਤ ਦੁਖੀ। ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਭਾਂਬੜ ਬਲ਼ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣਾ ਮੱਝ ਅੱਗੇ ਬੀਨ ਬਜਾਉਣ ਦੇ ਬਰਾਬਰ ਸੀ।

ਮਗਰੋਂ ਬਾਰ੍ਹਵੀਂ (ਮੈਡੀਕਲ) ਸਰਕਾਰੀ ਸਕੂਲ ਮਾਨਸਾ ਵਿੱਚੋਂ ਕੀਤੀ ਤੇ ਪੰਜਾਬ ਪੱਧਰ ਦੀ ਮੈਰਿਟ ਸੂਚੀ ਵਿੱਚ ਨਾਂ ਦਰਜ ਕਰਵਾਇਆ। ਪਿਤਾ ਜੀ ਨੇ ਖੁਸ਼ ਹੋ ਕੇ ਮਾਨਸਾ ਦੀ ਸਭ ਦੀ ਵੱਡੀ ਦੁਕਾਨ ਤੋਂ ‘ਟੱਫਸ’ ਨਾਂ ਦੀ ਕੰਪਨੀ ਦੇ ਬਾਰਾਂ ਸੌ ਰੁਪਏ ਦੇ ਜੁੱਤੇ ਖਰੀਦ ਕੇ ਦਿੱਤੇ, ਜੋ ਉਸ ਵਕਤ ਮਾਨਸਾ ਵਿਚ ਸਭ ਤੋਂ ਮਹਿੰਗੇ ਸੀ। ਮੈਂ ਫਿਰ ਸੋਚਾਂ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਿਆ। ਨੀਂਦ ਫੇਰ ਵੀ ਨਾ ਆਈ ਸਾਰੀ ਰਾਤ।

ਇਹ ਸਭ ਸਮੇਂ ਦੀ ਨਜ਼ਾਕਤ ਹੈ। ਇਸ ਵਰਤਾਰੇ ਦਾ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਉੱਤੇ ਬਹੁਤ ਅਸਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਜੋ ਇਨਸਾਨ ਇਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਟਿੱਚ ਸਮਝਦਾ ਹੈ, ਉਹ ਦੁਨਿਆਵੀ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਮਜ਼ਬੂਤ ਹੋ ਕੇ ਕਸ਼ਮਕਸ਼ ਭਰੀ ਇਸ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

*****

(ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)

(2362)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.gmail.com)