“ਨਾਵਲਕਾਰ ਨੂੰ ਸਕੂਲੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਲੱਗੀ ਚੇਟਕ ਬਦਸਤੂਰ ਅੱਜ ਵੀ ...”
(23 ਜੂਨ 2021)
ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਮਲੂਕ ਚੰਦ ਕਲੇਰ ਚੜ੍ਹਦੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚੋਂ ਪਰਵਾਸ ਕਰ ਕੇ ਕੈਨੇਡਾ ਜਾ ਵਸਿਆ। ਪੰਜਾਹਵਿਆਂ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦਾ ਹਾਣੀ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਸਨੇ ਗੁਰਬਤ ਨਾਲ ਘੁਲਦੇ ਅਤੇ ਹੱਡ ਭੰਨਵੀਂ ਮਿਹਨਤ ਕਰਦੇ ਲੋਕ ਅੱਖੀਂ ਡਿੱਠੇ ਹਨ। ਸਾਢੇ ਤਿੰਨ-ਤਿੰਨ ਰੁਪਏ ’ਤੇ ਦਿਹਾੜੀ ਕਰ ਕੇ ਆਪਣੇ ਰਾਹੀਂ ਪਾਣੀ ਉਸ ਨੇ ਆਪ ਤਰੌਂਕਿਆ ਹੈ। ਬੁਣਕਰ ਬਾਪ ਦੇ ਹੱਥੀਂ ਬੁਣੇ ਖੱਦਰ ਦੇ ਕੱਪੜੇ ਪਹਿਨਦਾ ਉਹ ਓ.ਟੀ. ਕਰ ਕੇ ਸਿੱਖਿਆ ਵਿਭਾਗ, ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬੀ ਅਧਿਆਪਕ ਲੱਗ ਗਿਆ। ਗੁਰਬਤ ਅਤੇ ਜਾਤ-ਪਾਤ ਦੇ ਝੱਖੜ ਚੀਰਦਾ ਸਕੂਲੀ ਸਮੇਂ ਆਮ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਰਿਹਾ ਹੋਣ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਅਧਿਆਪਕ ਉਹ ਇੱਕ ਖਾਸ ਬਣ ਗਿਆ।
ਪੰਜਾਬੀ ਅਧਿਆਪਕ ਵਜੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਕਿਰਤਾਂ ਪੜ੍ਹਦਾ ਅਤੇ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਉਹ ਸਾਹਿਤਕ ਰੰਗ ਵਿੱਚ ਰੰਗਿਆ ਗਿਆ। ਇਹ ਰੰਗ ਉਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਦੂਣ ਸਵਾਇਆ ਚੜ੍ਹਿਆ ਕਿਉਂਕਿ ਉਸ ਦੇ ਬਾਪ ਨੂੰ ਚੌਧਰੀ ਜਗਤ ਰਾਮ ਦਾ ‘ਰੂਪ ਬਸੰਤ’ ਕਿੱਸਾ ਜ਼ੁਬਾਨੀ ਯਾਦ ਸੀ। ਅਕਸਰ ਕੰਮ ਕਾਰ ਕਰਦਿਆਂ ਅਤੇ ਕਦੇ ਕਦਾਈਂ ਚਾਨਣੀਆਂ ਰਾਤਾਂ ਨੂੰ ਉਸ ਦਾ ਬਾਪ ਆਪਣੇ ਸੰਗੀ-ਸਾਥੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹੇਕਾਂ ਲਾ ਕੇ ਗਾਉਂਦਾ ਤਾਂ ਮਲੂਕਚਚੰਦ ਬੜੇ ਗਹੁ ਨਾਲ ਸੁਣਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਕਈ ਨਵੇਂ ਸ਼ਬਦ ਅਚੇਤ ਹੀ ਉਸਦੇ ਮਨ ’ਤੇ ਉੱਕਰੇ ਗਏ। ਇਸੇ ਸ਼ਬਦ ਭੰਡਾਰ ਨੇ ਉਂਗਲ ਫੜ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਨਾਲ ਤੋਰ ਲਿਆ ਤਾਂ ਉਸ ਨੇ ਗੁਰਦਾਸ ਰਾਮ ਆਲਮ, ਸੰਤ ਰਾਮ ਉਦਾਸੀ, ਉਲਫਤ ਬਾਜਵਾ, ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਸੁਜਾਨ ਸਿੰਘ, ਪ੍ਰੋ. ਨਰਿੰਜਨ ਤਸਨੀਮ, ਬਲਵੀਰ ਮਾਧੋਪੁਰੀ, ਪ੍ਰੇਮ ਗੋਰਕੀ, ਰਸੂਲ ਹਮਜਾਤੋਵ ਆਦਿ ਧਰਤੀ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਲੇਖਕਾਂ ਦੀਆਂ ਸ਼ਾਹਕਾਰ ਕਿਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸੰਜੀਦਗੀ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਿਆ। ਇਸ ਅਧਿਐਨ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਮੰਜ਼ਿਲ ਦਿਸ ਪਈ। ਉਹ ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਬੀ.ਏ, ਬੀ.ਐੱਡ ਅਤੇ ਐੱਮ.ਏ. (ਹਿਸਟਰੀ) ਪਾਸ ਕਰ ਗਿਆ। ਉਸ ਦੇ ਕਲਮਬੰਦ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨੂੰ ਰਸਾਲਿਆਂ ਅਤੇ ਅਖ਼ਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਮਾਣਤਾ ਮਿਲਣ ਲੱਗੀ। ਸਾਲ 1992 ਵਿੱਚ ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰੇਡੀਓ, ਜਲੰਧਰ ਦੇ ਸਕੂਲੀ ਪਰੋਗਰਾਮ ਨਾਲ ਉਹ ਪੱਕਾ ਜੁੜ ਗਿਆ ਤੇ ਲਗਭਗ 15 ਸਾਲ ਉਹ ਇਸਦਾ ਹਿੱਸਾ ਰਿਹਾ। ਸਕੂਲ ਅਧਿਆਪਕ ਦੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਉਸਦਾ ਇਹ ਵੱਡਾ ਹਾਸਲ ਸੀ।
ਸਾਲ 2008 ਵਿੱਚ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤੀ ਉਪਰੰਤ ਉਹ ਕੈਨੇਡਾ ਜਾ ਵਸਿਆ। ਇਸੇ ਹੀ ਵਰ੍ਹੇ ‘ਕੋਰੇ ਘੜੇ ਦਾ ਪਾਣੀ ‘ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਪੂਰਕ ਨਾਵਲ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬੀ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਬੂਹੇ ਉਸ ਨੇ ਪਹਿਲਾ ਪੱਬ ਧਰਿਆ। ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੇ ਛੋਟੇ ਛੋਟੇ 41 ਲੇਖਾਂ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਸੰਘਰਸ਼ਮਈ ਜੀਵਨ ਦੀ ਉਸ ਨੇ ਬਾਤ ਵੀ ਸੁਣਾਈ ਅਤੇ ਪੁਰਾਣੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਭਿਆਚਾਰ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਵੀ ਪੁਆਈ ਹੈ। ਇਸ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀਨੁਮਾ ਨਾਵਲ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਕਈ ਪੁਰਾਣੇ ਨਾਵਲਕਾਰਾਂ ਦੀ ਪਾਲ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹੇ ਹੋਣ ਦਾ ਸੁਭਾਗ ਉਦੋਂ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਡਾ. ਗੁਰਸ਼ਰਨਜੀਤ ਕੌਰ ਨੇ ਟਿੱਪਣੀ ਕਰਦਿਆਂ ਆਖਿਆ, “ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਅਹਿਮ ਪ੍ਰਾਪਤੀਆਂ ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਵਿਅਕਤੀ ਹੀ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦੇ, ਸਗੋਂ ਸਾਧਾਰਨ ਗਰੀਬ ਲੋਕ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਸੰਘਰਸ਼ ਬੇਮਿਸਾਲ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਵੀ ਆਪਣੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਲਿਖਣ ਦੇ ਹੱਕਦਾਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।” ਨਾਵਲਕਾਰ ਇਸ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਸਮਾਜ ਦੇ ਮੱਥੇ ਤੋਂ ਜਾਤੀ-ਪਾਤੀ ਗਰਦ-ਗੁਬਾਰ ਗਿਆਨ ਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨਾਲ ਸਾਫ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਕਾਫੀ ਸਫਲ ਰਿਹਾ ਹੈ।
‘ਸੂਰਜ ਉੱਗ ਪਿਆ’ ਉਸਦਾ ਦੂਸਰਾ ਨਾਵਲ 2012 ਵਿੱਚ ਆਇਆ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਜੰਗਲ ਦੇ ਸਭ ਛੋਟੇ-ਮੋਟੇ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਏਕੇ ਨਾਲ ਉਹ ਖੂੰਖਾਰ ਸ਼ੇਰ ਨੂੰ ਬੇਦਖਲ ਕਰ ਕੇ ਇੱਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਰਾਜਸੀ ਢਾਂਚੇ ਦੀ ਸਿਰਜਣਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਉਹ ਇਸ ਨੂੰ ਸਹੀ ਲੋਕਤੰਤਰ ਦਾ ਨਾਮ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਬੇਸ਼ਕ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਸਾਹਿਤ ਵਿੱਚ ਜਾਨਵਰਾਂ ਦੇ ਸੰਵਾਦ ਵਾਲੀਆਂ ਅਨੇਕਾਂ ਕਹਾਣੀਆਂ ਪਹਿਲਾਂ ਤੋਂ ਮੌਜੂਦ ਹਨ, ਪਰ ਕਿਸੇ ਚਾਲੂ ਨਿਜ਼ਾਮ ਨੂੰ ਬਦਲ ਦੇਣ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਕਈ ਕੁਝ ਆਪਣਾ ਹੈ। ਜੋ ਇਸ ਨਾਵਲ ਦੀ ਖੂਬੀ ਹੈ।
‘ਜੰਗਲ ਵਿੱਚ ਚੋਣ’ 2014 ਵਿੱਚ ਆਇਆ ਉਸ ਦਾ ਤੀਸਰਾ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਇਸ ਬਾਲ ਨਾਵਲ ਦਾ ਮਕਸਦ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਕੁਦਰਤ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਪੁਆਉਣਾ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਾਜਸੀ ਸੂਝ ਦਾ ਵਿਕਾਸ ਕਰਨਾ ਹੈ। ਦੂਜਾ ਇਹ ਕੂਟਨੀਤਕ ਜੁਗਤਾਂ ਦਾ ਸੰਚਾਰ ਕਰਦਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਆਪਣੀ ਅਲੱਗ ਪਛਾਣ ਰੱਖਦਾ ਹੈ।
‘ਤਲਾਸ਼ ਜਾਰੀ ਹੈ’ ਸਵੈ-ਜੀਵਨਾਤਮਕ ਨਾਵਲ 2018 ਵਿੱਚ ਛਪਿਆ ਉਸਦਾ ਚੌਥਾ ਨਾਵਲ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਸੰਸਾਰ ਪੱਧਰ ਦੇ ਲਗਭਗ 66 ਨਾਵਲਾਂ ਦੀ ਪੁੱਠ ਚੜ੍ਹੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਇਸਦਾ ਪਲਾਟ ਬਹੁਤ ਦਿਲਚਸਪ ਹੈ। ਇਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਦੁਨੀਆਂ ਭਰ ਦੇ ਵੰਨ-ਸੁਵੰਨੇ ਚਰਚਿਤ ਵਿਚਾਰਾਂ ਨਾਲ ਪਾਠਕ ਦੀ ਸਾਂਝ ਪੈ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸੇ ਨਾਵਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ‘ਮੀਕੇ’ ਤੋਂ ‘ਮਲਕੀਅਤ’ ਦਾ ਸਫਰ ਤੈਅ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਮਸਤਕ ਵਿੱਚ ਗਿਆਨ ਦਾ ਸੂਰਜ ਉੱਗਣ ’ਤੇ ਉਹ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ‘ਮਲਕੀਅਤ’ ਬਣ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਲੇਖਕ ਦਰਪੇਸ਼ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਯੋਧੇ ਵਾਂਗ ਜੂਝਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਅੰਤ ਫਤਿਹ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਲਈ ਲੇਖਕ ਦੇ ਬੇਸ਼ਕੀਮਤੀ ਅਨੁਭਵ ਅਤਿਅੰਤ ਪ੍ਰੇਰਨਾਦਾਇਕ ਹਨ। ਇਹ ਨਾਵਲ ਪਾਠਕ ਨੂੰ ਚੰਗਾ ਇਨਸਾਨ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦੀ ਚੇਟਕ ਲਾਉਣ ਦੇ ਸਮਰੱਥ ਵੀ ਹੈ।
ਨਾਵਲਕਾਰ ਨੂੰ ਸਕੂਲੀ ਸਮੇਂ ਤੋਂ ਕੁਝ ਕਰਦੇ ਰਹਿਣ ਦੀ ਲੱਗੀ ਚੇਟਕ ਬਦਸਤੂਰ ਅੱਜ ਵੀ ਕਾਇਮ ਹੈ। ਕੈਨੇਡਾ ਜਾ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਸਾਹਿਤਕ ਖੇਤਰ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀ ਅਲੱਗ ਪਛਾਣ ਬਣਾਈ ਹੈ। ਸਰੀ ਤੋਂ ਛਪਦੇ ‘ਸੱਚ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ‘ਅਖਬਾਰ ਦਾ ਉਹ ਕਾਲਮ ਨਵੀਸ ਹੈ। ਰੇਡੀਓ ਸਰੀ, ਕਾਂਸ਼ੀ ਰੇਡੀਓ, ਇੰਗਲੈਂਡ, ਪ੍ਰਾਇਮ ਏਸ਼ੀਆ ਟੀ ਵੀ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਚੈਨਲਾਂ ਦਾ ਉਹ ਬੁਲਾਰਾ ਹੈ। ‘ਲੋਕ ਕਵੀ ਗੁਰਦਾਸ ਰਾਮ ਆਲਮ ਸਾਹਿਤ ਸਭਾ, ਕੈਨੇਡਾ’ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 21 ਅਕਤੂਬਰ 2018 ਨੂੰ ਕਰ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਇੱਕ ਅਜਿਹਾ ਮੀਲ-ਪੱਥਰ ਗੱਡਿਆ ਹੈ ਜੋ ਦੇਰ ਤਕ ਨਵੇਂ ਸਾਹਿਤ ਪ੍ਰੇਮੀਆਂ ਦਾ ਮਾਰਗ ਦਰਸ਼ਨ ਕਰਦਾ ਰਹੇਗਾ। ਇਸੇ ਮੰਚ ਤੋਂ ਉਸ ਨੇ ‘ਤਲਾਸ਼ ਜਾਰੀ ਹੈ’ ਆਪਣੇ ਨਾਵਲ ਦੀ ਘੁੰਡ ਚੁਕਾਈ ਕਰ ਕੇ ਚੇਤਿਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਸਰਦੇ ਜਾ ਰਹੇ ਲੋਕ ਕਵੀ ‘ਗੁਰਦਾਸ ਰਾਮ ਆਲਮ’ ਦਾ ਨਾਮ ਕੈਨੇਡਾ ਵਿੱਚ ਵੀ ਸੁਰਜੀਤ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਸਮੁੱਚੇ ਤੌਰ ’ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਚੌਹਾਂ ਨਾਵਲਾਂ ਦੀ ਥੋੜ੍ਹੇ ਸ਼ਬਦਾਂ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਕਰਨੀ ਹੋਵੇ ਤਾਂ ਇਹ ਹਾਸ਼ੀਏ ’ਤੇ ਖੜ੍ਹੇ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਮਾਰੀ ਇੱਕ ਹਾਕ ਹੈ, ਜੋ ਉਸ ਦੀ ਬਾਂਹ ਫੜਨ ਲਈ ਉਤਾਵਲੀ ਹੈ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(2858)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: