“ਮੁੰਡੇ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਭਰ ਆਈਆਂ ਤੇ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, “ਵੀਰ ਜੀ ...”
(15 ਮਾਰਚ 2020)

ਆਪਣੇ ਘਰ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਸੁੱਖ ਸ਼ਾਂਤੀ ਲਈ ਮਨੁੱਖ ਬੜੇ ਉਪਰਾਲੇ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦਿਨ ਰਾਤ ਮਿਹਨਤ ਕਰਕੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਸੁਪਨਿਆਂ ਦੀ ਪੂਰਤੀ ਦੀ ਤਾਂਘ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਚੈਨ ਨਾਲ ਬੈਠਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰਦੀ ਹੈ। ਦੌਲਤ, ਸ਼ੋਹਰਤ ਨਾਲ ਲਬਰੇਜ਼ ਲੋਕਾਂ ਦਾ ਮਾਨਸਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਤੋਂ ਸੱਖਣਾ ਮਿਲਣਾ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਪੁਖਤਾ ਸਬੂਤ ਹੈ ਕਿ ਆਨੰਦ ਕੋਈ ਪਦਾਰਥਾਂ ਦਾ ਮੁਥਾਜ ਨਹੀਂ ਹੈ ਬਲਕਿ ਇਹ ਤਾਂ ਮਨ ਦੀ ਉਹ ਉੱਚੀ ਅਵਸਥਾ ਹੈ ਜਿਸ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ ਹਿਤ ਸਾਧਕ ਸਾਧਨਾਵਾਂ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਸੰਸਾਰ ਵਿੱਚ ਪਰ੍ਹੇ ਤੋਂ ਪਰ੍ਹੇ ਲੋਕ ਮਿਲਦੇ ਹਨ ਪਰ ਕਈ ਸੀਮਤ ਸਾਧਨਾਂ ਨਾਲ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਪਾਲਣ ਪੋਸ਼ਣ ਕਰਨ ਦੇ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਕਮਾਈ ਦਾ ਕੁਝ ਹਿੱਸਾ ਲੋੜਵੰਦਾਂ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰਦੇ ਹਨ ਜੋ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਮਾਨਸਿਕ ਸ਼ਾਂਤੀ ਦਾ ਸਬੱਬ ਹੋ ਨਿੱਬੜਦਾ ਹੈ, ਸਕੂਨ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਦਿਵਾਉਂਦਾ ਹੈ।

ਗੱਲ ਸੰਨ 2017 ਦੀ ਹੈ। ਮੈਂ ਹੋਸਟਲ ਤੋਂ ਘਰ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਸ਼ਾਮ ਦਾ ਵਕਤ ਸੀ। ਸਬਜ਼ੀ ਕੱਟ ਰਹੀ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਕੋਲ ਬੈਠਾ ਮੈਂ ਚਾਹ ਪੀ ਰਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਮਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਾਲਜ ਵਿੱਚ ਹੋਏ ਸਾਲਾਨਾ ਜਲਸੇ ਬਾਰੇ ਦੱਸ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਕਹਾਣੀ ‘ਚੀਖ’ ਉੱਤੇ ਅਧਾਰਿਤ ਖੇਡੇ ਗਏ ਨਾਟਕ ਦੀ ਵੀਡੀਓਗ੍ਰਾਫੀ ਦਿਖਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਦੁਆਰਾ ਨਿਭਾਏ ਪਿਤਾ ਦੇ ਕਿਰਦਾਰ ਬਾਰੇ ਚਰਚਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਾਟਕ ਦੇਖ ਮਾਂ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਛਲਕਣ ਲਈ ਉਤਾਵਲੀਆਂ ਸਨ ਤੇ ਮਮਤਾ ਵਾਲਾ ਹੱਥ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ਉੱਤੇ ਆਪ ਮੁਹਾਰੇ ਫਿਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਅਸੀਸਾਂ ਦੀ ਝੜੀ ਅਤੇ “ਪੁੱਤ ਸਾਨੂੰ ਮਾਣ ਆ ਤੇਰੇ ’ਤੇ” ਇਨ੍ਹਾਂ ਅਲਫਾਜ਼ਾਂ ਨੇ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਸਕੂਨ ਦਾ ਦਰਿਆ ਵਗਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਲੈ ਲਿਆ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਮੇਰਾ ਮੋਬਾਇਲ ਫੋਨ ਖੜਕਿਆ। ਦੇਖਿਆ ਤਾਂ ਇੱਕ ਪੰਜਾਬੀ ਅਖਬਾਰ ਦੇ ਉਪ ਸੰਪਾਦਕ ਦਾ ਫੋਨ ਸੀ। ਰਾਜ਼ੀ ਖੁਸ਼ੀ ਪੁੱਛਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕਿਹਾ ਤੁਹਾਡਾ ਮਾਣਭੱਤਾ ਤੁਹਾਡੇ ਬੈਂਕ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ, ਭਵਿੱਖ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸਾਡੇ ਅਦਾਰੇ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਆਸ ਕਰਦਾ ਹਾਂ। ਇਹ ਆਖ ਉਨ੍ਹਾਂ ਫੋਨ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਦੋ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਅਖਬਾਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਵੀ ਮੇਰਾ ਮਾਣ ਭੱਤਾ ਮੇਰੇ ਬੈਂਕ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾਇਆ ਸੀ।

ਤਿਆਰ ਹੋ ਕੇ ਮੈਂ ਮੋਟਰਸਾਈਕਲ ਬਾਹਰ ਕੱਢਿਆ ਤੇ ਨੇੜਲੇ ਪਿੰਡ ਰਹਿੰਦੇ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਦੀ ਤਿਆਰੀ ਕੀਤੀ। ਮਨ ਵਿੱਚ ਖਿਆਲ ਆਇਆ ਕਿ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਪੁੱਛ ਲਵਾਂ ਕਿ ਉਹ ਘਰ ਹੈ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਫੋਨ ਕੱਢ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਕਾਲ ਕੀਤੀ। ਰਸਮੀ ਹਾਲ ਚਾਲ ਪੁੱਛਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਘਰ ਛੁੱਟੀ ਆਇਆ ਹੋਇਆ ਹਾਂ, ਬੱਸ ਆ ਰਿਹਾ ਹਾਂ ਤੇਰੇ ਕੋਲ। ਇਸੇ ਦੌਰਾਨ ਇੱਕ ਫੋਨ ਉਸੇ ਕਾਲ ਵਿਚਕਾਰ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਦੋਸਤ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਸ ਅਣਜਾਣ ਨੰਬਰ ਉੱਤੇ ਫੋਨ ਕੀਤਾ। ਸਤਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਨਾਲ ਮੁਖਾਤਿਬ ਹੁੰਦੇ ਹੋਏ ਉਸਨੇ ਆਪਣਾ ਨਾਂਅ ਦੱਸਿਆ ਤੇ ਕਿਹਾ, ਵੀਰ ਜੀ, ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਤੁਹਾਡੇ ਤੋਂ ਮੈਂ ਦੋ ਸਾਲ ਜੂਨੀਅਰ ਸੀ। ਦੋ ਕੁ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡਾ ਲੇਖ ਪੜ੍ਹਕੇ ਫੋਨ ਵੀ ਕੀਤਾ ਸੀ, ਤੇ ਦੱਸਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਬੀਐੱਡ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹਾਂ। ਦਿਮਾਗ ਉੱਤੇ ਥੋੜ੍ਹਾ ਜ਼ੋਰ ਪਾਉਣ ਉੱਤੇ ਮੈਂਨੂੰ ਯਾਦ ਆਇਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਹਾਂ ਹਾਂ ਵੀਰ, ਮੈਂਨੂੰ ਯਾਦ ਹੈ। ਹੋਰ ਦੱਸ ਕਿਵੇਂ ਘਰ ਪਰਿਵਾਰ ਠੀਕ ਹੈ? ਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਿਵੇਂ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ? ਉਹ ਮੱਧਮ ਜਿਹੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਬੋਲਿਆ, ਵੀਰ ਜੀ, ਬਾਕੀ ਤਾਂ ਸਭ ਕੁਝ ਠੀਕ ਹੈ ਪਰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਲਈ ਫੀਸ ਦਾ ਜੁਗਾੜ ਨਹੀਂ ਹੋ ਰਿਹਾ ਕਿਤੋਂ, ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਬਹੁਤ ਮਦਦ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ...। ਇਹ ਸੁਣਕੇ ਇੱਕ ਵਾਰ ਤਾਂ ਦਿਲ ਕੀਤਾ ਕਿ ਇਸ ਨੂੰ ਦੱਸ ਦਿਆਂ ਕਿ ਛੋਟੇ ਵੀਰ ਮੇਰੇ ਮਾਪੇ ਵੀ ਮੇਰੇ ਕੋਰਸ ਦੀ ਫੀਸ ਦਾ ਜੁਗਾੜ ਬੜੀ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਨਾਲ ਕਰਦੇ ਹਨ, ਫਿਰ ਮੈਂ ਤੇਰੀ ਮਦਦ ਕਿਸ ਤਰਾਂ ...।

ਉਸਦੀ ਉਦਾਸੀ ਨੇ ਮੇਰੀ ਜ਼ਮੀਰ ਨੂੰ ਹਲੂਣਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਛੋਟੇ ਵੀਰ, ਜ਼ਿਆਦਾ ਤਾਂ ਨਹੀਂ, ਥੋੜ੍ਹੀ ਬਹੁਤ ਮਦਦ ਮੈਂ ਜ਼ਰੂਰ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹਾਂ। ਹੁਣ ਕਿੰਨੇ ਪੈਸੇ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ?”

“ਵੀਰ ਜੀ, ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਘਟਦੇ ਹਨ।”

ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਤੂੰ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰ, ਕਰਦਾਂ ਮੈਂ ਕੋਈ ਹੱਲ।” ਇਹ ਆਖ ਮੈਂ ਫੋਨ ਕੱਟ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਦੋਸਤ ਨੂੰ ਦੁਬਾਰਾ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਉਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਵਿਅਸਤ ਤਾਂ ਨਹੀਂ? ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, ਘਰ ਵਿਹਲਾ ਹੀ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਉਸ ਮੁੰਡੇ ਬਾਰੇ ਦੱਸਿਆ ਜੋ ਉਸਦੇ ਪਿੰਡ ਤੋਂ ਹੀ ਹੈ।

ਦੋਸਤ ਦੇ ਘਰ ਪਹੁੰਚ ਕੇ ਪਹਿਲਾਂ ਉਸ ਮੁੰਡੇ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ ਤਾਂ ਦੋਸਤ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਉਹ ਮੁੰਡਾ ਬਹੁਤ ਲਾਇਕ ਹੈ ਤੇ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲਾ ਹੈ।”

ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਉਸ ਨੂੰ ਫੀਸ ਲਈ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਚਾਹੀਦੇ ਹਨ, ਚਾਰ ਹਜ਼ਾਰ ਮੇਰੇ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋਂ ਦੋ ਹਜ਼ਾਰ ਅਖਬਾਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਹੀ ਭੇਜੇ ਹਨ ਤੇ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਦਾ ਤੂੰ ਹੀਲਾ ਕਰ।”

ਦੋਸਤ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਕੋਈ ਨਾ, ਮੈਂ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਦੇ ਦੇਵਾਂਗਾ।”

ਉਸੇ ਵੇਲੇ ਇੱਕ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਦੋਸਤ ਨੇ ਆਪਣੀ ਘਰਵਾਲੀ ਤੋਂ ਫੜੇ ਤੇ ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਏਟੀਅੱਮ ਗਏ। ਚਾਰ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਮੇਰੇ ਖਾਤੇ ਵਿੱਚੋਂ ਕਢਵਾ ਕੇ ਅਸੀਂ ਸਿੱਧੇ ਉਸ ਮੁੰਡੇ ਦੇ ਘਰ ਪੁੱਜੇ। ਸਾਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਉਹ ਖਿੜ ਗਿਆ। ਅਸੀਂ ਪੰਜ ਹਜ਼ਾਰ ਰੁਪਏ ਉਸਦੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਾਹਮਣੇ ਉਸਦੀ ਹਥੇਲੀ ਉੱਤੇ ਧਰ ਦਿੱਤੇ। ਮੁੰਡੇ ਦੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਭਰ ਆਈਆਂ ਤੇ ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, “ਵੀਰ ਜੀ, ਅਗਰ ਫੀਸ ਦਾ ਹੱਲ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਕਾਲਜ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਪੇਪਰ ਦੇਣ ਦੀ ਇਜਾਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦੇਣੀ।” ਉਸਦਾ ਸਾਰਾ ਪਰਿਵਾਰ ਸਾਨੂੰ ਅਸੀਸਾਂ ਦੇ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇਹ ਦੇਖ ਸਾਡਾ ਦੋਵਾਂ ਦੋਸਤਾਂ ਦਾ ਆਨੰਦ ਚਰਮ ਸੀਮਾ ਉੱਤੇ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਸਕੂਨ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਲੈ ਕੇ ਬਾਹਰ ਨਿੱਕਲੇ ਤੇ ਦੋਸਤ ਦੇ ਘਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਹੋ ਤੁਰੇ।

*****

(ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)

(1996)

(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ:This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)