“ਫਿਰ ਅਚਾਨਕ ਉਸ ਨੇ ਫੇਰੀ ਲਾਉਣੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਬਿਮਾਰ ...”
(3 ਅਗਸਤ 2019)
ਨਾ ਉਹ ਕਦੇ ਨਾਗਾ ਕਰਦਾ, ਨਾ ਕਦੇ ਲੇਟ ਹੁੰਦਾ। ਮਿੱਥੇ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਆ ਹੋਕਾ ਦਿੰਦਾ, ਗੋਭੀ ਲਓ, ਗਾਜਰ ਲਓ, ਟਮਾਟਰ ਲਓ, ਅੰਬਰਧਾਰੇ ਤੇ ਸੰਗਤਰੇ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ ਲਓ … ਲੈ ਲਓ ਭਾਈ। ਇੱਕ-ਇੱਕ ਬੋਲ ਵਿੱਚ ਹਲੀਮੀ ਜਿਵੇਂ ਕੁੱਟ-ਕੁੱਟ ਕੇ ਭਰੀ ਹੋਈ ਹੋਵੇ। ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਦੀ ਪਿਲਕਣ ਹੇਠ ਬਾਦਸਤੂਰ ਅਰਾਮ ਫਰਮਾ ਰਹੇ ਬੰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਫ਼ਤਹਿ ਬੁਲਾ ਕੇ ਉਹ ਗਭਲੀ ਗਲੀ ਵੱਲ ਨੂੰ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ। ਲੰਬੜਾਂ ਦੇ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਭਾਵੇਂ ਦੋ ਘਰ ਹੀ ਸਨ, ਸਬਜ਼ੀ ਲੈਣ, ਭਾਵੇਂ ਨਾ ਲੈਣ, ਉਹ ਗੇੜਾ ਜ਼ਰੂਰ ਲਾ ਕੇ ਜਾਂਦਾ। ‘ਰਾਜ਼ੀ ਹੋ ਭਾਈ’ ਪੁੱਛਣਾ ਉਸਦੀ ਫਿਤਰਤ ਵਿੱਚ ਸ਼ੁਮਾਰ ਸੀ। ਪਿੰਡ ਦੇ ਮਰਦ ਕਦੇ ਕਦੇ ਉਸ ਨਾਲ ਖਹਿਬੜ ਵੀ ਪੈਂਦੇ ਪਰ ਉਹ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਨਾਲ ਕੰਮ ਹੀ ਰੱਖਦਾ ਤੇ ਮੁਸਕਰਾ ਕੇ ਅੱਗੇ ਨਿਕਲ ਜਾਂਦਾ। ਕੋਹਲੂ ਦੇ ਬਲਦ ਵਾਲ਼ਾ ਕੰਮ ਸੀ ਉਹਦਾ ਪਰ ਉਹ ਕਦੇ ਅੱਕਦਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।
ਵੱਡੇ ਤੜਕੇ ਉੱਠ ਉਹ ਸ਼ਹਿਰ ਵੱਲ ਨੂੰ ਅਪਣਾ ਸਾਈਕਲ ਹੱਕ ਦੇਂਦਾ। ਦਸ ਮੀਲ ਤੋਂ ਘੱਟ ਨਹੀਂ ਹੋਵੇਗਾ ਇਹ ਪੈਂਡਾ। ਸਬਜ਼ੀ ਦੀ ਬੋਲੀ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੰਡੀ ਪਹੁੰਚਣਾ ਉਸ ਦਾ ਨਿਤਨੇਮ ਸੀ। ਲੋੜੀਂਦੀ ਸਬਜ਼ੀ ਖਰੀਦ ਕੇ ਉਹ ਸਾਈਕਲ ’ਤੇ ਬੜੇ ਸਲੀਕੇ ਨਾਲ ਟਿਕਾਉਂਦਾ। ਸਾਈਕਲ ਦੇ ਕੈਰੀਅਰ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੀਂ ਦੋ ਪੀਪੇ ਲਟਕਾਏ ਹੁੰਦੇ। ਕੈਰੀਅਰ ਉੱਤੇ ਇੱਕ ਵੱਡੀ ਟੋਕਰੀ ਰੱਖੀ ਹੁੰਦੀ ਜਿਸ ਨੂੰ ਉਹ ਪੁਰਾਣੀ ਟਿਊਬ ਨਾਲ ਚੰਗੀ ਤਰ੍ਹਾਂ ਜਕੜ ਕੇ ਬੰਨ੍ਹ ਦੇਂਦਾ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਇਹ ਟਿਊਬ ਕੈਰੀਅਰ ਦੀ ਪਿਛਲੀ ਪੱਤੀ ਤੋਂ ਸਾਈਕਲ ਦੀ ਗੱਦੀ ਤੱਕ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਬੰਨ੍ਹੀ ਜਾਂਦੀ ਕਿ ਇਹ ਟੋਕਰੀ ਦੇ ਦੋ ਬਰਾਬਰ ਹਿੱਸੇ ਕਰ ਦਿੰਦੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਸ ਨੂੰ ਅੱਡ ਅੱਡ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਹੂਲਤ ਹੋ ਜਾਂਦੀ। ਫਰੇਮ ਦੇ ਉੱਪਰਲੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਡੰਡੇ ਉੱਤੇ ਮੋਟੇ ਕੱਪੜੇ ਦਾ ਬਣਿਆ ਦੋ-ਮੂੰਹਾਂ ਝੋਲ਼ਾ ਟੰਗਿਆ ਹੁੰਦਾ ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਫਲ਼ ਤੇ ਹੋਰ ਮਹਿੰਗੀਆਂ ਖਾਣ ਵਸਤਾਂ ਰੱਖਦਾ। ਅੱਗੇ ਹੈਂਡਲ ਨਾਲ ਕੱਪੜੇ ਦੇ ਦੋ ਝੋਲ਼ੇ ਵੀ ਟੰਗੇ ਹੁੰਦੇ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਸੰਤਰੇ ਅਤੇ ਅੰਬਰਧਾਰੇ ਦੀਆਂ ਗੋਲੀਆਂ, ਟੌਫੀਆਂ, ਬਿਸਕੁਟਾਂ ਦੇ ਪੈਕਟ, ਡਬਲਰੋਟੀ ਅਤੇ ਹੋਰ ਨਿੱਕ-ਸੁੱਕ ਰੱਖਦਾ।
ਸਾਰਾ ਸਾਮਾਨ ਥਾਂ ਸਿਰ ਟਿਕਾ ਤੁਰ ਪੈਂਦਾ ਉਹ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਫੇਰੀ ਲਾਉਣ। ਸਾਡੇ ਪਿੰਡ ਉਹ ਦਸ ਕੁ ਵਜੇ ਪਹੁੰਚਦਾ। ਬਹੁਤੀ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਉਦੋਂ ਅਨਾਜ ਬਦਲੇ ਹੀ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਉਸ ਨੇ ਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਦੋ ਪੀਪੇ ਲਟਕਾਏ ਹੁੰਦੇ ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਅਨਾਜ ਭਰੀ ਜਾਂਦਾ। ਇੱਕ ਪੀਪੇ ਵਿੱਚ ਕਣਕ ਤੇ ਦੂਜੇ ਪੀਪੇ ਵਿੱਚ ਮੱਕੀ ਪਾਉਂਦਾ। ਉਦੋਂ ਵਧੇਰੇ ਕਰਕੇ ਅਨਾਜ ਦੀਆਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੋਵਾਂ ਫਸਲਾਂ ਦੀ ਹੀ ਖੇਤੀ ਹੋਇਆ ਕਰਦੀ ਸੀ, ਝੋਨਾ ਲਗਾਉਣ ਦਾ ਅਜੇ ਰਿਵਾਜ਼ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਇਆ। ਹਾਂ, ਘਰ ਦੀ ਵਰਤੋਂ ਲਈ ਬਾਸਮਤੀ ਜ਼ਰੂਰ ਲਾਈ ਜਾਂਦੀ ਸੀ। ਵੈਸੇ ਤਾਂ ਕਿਸਾਨ ਪਰਿਵਾਰ ਵਾਹ ਲਗਦੀ ਸਬਜ਼ੀ ਵੀ ਆਪਣੇ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬੀਜਦੇ ਪਰ ਤਾਂ ਵੀ ਬਹੁਤੀ ਵਾਰ ਸੁਆਣੀਆਂ ਨੂੰ ਇੱਕ-ਅੱਧ ਸਬਜ਼ੀ ਖਰੀਦਣੀ ਪੈ ਹੀ ਜਾਂਦੀ। ਹੋਰ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਬੱਚੇ ਹੀ ਡਬਲਰੋਟੀ, ਗੋਲੀਆਂ ਜਾਂ ਮੌਸਮੀ ਫਲ਼ ਲੈ ਕੇ ਦੇਣ ਦੀ ਜ਼ਿਦ ਕਰ ਵਹਿੰਦੇ। ਅੱਜ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਧੜਾਧੜ ਵਿਕਦੇ ਮਹਿੰਗੇ ਵਿਦੇਸ਼ੀ ਫਲ਼ ਦੇਖ ਕੇ ਉਹ ਦਿਨ ਮੱਲੋਮੱਲੀ ਯਾਦ ਆ ਜਾਂਦੇ ਹਨ ਜਦੋਂ ਫੇਰੀ ਵਾਲੇ ਇਸ ਭਾਈ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਇੱਕ ਨਾਸ਼ਪਾਤੀ ਲੈ ਕੇ ਦੇਣ ਲਈ ਘੱਟੋ-ਘੱਟ ਪੰਜ ਮਿੰਟ ਵਿਹੜੇ ਵਿੱਚ ਲਿਟ ਕੇ ਮਾਵਾਂ ਦੀਆਂ ਰੋ-ਰੋ ਮਿਨਤਾਂ ਕਰਨੀਆਂ ਪੈਂਦੀਆਂ ਸਨ।
ਹਰ ਰੋਜ਼ ਫੇਰੀ ਲਾਉਣ ਕਰਕੇ ਗਾਹਕਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਬਣਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਸੇ ਕਰਕੇ ਸਬਜ਼ੀ ਦੇ ਭਾਅ ਦਾ ਰੱਫੜ ਘੱਟ ਹੀ ਪੈਂਦਾ। ਇੱਕ-ਅੱਧ ਦਿਨ ਦੇ ਉਧਾਰ ਦੀ ਸਹੂਲਤ ਵੀ ਉਸ ਨੇ ਦੇ ਰੱਖੀ ਸੀ ਜੋ ਨਗਦ ਖਰੀਦਦਾਰੀ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਸੁਆਣੀਆਂ ਨੂੰ ਹੀ ਮਿਲੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਪਰ ਪਿੰਡ ਦੇ ਬਹੁਤੇ ਆਦਮੀ ਉਸ ਨਾਲ ਖਹਿਬੜਦੇ ਹੀ ਰਹਿੰਦੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਲਗਦਾ ਸੀ ਕਿ ਇਹ ਭਾਈ ਅਨਪੜ੍ਹ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਗੱਲੀਂ ਲਾ ਕੇ ਵਾਧੂ ਅਨਾਜ ‘ਲੁੱਟ’ ਲੈਂਦਾ ਹੈ। ਪਰ ਉਹ ਲਗਦੀ ਵਾਹ ਆਪਣੀ ਤਰਕਸ਼ੀਲ ਗੱਲਬਾਤ ਰਾਹੀਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਸੰਤੁਸ਼ਟ ਕਰਨ ਦਾ ਯਤਨ ਕਰਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਬੇਸ਼ੱਕ ਇਹ ਮਿਹਨਤ, ਜੋ ਉਹ ਤੜਕੇ ਤੋਂ ਤੀਜੇ ਪਹਿਰ ਤੱਕ ਸਾਈਕਲ ’ਤੇ ਪਿੰਡ-ਪਿੰਡ ਘੁੰਮ ਕੇ ਕਰਦਾ, ਦਾ ਹੀ ਫਲ ਸੀ ਤਾਂ ਵੀ ਦਿਹਾਤੀਆਂ ਨੂੰ ਕਣਕ-ਮੱਕੀ ਨਾਲ ਭਰੇ ਦੋਵੇਂ ਪੀਪੇ ਦੇਖ ਡੋਬੂ ਪੈਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ।
ਇਹ ਸਿਲਸਿਲਾ ਕਈ ਸਾਲ ਬਾਦਸਤੂਰ ਜਾਰੀ ਰਿਹਾ। ਫਿਰ ਅਚਾਨਕ ਉਸ ਨੇ ਫੇਰੀ ਲਾਉਣੀ ਬੰਦ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਸੋਚਿਆ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਗਿਆ ਹੋਊ। ਪਰ ਦੋ ਹਫਤੇ ਲੰਘਣ ’ਤੇ ਵੀ ਉਹ ਫੇਰੀ ਲਾਉਣ ਨਾ ਆਇਆ। ਲੋਕੀਂ ਉਹਦੇ ਬਾਰੇ ਕਿਆਸ-ਅਰਾਈਆਂ ਲਗਾ ਹੀ ਰਹੇ ਸਨ ਇੱਕ ਦਿਨ ਐਨ ਸਿਖਰ ਦੁਪਹਿਰੇ ਉਸਨੇ ਆ ਸਾਈਕਲ ਦੀ ਟੱਲੀ ਮਾਰੀ। ਹੁਣ ਨਾ ਸਾਈਕਲ ਉੱਤੇ ਟੋਕਰੀ ਸੀ ਤੇ ਨਾ ਪੀਪੇ. ਨਾ ਝੋਲ਼ੇ। ਸਾਫ ਕੁੜਤੇ-ਪਜਾਮੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਜਚ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਪਿਲਕਣ ਦੀ ਛਾਂ ਮਾਣ ਰਹੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਟੋਲੇ ਨੂੰ ਫਤਿਹ ਬੁਲਾਉਂਦਿਆਂ ਉਸ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, “ਮੇਰਾ ਬਾਪੂ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਿਆ ਹੈ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਜੱਦੀ ਜ਼ਮੀਨ ਵਿੱਚੋਂ ਹਿੱਸਾ ਨਹੀਂ ਸੀ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ। ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਗੁਜ਼ਾਰੇ ਦਾ ਕੋਈ ਵਸੀਲਾ ਨਾ ਰਿਹਾ। ਬੱਚੇ ਭੁੱਖੇ ਵਿਲਕਦੇ ਦੇਖ ਨਾ ਹੁੰਦੇ। ਮਾਯੂਸੀ ਦੇ ਆਲਮ ਵਿੱਚ ਭੈੜੇ-ਭੈੜੇ ਵਿਚਾਰ ਦਿਮਾਗ ਨੂੰ ਗੁਮਰਾਹ ਕਰਨ ਲੱਗੇ। ਪਰ ਇਸੇ ਕਸ਼ਮਕਸ਼ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸ਼ੁਭ ਵਿਚਾਰ ਨਿਕਲਿਆ - ਨਹੀਂ ਲਊਂਗਾ ਫਾਹਾ, ਕਿਉਂ ਟੱਬਰ ਨੂੰ ਮੰਝਧਾਰ ਵਿੱਚ ਛੱਢ ਕੇ ਜਾਵਾਂ, ਮਿਹਨਤ ਕਿਉਂ ਨਾ ਕਰਾਂ? ਰਾਹ ਮਿਲ ਗਿਆ, ਸਬਜ਼ੀ ਵੇਚੀ, ਗੁਜ਼ਾਰਾ ਕੀਤਾ। ਕੱਲ੍ਹ ਭੋਗ ਮੌਕੇ ਪੰਚਾਇਤ ਨੇ ਦਿਵਾ ’ਤਾ ਜ਼ਮੀਨ ’ਚੋਂ ਮੇਰਾ ਹਿੱਸਾ। ਹੁਣ ਦੱਬ ਕੇ ਵਾਹਾਂਗੇ ਤੇ ਰੱਜ ਕੇ ਖਾਵਾਂਗੇ। ... ਗਲਤੀ-ਫਲਤੀ ਮੁਆਫ਼” ਆਖ ਉਹ ਸਾਈਕਲ ਦਾ ਪੈਡਲ ਮਾਰ ਉੜੰਤ ਹੋਇਆ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(1686)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: