“ਫਿਰ ਤੂੰ ਬੰਦਾ ਵੀ ਗਿਆਨੀ ਧਿਆਨੀ ਹੈਗਾਂ, ਆਹ ਕੀ ਨਵਾਂ ਈ ਸ਼ੋਸ਼ਾ ਛੱਡ ’ਤਾ ...”
(20 ਨਵੰਬਰ 2019)
ਸਵੇਰ ਦੇ ਦਸ ਕੁ ਵੱਜੇ ਹੋਣਗੇ। ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਸਕੂਟਰ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਆਇਆ ਅਤੇ ਸੱਠ ਕੁ ਸਾਲਾਂ ਦੀ ਇੱਕ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਛੇ ਜਾਂ ਸੱਤ ਸਾਲਾਂ ਦੇ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਉਤਾਰ ਕੇ ਮੁੜ ਗਿਆ। ਮਾਤਾ ਪਹਿਰਾਵੇ ਅਤੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਫੜੇ ਪੁਰਾਣੇ ਜਿਹੇ ਝੋਲੇ ਤੋਂ ਸਾਧਾਰਨ ਘਰ ਦੀ ਔਰਤ ਲੱਗਦੀ ਸੀ। ਕੁਲਫ਼ੀ ਵਾਲੇ ਨੂੰ ਦੇਖ ਕੇ ਬੱਚਾ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਕੁਲਫ਼ੀ ਲੈ ਕੇ ਦੇਣ ਲਈ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ। ਮਾਤਾ ਦੇ ਨਾਂਹ ਕਰਨ ’ਤੇ ਬੱਚਾ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਹਾਰ ਕੇ ਮਾਤਾ ਨੇ ਉਸਨੂੰ ਕੁਲਫ਼ੀ ਲੈ ਦਿੱਤੀ ਅਤੇ ਰੁਮਾਲ ਵਿੱਚ ਬੰਨ੍ਹੇ ਰੁਪਏ ਗਿਣਨ ਲੱਗ ਪਈ।
ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਬੱਸ ਆ ਗਈ। ਕੁਦਰਤੀ ਮਾਤਾ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਸੀਟ ਨਾਲ ਨਾਲ ਸਨ। ਕੰਡਕਟਰ ਟਿਕਟਾਂ ਕੱਟਣ ਲੱਗਾ। ਬੱਸ ਸਵਾਰੀਆਂ ਨਾਲ ਤੂੜੀ ਵਾਂਗ ਭਰੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਮਾਤਾ ਚੁੱਪ ਕਰਕੇ ਬੈਠੀ ਸੀ। ਮੁੰਡੇ ਨੇ ਮਾਤਾ ਨੂੰ ਟਿਕਟ ਲੈਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਤਾਂ ਮਾਤਾ ਨੇ ਹੱਥ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਕੰਡਕਟਰ ਅੱਗੇ ਲੰਘ ਗਿਆ। ਬੱਚੇ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਬੀਬੀ ਤੂੰ ਟਿਕਟ ਨਹੀਂ ਲਈ, ਜੇ ਚੈੱਕਰ ਆ ਗਿਆ ਫਿਰ ਕੀ ਕਰਾਂਗੇ?”
ਮਾਤਾ ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਬੋਲੀ, “ਤੇਰੇ ਪਿਉ ਨੇ ਪੰਜਾਹ ਤਾਂ ਰੁਪੀਈਏ ਦਿੱਤੇ ਨੇ ਕੁਲ, ਵਿੱਚੋਂ ਦਸਾਂ ਦੀ ਤੂੰ ਕੁਲਫ਼ੀ ਖਾ ਲਈ। ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਮੱਥਾ ਵੀ ਟੇਕਣਾ ਆਪਾਂ, ਟਿਕਟ ਰਹਿਣ ਦਿੰਨੇ ਆਂ। ਨਾਲੇ ਇਹ ਬਥੇਰਾ ਝੋਲਾ ਭਰੀ ਫਿਰਦਾ, ਦੋ ਟਿਕਟਾਂ ਨਾਲ ਇਹਨੂੰ ਕੀ ਫ਼ਰਕ ਪੈਂਦਾ? ਆਪਾਂ ਬਾਬੇ ਨੂੰ ਵੀਹ ਰੁਪਏ ਮੱਥਾ ਟੇਕਾਂਗੇ, ਪੁੱਤ, ਬੜਾ ਪੁੰਨ ਲੱਗਦਾ।”
ਮੁੰਡਾ ਬੱਸ ਦੀ ਬਾਰੀ ਵਿੱਚੋਂ ਬਾਹਰ ਉਸਾਰੀ ਅਧੀਨ ਸੜਕ ਤੋਂ ਉੱਡਦੀ ਮਿੱਟੀ ਵੱਲ ਦੇਖ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਉੱਤੇ ਪਹੁੰਚਣ ਤੱਕ ਮੈਂ ਮਾਤਾ ਦੀ ਅਜੀਬੋ ਗਰੀਬ ਫਿਲਾਸਫ਼ੀ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦੀ ਰਹੀ।
**
ਸ਼ਹਿਰ ਦੇ ਭੀੜ ਭਰੇ ਬਜ਼ਾਰ ਵਿੱਚ ਦੋ ਪੇਂਡੂ ਲੱਗਦੇ ਆਦਮੀ ਤੁਰੇ ਜਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਵੱਡੀ ਉਮਰ ਦਾ ਆਦਮੀ ਅੱਗੇ ਸੀ ਅਤੇ ਨੌਜਵਾਨ ਦਿਸਦਾ ਆਦਮੀ ਕੁਝ ਪਿੱਛੇ। ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਉੱਚੀ ਆਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਪੁੱਛਿਆ, “ਚਾਚਾ ਹੁਣ ਕਿੱਥੇ ਜਾਣਾ?”
ਮੂਹਰਲਾ ਆਦਮੀ ਕਹਿੰਦਾ, “ਆਹ ਐਥੇ ਨੇੜੇ ਈ ਫੋਟੋਗਰਾਫਰ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ’ਤੇ ਚੱਲਦੇ ਆਂ।”
ਨੌਜਵਾਨ ਨੇ ਕੁਝ ਸੋਚਿਆ ਅਤੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਚਾਚਾ, ਮੁੰਡਾ ਕਿੱਥੇ ਮੰਗ ਲਿਆ ਫੇਰ?”
“ਯਾਰ ਮੁੰਡਾ ਕਿੱਥੋਂ ਮੰਗ ਲਿਆ ਮੈਂ, ਛੇ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਕੁੜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਕੀਤਾ ਹਾਲੇ। ਉਹੀ ਕਰਜ਼ਾ ਨਹੀਂ ਲੱਥਾ ਹੁਣ ਤੱਕ।”
ਨੌਜਵਾਨ ਪੁੱਛਣ ਲੱਗਾ, “ਫਿਰ ਆਹ ਫੋਟੋਗਰਾਫਰ ਵਾਲੀ ਕੀ ਕਹਾਣੀ ਐ, ਚਾਚਾ?”
ਦੂਜਾ ਆਦਮੀ ਸਮਝਾਉਣ ਲੱਗਾ, “ਓਏ ਇਹ ਤਾਂ ਪਰਸੋਂ ਕਰੂਏ ਦਾ ਵਰਤ ਐ। ਆਪਣੀ ਰਾਣੀ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਲਈ ਪਿੰਡ ਆਈ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਮੂਵੀ ਬਣਾਊਗਾ ਵਰਤ ਦੀ।”
ਨੌਜਵਾਨ ਹੈਰਾਨ ਜਿਹਾ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, “ਆਪਾਂ ਨੂੰ ਤਾਂ ਬਾਬੇ ਨਾਨਕ ਨੇ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਦੀ ਮਨਾਹੀ ਕੀਤੀ ਐ। ਨਾ ਹੀ ਪਹਿਲਾਂ ਕਦੇ ਆਪਣੀਆਂ ਬੁੜ੍ਹੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਨੇ ਵਰਤ ਰੱਖੇ ਆ। ਫਿਰ ਤੂੰ ਬੰਦਾ ਵੀ ਗਿਆਨੀ ਧਿਆਨੀ ਹੈਗਾਂ, ਆਹ ਕੀ ਨਵਾਂ ਈ ਸ਼ੋਸ਼ਾ ਛੱਡ ’ਤਾ - ਕੁੜੀ ਨੇ ਵਰਤ ਰੱਖਣਾ?”
ਚਾਚਾ ਖਿਝ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਮੈਂ ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਦੱਸਾਂ? ਆਹ ਸਰਪੰਚਾਂ ਦੀ ਕੁੜੀ ਵੀ ਵਰਤ ਰੱਖਣ ਖਾਤਰ ਆਈ ਹੋਈ ਆ। ਫ਼ੋਟੋਗਰਾਫ਼ਰ ਵਾਲਾ ਪੰਗਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਪਾਇਆ। ਤੇਰੀ ਚਾਚੀ ਨੇ ਵੀ ਮੂਵੀ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਰੇੜਕਾ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਐ। ਫੋਟੋਗਰਾਫਰ, ਕੱਪੜੇ ਲੀੜੇ ਅਤੇ ਇੱਕ ਅੱਧਾ ਗਹਿਣਾ ਵੀ ਪਾਉਣਾ ਪੈਣਾ। ਪੂਰੇ ਲੱਖ ਰੁਪਏ ਦਾ ਖ਼ਰਚਾ ਗਣਾਇਆ ਤੇਰੀ ਚਾਚੀ ਨੇ।”
ਸਾਰਾ ਕੁਝ ਸੁਣ ਕੇ ਨੌਜਵਾਨ ਦੀ ਚਾਲ ਮੱਠੀ ਪੈ ਗਈ। ਸ਼ਾਇਦ ਆਪਣੀ ਬੇਰੁਜ਼ਗਾਰੀ ਅਤੇ ਕੋਠੇ ਜਿੱਡੀ ਹੋਈ ਭੈਣ ਦੇ ਵਿਆਹ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਹੋਵੇ।
**
ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਮੁੱਖ ਸੜਕ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਜੋਤਿਸ਼ ਸ਼ਾਸ਼ਤਰ ਦੀ ਦੁਕਾਨ ਦੇ ਗੇਟ ਅੱਗੇ ਖੜ੍ਹਾ ਇੱਕ ਪੇਂਡੂ ਜੋੜਾ ਕੁਝ ਗਿਣਤੀਆਂ ਮਿਣਤੀਆਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਫਿਰ ਉਹ ਬੱਸ ਅੱਡੇ ਵੱਲ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਏ। ਉਹ ਕਾਫ਼ੀ ਫ਼ਿਕਰਮੰਦ ਜਾਪਦੇ ਸਨ। ਔਰਤ ਨੇ ਗੱਲ ਛੇੜੀ, “ਐਤਕੀਂ ਬਾਬੇ ਨੇ ਪੈਸੇ ਤਾਂ ਬੇਸ਼ੱਕ ਵੱਧ ਲੈ ਲਏ ਪਰ ਭਰੋਸਾ ਪੂਰਾ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਕੰਮ ਬਣ ਜਾਊ।”
ਆਦਮੀ ਨੇ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਉੱਤਰ ਦੇਣਾ ਮੁਨਾਸਿਬ ਨਾ ਸਮਝਿਆ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਤੋਰ ਤੁਰਦਾ ਰਿਹਾ।
ਔਰਤ ਉਦਾਸ ਜਿਹੀ ਹੋ ਗਈ। ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਕਰਨ ਵਾਂਗੂੰ ਬੋਲੀ, “ਚੱਲ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ, ਦਿਵਾਲੀ ਨੇੜੇ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਹਰੇਕ ਚੀਜ਼ ਮਹਿੰਗੀ ਮਿਲਦੀ ਐ, ਇਹਨੇ ਵੀ ਆਪਣਾ ਰੇਟ ਵਧਾ ਦਿੱਤਾ। ਜੁਆਕਾਂ ਨੂੰ ਸਮਝਾ ਦਿਆਂਗੇ, ਕੁੜੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਕੁਝ ਕਹਿੰਦੀ ਪਰ ਹੈਪੀ ਜਰੂਰ ਖਰੂਦ ਕਰੂਗਾ।”
ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਚਿਰ ਬਾਅਦ ਔਰਤ ਨੇ ਆਦਮੀ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਸ ਦੀ ਜੇਬ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਰੁਪਏ ਹਨ ਤਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਖਾਣ ਲਈ ਕੁਝ ਖਰੀਦ ਲਈਏ, ਨਿਆਣੇ ਹੱਥਾਂ ਵੱਲ ਝਾਕਣਗੇ। ਆਦਮੀ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਉਸ ਨੇ ਸਾਰੇ ਪੈਸੇ ਔਰਤ ਨੂੰ ਹੀ ਦੇ ਦਿੱਤੇ ਸਨ। ਉਸ ਦੀ ਜੇਬ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਟੈਂਪੂ ਦਾ ਕਿਰਾਇਆ ਹੈ। ਉਹ ਠੱਗੇ ਜਿਹੇ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰਦੇ ਪਿੰਡ ਨੂੰ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਟੈਂਪੂ ਨੂੰ ਉਡੀਕਣ ਲੱਗ ਪਏ।
ਘਰ ਆ ਕੇ ਮੈਂ ਟੀ ਵੀ ਲਾਇਆ ਤਾਂ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ਉੱਤੇ ਗੀਤ ਸੰਗੀਤ ਦੇ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਾ ਪ੍ਰਸਾਰਣ ਚੱਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਇੱਕ ਗਾਇਕ ਗਾ ਰਿਹਾ ਸੀ ਅਤੇ ਲੋਕ ਮੀਂਹ ਵਾਂਗ ਉਸ ਉੱਤੋਂ ਨੋਟ ਵਰ੍ਹਾ ਰਹੇ ਸਨ। ਜਿਹੜਾ ਵੀ ਕੋਈ ਉੱਠਦਾ ਇਉਂ ਨੋਟਾਂ ਦੀ ਬਰਸਾਤ ਕਰਦਾ, ਜਿਵੇਂ ਹੁਣੇ ਹੁਣੇ ਉਸ ਦੀ ਲਾਟਰੀ ਨਿੱਕਲੀ ਹੋਵੇ ਅਤੇ ਉਸ ਕੋਲ ਅਥਾਹ ਧਨ ਹੋਵੇ। ਇੱਕ ਮੁੰਡਾ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਤੰਗਲੀ ਜਿਹੀ ਫੜ ਕੇ ਨੋਟ ਇਕੱਠੇ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਬੇਮੌਸਮੇ ਪਏ ਗੜਿਆਂ ਵਾਂਗੂ ਤਹਿਆਂ ਲੱਗੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਇੱਕ ਵੱਡੇ ਰੁਤਬੇ ਵਾਲਾ ਦਿਸਦਾ ਆਦਮੀ ਮਹਿੰਗੇ ਅਤੇ ਭੜਕੀਲੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨੀ, ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਚਾਰ ਪੰਜ ਮੁੰਦਰੀਆਂ ਪਾਈ ਸਟੇਜ ਉੱਤੇ ਸਸ਼ੋਭਿਤ ਸੀ।
ਵਿੱਤ ਮੰਤਰੀ ਅਨੁਸਾਰ ਸੂਬੇ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਹਾਲਤ ਡਾਵਾਂਡੋਲ ਹੈ। ਕਿਸਾਨ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀਆਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ, ਮੁਲਾਜ਼ਮ ਹੜਤਾਲਾਂ ਕਰ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਹ ਸਾਰਾ ਵਰਤਾਰਾ ਮੇਰੀ ਸਮਝੋਂ ਬਾਹਰ ਹੈ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(1816)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: