“ਮਾਸਟਰ ਜੀ, ਬਹੁਤਾ ਸੋਚੋ ਨਾ, ਬੱਸ ਹੀਲਾ ਕਰੋ। ਆਪਾਂ ਦਸਵੀਂ ...”
(29 ਅਕਤੂਬਰ 2019)
ਅਧਿਆਪਨ ਦੇ ਕਿੱਤੇ ਨਾਲ ਸੰਬੰਧਿਤ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੇਰਾ ਵਾਹ ਅਕਸਰ ਹੀ ਸਾਥੀ ਅਧਿਆਪਕਾਂ, ਲੇਖਕਾਂ ਅਤੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਪੈਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਕੋਈ ਆਪਣੇ ਕਿੱਤੇ ਅਤੇ ਮਾਨਸਿਕਤਾ ਅਨੁਸਾਰ ਗੱਲ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਹਰ ਇੱਕ ਦੀ ਗੱਲ ਸਾਨੂੰ ਜਚੇ। ਕਈ ਵਾਰ ਕਿਸੇ ਦੀ ਗੱਲ ਉੱਤੇ ਸੋਚਣਾ ਵੀ ਪੈ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈਆਂ ਦੀ ਗੱਲ ਵੈਸੇ ਹੀ ਮਨ ਨੂੰ ਲੱਗ ਜਾਂਦੀ ਹੈ।
ਪੰਜ-ਛੇ ਸਾਲ ਪੁਰਾਣੀ ਗੱਲ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਟਿਊਸ਼ਨਾਂ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਨਵੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਅਖੀਰਲੇ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਦੋ ਪੈਂਤੀ-ਚਾਲੀ ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਦੇ ਦੋ ਵਿਅਕਤੀ ਇੱਕ ਦਸਵੀਂ ਜਮਾਤ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਆਏ ਅਤੇ ਟਿਊਸ਼ਨ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਲਈ ਬੇਨਤੀ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਗੱਲਾਂ ਕਰਦਿਆਂ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਇੱਕ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਪਿਓ ਸੀ ਅਤੇ ਦੂਜਾ ਚਾਚਾ। ਸ਼ਾਇਦ ਪਿਓ ਦੇ ਘੱਟ ਪੜ੍ਹਿਆ ਹੋਣ ਕਰਕੇ ਮੁੰਡਾ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗੱਲਬਾਤ ਕਰਨ ਖਾਤਰ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲਿਆਇਆ ਸੀ। ਚਾਹ-ਪਾਣੀ ਪੀਂਦਿਆਂ ਹੀ ਗੱਲ ਤੁਰੀ ਤੇ ਚਾਚਾ ਬੋਲਿਆ, “ਦੇਖੋ ਮਾਸਟਰ ਜੀ, ਪੜ੍ਹਾਉਣਾ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕੋਲ ਈ ਆ, ਜਿਵੇਂ ਮਰਜ਼ੀ ਕਰੋ।”
ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਨਾਂਹ-ਨੁੱਕਰ ਇਸ ਕਰਕੇ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਅਖੀਰਲੇ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸਾਰਾ ਪਾਠਕ੍ਰਮ ਕਰਵਾਉਣਾ ਮੁਸ਼ਕਿਲ ਸੀ। ਦੁਬਾਰਾ ਫਿਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮਿੰਨਤ ਕੀਤੀ, “ਜਿੰਨਾ ਵੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ, ਕਰੋ। ਬੱਸ ਪਾਸ ਹੋਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਐ।”
ਇੰਨਾ ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਹਾਮੀ ਭਰ ਦਿੱਤੀ।
ਮੇਰੀ ਹਾਂ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਪਿਓ ਬੋਲਿਆ, “ਮਾਸਟਰ ਜੀ, ਆਹ ਥੋਡੇ ਸਾਬ੍ਹ ਨਾਲ ਫੀਸ ਵੀ ਦੱਸ ਈ ਦਿਓ ਜ਼ਰਾ ਸਾਨੂੰ ਹੁਣ।”
ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਜੀ, ਅੱਠ ਸੌ ਰੁਪਏ ਮਹੀਨਾ।”
“ਓ ਨਾ-ਨਾ ਮਾਸਟਰ ਜੀ, ਇਹ ਤਾਂ ਬਹੁਤ ਜ਼ਿਆਦਾ ਐ। ਬੱਸ ਪਾਸ ਹੋਣ ਜੋਗਾ ਈ ਤਾਂ ਕਰਾਉਣਾ ਐ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ।” ਇਕਦਮ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਚਾਚਾ ਬੋਲਿਆ। ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਦੇਖੋ ਸਰ, ਜਮਾਤ ਅਨੁਸਾਰ ਫੀਸ ਤਾਂ ਇਹੀ ਬਣਦੀ ਐ, ਤੁਸੀਂ ...।” ਗੱਲ ਕੱਟਦਾ ਹੋਇਆ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਪਿਓ ਬੋਲਿਆ, “ਸਾਡੇ ਸਾਬ੍ਹ ਨਾਲ ਤਾਂ ਪੰਜ ਸੌ ਈ ਬਣਦਾ ਮਾਸਟਰ ਜੀ। ਅਸੀਂ ਤਾਂ ਆਹੀ ਦੇਵਾਂਗੇ।” ਇੰਨਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਉਹ ਬਾਹਰ ਨੂੰ ਤੁਰ ਪਏ। ਮੈਂ ਵੀ ਬਹੁਤੀ ਬਹਿਸ ਵਿੱਚ ਨਾ ਪੈਂਦਾ ਹੋਇਆ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਕੱਲ੍ਹ ਤੋਂ ਭੇਜਣ ਲਈ ਕਹਿ ਕੇ ਚੁੱਪ ਕਰ ਗਿਆ।
**
ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਂਦਿਆਂ ਮੈਂਨੂੰ ਤਿੰਨ ਮਹੀਨੇ ਬੀਤ ਗਏ ਸਨ। ਬੋਰਡ ਨੇ ਪੇਪਰਾਂ ਦੀ ਡੇਟਸ਼ੀਟ ਜਾਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਪੇਪਰ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਹਫ਼ਤਾ ਕੁ ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਭਰਾ ਫਿਰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੁੰਡੇ ਨੂੰ ਨਾਲ ਲੈ ਕੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆ ਗਏ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਹੱਥ ਮਿਲਾਉਂਦਿਆਂ ਹੀ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਚਾਚਾ ਬੋਲਿਆ, “ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਚਲੋ ਮਾਸਟਰ ਜੀ ਕੋਲ ਜਾ ਆਈਏ ... ਹਿਸਾਬ-ਕਿਤਾਬ ਕਰ ਦੇਵਾਂਗੇ। ਨਾਲੇ ਮੁੰਡੇ ਦੀ ਰਿਪੋਰਟ ਲਵਾਂਗੇ ਕਿ ਕੁਝ ਕਰਦਾ ਵੀ ਐ ਕਿ ਨਹੀਂ?”
ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਬੈਠਣ ਲਈ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦਿਆਂ ਕਿਹਾ, “ਵਧੀਆ ਗੱਲ ਐ ਜੀ ਤੁਸੀਂ ਗੇੜਾ ਮਾਰਿਆ, ਵੈਸੇ ਪਾਸ ਤਾਂ ਹੋ ਈ ਜਾਊ ਮੁੰਡਾ ਤੁਹਾਡਾ।” ਇੰਨਾ ਸੁਣਦੇ ਹੀ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਚਾਚਾ ਮੇਰੇ ਹੋਰ ਨੇੜੇ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲਿਆ, “ਪਾਸ ਤਾਂ ਤੁਸੀਂ ਕਰਾਉਣਾ ਈ ਆ ਜੀ ਇਹਨੂੰ, ਬੱਸ ਪੈਸੇ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ।”
ਮੈਂ ਹੈਰਾਨ ਹੋਇਆ ਕਿ ਇਹ ਓਹੀ ਫੀਸ ਘੱਟ ਕਰਾਉਣ ਵਾਲਾ ਬੰਦਾ ਐ? ਉਹ ਵਿਅਕਤੀ ਫਿਰ ਬੋਲਿਆ, “ਮਾਸਟਰ ਜੀ, ਬਹੁਤਾ ਸੋਚੋ ਨਾ, ਬੱਸ ਹੀਲਾ ਕਰੋ। ਆਪਾਂ ਦਸਵੀਂ ਕਢਵਾਉਣੀ ਐਂ ਐਤਕੀਂ ਇਹਦੀ ...।”
ਮੈਂ ਸਮਝਾਇਆ ਕਿ ਹੁਣ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਰਿਹਾ, ਬਹੁਤ ਸਖ਼ਤਾਈ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਹੈ। ਅਜਿਹਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਹੋਣਾ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਅਜਿਹਾ ਬੰਦਾ ਮੇਰੀ ਨਿਗਾਹ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਪਰ ਉਹ ਨਾ ਟਲੇ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤੀ ਮੇਰੇ ਹੱਥ ਵਿੱਚ ਬਿਨਾ ਗਿਣੇ ਪੰਜ-ਪੰਜ ਸੌ ਦੇ ਕਈ ਨੋਟ ਰੱਖੇ ਅਤੇ ਬਾਹਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਚੱਲ ਪਏ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਫੀਸ ਦੇ ਪੈਸੇ ਕੱਟ ਕੇ ਬਾਕੀ ਬਚਦੇ ਨੋਟ ਲੈ ਕੇ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਤੇ ਕਿਹਾ, “ਜੀ ਮੇਰੇ ਹਿਸਾਬ ਨਾਲ ਜਿੰਨੀ ਫੀਸ ਬਣਦੀ ਸੀ ਮੈਂ ਕੱਟ ਲਈ, ਆਹ ਬਾਕੀ ਤੁਸੀਂ ਰੱਖੋ ਆਪਣੇ ਪੈਸੇ।”
ਮੋਟਰਸਾਇਕਲ ਸਟਾਰਟ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਮੁੰਡੇ ਦਾ ਪਿਓ ਬੋਲਿਆ, “ਓਹੋ ... ਮਾਸਟਰ ਜੀ, ਥੋਡੇ ਸਾਬ੍ਹ ਦੀ ਨਾ ਸਹੀ, ਸਾਡੇ ਸਾਬ੍ਹ ਦੀ ਫੀਸ ਸਮਝ ਕੇ ਈ ਰੱਖ ਲਉ।”
ਮੈਂ ਹੁਣ ਚੁੱਪ ਸੀ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਿਸਾਬ ਦੀ ਫੀਸ ਅਤੇ ਆਪਣੇ ਹਿਸਾਬ ਦੀ ਫੀਸ ਵਿੱਚ ਫਰਕ ਨਹੀਂ ਸੀ ਸਮਝ ਪਾ ਰਿਹਾ ...।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(1789)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: