“ਜਦ ਮੈਂ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਪੈਰ ਟਿਕਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਦੀ ਅੱਗੇ ਲੰਘਣ ਲੱਗਿਆ, ਉਹ ਭੌਂਕਦੇ ਹੋਏ ...”
(31 ਮਈ 2019)
ਮੈਂ ਨਾਰੰਗਵਾਲ ਠਹਿਰਿਆ ਹੋਇਆ ਸਾਂ ਤੇ ਅਗਲੇ ਦਿਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ‘ਯੁਵਾ ਸਾਹਿਤ ਉਤਸਵ’ ’ਤੇ ਜਾਣਾ ਸੀ। ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਇੱਕ ਕੁ ਵਜੇ ਸੀ। ਸੋਚਿਆ ਸੀ, ਜਲਦੀ ਜਾ ਕੇ ਉਦਘਾਟਨ ਬਗ਼ੈਰਾ ਵੇਖ ਲਵਾਂਗਾ। ਸਵੇਰੇ ਪੰਜ ਕੁ ਵਜੇ ਕਿਲਾ ਰਾਏਪੁਰ ਤੋਂ ਸਿੱਧੀ ਟ੍ਰੇਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਜਾਣੀ ਸੀ। ਕਿਲਾ ਰਾਏਪੁਰ ਦਾ ਸਟੇਸ਼ਨ ਇੱਥੋਂ ਛੇ ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਪੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਨਾਰੰਗਵਾਲ ਤੋਂ ਕਿਲਾ ਰਾਏਪੁਰ ਤੱਕ ਜਾਣ ਲਈ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਕੋਈ ਸਾਧਨ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਨਾਲ ਰਹਿੰਦੇ ਸਾਰੇ ਮੁੰਡੇ ਪਿੰਡਾਂ ਨੂੰ ਗਏ ਹੋਏ ਸਨ।
ਮੈਂ ਸਵੇਰੇ ਸਾਢੇ ਕੁ ਤਿੰਨ ਵਜੇ ਨਾਰੰਗਵਾਲ ਤੋਂ ਕਿਲਾ ਰਾਏਪੁਰ ਤੱਕ ਤੁਰ ਕੇ ਜਾਣ ਦਾ ਮਨ ਬਣਾ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਚਲੋ ਨਾਲੇ ਤਾਂ ਆਪਣਾ ਤੁਰਨ ਵਾਲਾ ਚਾਅ ਪੂਰਾ ਹੋ ਜਾਵੇਗਾ, ਨਾਲੇ ਵਾਟ ਕੱਟ ਜਾਵੇਗੀ। ਮੈਂ ਢਾਈ ਕੁ ਵਜੇ ਉੱਠ ਕੇ ਤਿਆਰ ਹੋਣ ਲੱਗ ਪਿਆ। ਨਹਾਉਂਦਿਆਂ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਆਈ ਕਿ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਰਾਤ ਬਰਾਤੇ ਚੋਰ ਉਚੱਕੇ ਨਾਲੋਂ ਅਵਾਰਾ ਕੁੱਤਿਆਂ ਅਤੇ ਗਾਵਾਂ ਦਾ ਵੱਧ ਡਰ ਹੈ। ਚੋਰ ਲੁੱਟ ਲਵੇਗਾ, ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਜਾਨ ਤਾਂ ਬਖ਼ਸ਼ ਦੇਵੇਗਾ ਪਰ ਇਹਨਾਂ ਨੇ ਤਾਂ ਜਾਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਬਖ਼ਸ਼ਣੀ। ਅਜੇ ਪਿਛਲੇ ਸਾਲ ਹੀ ਮੈਂ ਖੇਤ ਵਿੱਚੋਂ ਅਵਾਰਾ ਵੱਛੇ ਮੋੜਦਿਆਂ ਪੈਰ ਤੁੜਵਾ ਲਿਆ ਸੀ।
ਤਿਆਰ ਹੁੰਦਿਆਂ ਮੇਰੀ ਨਿਗ੍ਹਾ ਅਲਮਾਰੀ ਉੱਤੇ ਪਈ ਖੂੰਡੀ ਉੱਤੇ ਪੈ ਗਈ। ਸੋਚਿਆ, ਇਹ ਨਾਲ ਲੈ ਜਾਵਾਂਗਾ। ਫਿਰ ਮਨ ਬਦਲ ਗਿਆ। ਮਕਾਨ ਮਾਲਕਾਂ ਦੀ ਇਹ ਖੂੰਡੀ ਵਾਪਸ ਲਿਆਉਣੀ ਔਖੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਫੰਕਸ਼ਨ ’ਤੇ ਨਾਲ ਚੁੱਕੀ ਫਿਰਨਾ ਵੀ ਚੰਗਾ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਜੇਕਰ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਕਿਧਰੇ ਰੱਖ ਕੇ ਜਾਂਦਾ ਤਾਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਚੁੱਕ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਇਹ ਕਿਸੇ ਬਜ਼ੁਰਗ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਹੋਵੇ? ਮੈਂ ਖੂੰਡੀ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਜਾਣ ਦਾ ਵਿਚਾਰ ਤਿਆਗ ਦਿੱਤਾ।
ਮੈਂ ਖ਼ਾਲੀ ਹੱਥ ਹੀ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚੋਂ ਚੱਲ ਪਿਆ। ਸਾਰਾ ਪਿੰਡ ਘੂਕ ਸੁੱਤਾ ਪਿਆ ਸੀ। ਪੱਕੀ ਬੀਹੀ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਠੱਕ ਠੱਕ ਵੱਜਦੇ ਬੂਟ ਟਿਕੀ ਰਾਤ ਦੇ ਸਿਰ ਵਿੱਚ ਹਥੌੜਿਆਂ ਵਾਂਗ ਵੱਜ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਬਾਹਰ ਫਿਰਨੀ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ’ਤੇ ਆ ਗਿਆ। ਚਾਰੇ ਪਾਸੇ ਰਹੱਸਮਈ ਸੰਨਾਟਾ ਸੀ। ਕਦੇ ਕਦੇ ਪਿੰਡ ਦੀ ਕਿਸੇ ਸੁੰਨੀ ਬੀਹੀ ਵਿੱਚੋਂ ਕਿਸੇ ਅਵਾਰਾ ਕੁੱਤੇ ਦੀ ‘ਟਊਂ-ਟਊਂ’ ਰਾਤ ਦਾ ਸੰਨਾਟਾ ਤੋੜਦੀ ਸੁਣਾਈ ਦਿੰਦੀ ਸੀ। ਕੁੱਤਿਆਂ ਦੀ ਇਸ ਟਊਂ-ਟਊਂ ਨੇ ਮੇਰਾ ਧਿਆਨ ਫਿਰ ਆਪਣੇ ਵੱਲ ਮੋੜ ਲਿਆ। ਇਹ ਬੜੇ ਖ਼ਤਰਨਾਕ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ। ਮੈਂਨੂੰ ਝੱਟ ਕੁਝ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰੇ ਇਲਾਕੇ ਵਿੱਚ ਵਾਪਰੀ ਘਟਨਾ ਯਾਦ ਆ ਗਈ।
ਲਹਿਰੇ ਰਾਤ ਨੂੰ ਕੋਈ ਕੈਂਟਰ ਵਾਲਾ ਸਕੂਟਰ ਵਾਲੇ ਦੇ ਫੇਟ ਮਾਰ ਗਿਆ ਸੀ। ਸਕੂਟਰ ਵਾਲੇ ਮੀਆਂ-ਬੀਬੀ ਬੇਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਤਿੰਨ ਕੁ ਸਾਲ ਦਾ ਮੁੰਡਾ ਛੁਟਕ ਕੇ ਦੂਰ ਜਾ ਡਿੱਗਿਆ ਸੀ। ਕੁਝ ਦੇਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਡਿੱਗੇ ਪਏ ਮਾਂ ਬਾਪ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਰੋਂਦਾ ਰਿਹਾ। ਉਸਦੇ ਰੋਣ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਅਵਾਰਾ ਕੁੱਤੇ ਆ ਗਏ ਸਨ ਅਤੇ ਉਸ ਬੱਚੇ ਨੂੰ ਖਾ ਗਏ। ਇਸੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਇੱਕ ਹੱਡਾ-ਰੋੜੀ ਕੋਲ ਕਣਕ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਾਉਂਦੇ ਕਿਸਾਨ ਨੂੰ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨੇ ਖਾ ਲਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਇੱਕ ਖੇਤ ਜਾਂਦੇ ਨਿੱਕੇ ਬੱਚੇ ਨੂੰ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿੰਨੀਆਂ ਹੀ ਘਟਨਾਵਾਂ ਅਤੇ ਖ਼ਬਰਾਂ ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਵਰੋਲਿਆਂ ਵਾਂਗ ਖੌਰੂ ਪਾਉਣ ਲੱਗੀਆਂ। ਇਸ ਭਿਆਨਕ ਡਰ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਕੰਬਾ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਮਿਲਣ ਵਾਲੇ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨਾਲ ਨਜਿੱਠਣ ਲਈ ਸੜਕ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਪਏ ਤਿੰਨ ਵੱਟੇ ਚੁੱਕ ਲਏ।
ਮੈਂ ਪਿੰਡ ਲੰਘ ਕੇ ਅੱਗੇ ਮੋੜ ’ਤੇ ਆ ਗਿਆ ਸਾਂ। ਇੱਥੋਂ ਇੱਕ ਰੋਡ ਅੱਧਾ ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਅਤੇ ਕਾਲਜ ਨੂੰ ਜਾਂਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਇਹ ਵੱਡੀ ਰੋਡ, ਜਿਸ ਉੱਤੇ ਮੈਂ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ, ਸਾਹਮਣੇ ਡੇਹਲੋਂ-ਪੱਖੋਵਾਲ ਵਾਲੀ ਰੋਡ ਨੂੰ ਮਿਲਦੀ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਹੀ ਦਸ ਪੰਦਰਾਂ ਕੁੱਤੇ ਸੜਕ ਦੇ ਕਿਨਾਰੇ ਸੁੱਤੇ ਪਏ ਸਨ। ਵੱਟੇ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਜਦ ਮੈਂ ਹੌਲੀ ਹੌਲੀ ਪੈਰ ਟਿਕਾਉਂਦਾ ਹੋਇਆ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਦੀ ਅੱਗੇ ਲੰਘਣ ਲੱਗਿਆ, ਉਹ ਭੌਂਕਦੇ ਹੋਏ ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਟੁੱਟ ਕੇ ਪੈ ਗਏ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਵੱਲ ਪੂਰੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਵੱਟਾ ਮਾਰਿਆ। ਉਹ ਸਾਰੇ ਕੁੱਤੇ ਪਿੱਛੇ ਹਟ ਗਏ। ਇੱਕ ਕੁੱਤਾ ਅਜੇ ਵੀ ਪਿੱਛੇ ਨਹੀਂ ਹਟ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਜ਼ੋਰ ਜ਼ੋਰ ਦੀ ਭੌਂਕਦਾ ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਚੜ੍ਹਦਾ ਆ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਨਜ਼ਦੀਕ ਕੋਈ ਐਸੀ ਚੀਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਜੋ ਮੇਰੇ ਬਚਾਅ ਲਈ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੋਵੇ। ਹਾਂ, ਕੁਝ ਕੁ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਦੂਰੀ ਤੇ ਇੱਕ ਘਰ ਜ਼ਰੂਰ ਸੀ ਪਰ ਮੈਂ ਉੱਥੇ ਕਦੇ ਕੋਈ ਵਸਦਾ ਨਹੀਂ ਵੇਖਿਆ ਸੀ। ਜੇ ਮੈਂ ਉਸ ਘਰ ਵੱਲ ਵੀ ਦੌੜਾਂਗਾ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਬਚਾ ਲਈ ਸ਼ਾਇਦ ਕੋਈ ਨਾ ਆਵੇ। ਕੁੱਤਿਆਂ ਅੱਗੇ ਭੱਜਣਾ ਵੀ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਗ਼ਲਤੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਅਜਿਹੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਤੁਸੀਂ ਅੱਗੇ ਭੱਜ ਲਵੋਂ ਤਾਂ ਉਹ ਮਾਰੇ ਬਿਨਾਂ ਨਹੀਂ ਛੱਡਦੇ। ਜੇ ਤੁਸੀਂ ਖੜ੍ਹੇ ਰਹੇ ਤਾਂ ਉਹ ਭੌਂਕਦੇ ਰਹਿਣਗੇ ਪਰ ਛੇਤੀ ਹਮਲਾ ਨਹੀਂ ਕਰਨਗੇ। ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਆਈ, ‘ਲੈ ਬਈ ਮਿੱਤਰਾ ... ਤੇਰਾ ਕਾਲ ਨੇੜੇ ਆ ਗਿਆ ਹੈ। ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਖ਼ਬਰ ਲੱਗ ਜਾਣੀ ਹੈ, ਨੌਜਵਾਨ ਨਾਵਲਕਾਰ ਪਰਗਟ ਸਤੌਜ ਅਵਾਰਾ ਕੁੱਤਿਆਂ ਨੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਫਿਰ ਕਿਤੇ ਨਾ ਕਿਤੇ ਗੱਲ ਛਿੜੇ - ‘ਇੱਕ ਪਰਗਟ ਸਤੌਜ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ...’
ਇਹਨਾਂ ਥੋੜ੍ਹੇ ਜਿਹੇ ਪਲਾਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਸਮੇਤ ਕਿੰਨਾ ਹੀ ਕੁਝ ਮੇਰੇ ਦਿਮਾਗ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ, ਮੈਂ ਛੇਤੀ ਹਾਰਾਂਗਾ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਹੱਥ ਵਿਚਲਾ ਵੱਟਾ ਪੂਰੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਉਸ ਕੁੱਤੇ ਦੇ ਮਾਰਿਆ। ਬਚਪਨ ਵਿੱਚ ਮੇਰਾ ਕੁੱਤਿਆਂ ਦੇ ਰੋੜੇ ਮਾਰਨਾ ਕੰਮ ਆ ਗਿਆ। ਵੱਟਾ ਕੁੱਤੇ ਦੀ ਅੱਖ ਉੱਤੇ ਜਾਂ ਹੋਰ ਕਿਸੇ ਕਸੂਤੀ ਥਾਂ ਜਾ ਵੱਜਿਆ। ਉਹ ‘ਚੀਂ ਚੀਂ’ ਕਰਦਾ ਪਿੱਛੇ ਦੌੜ ਪਿਆ। ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਸਿਰਫ਼ ਆਖ਼ਰੀ ਵੱਟਾ ਰਹਿ ਗਿਆ ਸੀ। ਜੇ ਕੁੱਤੇ ਦੁਬਾਰਾ ਹਮਲਾ ਕਰਦੇ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਹੋਰ ਕੁਝ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਸ਼ੁਕਰ ਹੈ ਡੇਹਲੋਂ-ਪੱਖੋਵਾਲ ਵਾਲੀ ਰੋਡ ਚੜ੍ਹਨ ਤੱਕ ਕੋਈ ਕੁੱਤਾ ਨਹੀਂ ਟੱਕਰਿਆ।
ਅੱਗੇ ਡੇਹਲੋਂ-ਪੱਖੋਵਾਲ ਵਾਲੀ ਸੜਕ ’ਤੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵੱਟੇ ਪਏ ਸਨ। ਮੈਂ ਕਾਫੀ ਸਾਰੇ ਵੱਟੇ ਚੁੱਕ ਕੇ ਬੈਗ ਦੀ ਜੇਬ ਵਿੱਚ ਪਾ ਲਏ ਅਤੇ ਕੁਝ ਹੱਥਾਂ ਵਿੱਚ ਫੜ ਲਏ। ਤਿੰਨ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਤੱਕ ਮੈਂ ਆਰਾਮ ਨਾਲ ਚਲਾ ਗਿਆ। ਇੰਨੇ ਨੂੰ ਪਿੱਛੋਂ ਭੱਠੇ ਵਾਲਾ ਟਰੈਕਟਰ ਆ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਤੁਰਨ ਦਾ ਸ਼ੌਕ ਤਿਆਗ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਹੱਥ ਦੇ ਦਿੱਤਾ। ਹੁਣ ਮੈਂਨੂੰ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਪਰਗਟ ਸਤੌਜ ‘ਭੂਤਕਾਲ’ ਨਹੀਂ ‘ਵਰਤਮਾਨ’ ਹੈ ਤਾਂ ਹੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਟਰੈਕਟਰ ਵਾਲੇ ਨਾਲ ਹੱਸ ਹੱਸ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ।
*****
(ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(1614)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: