“ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਹੱਕੀ ਬੱਕੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਅੱਜ ਰਾਕੇਸ਼ ਮੇਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲਾ ਨਹੀਂ ...”
(20 ਅਪ੍ਰੈਲ 2019)
ਇਸ ਕਹਾਣੀ ਬਾਰੇ ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂੰ ਦੇ ਵਿਚਾਰ ਹੇਠਾਂ ਪੜ੍ਹੋ।
ਕਾਲੀ ਸਿਆਹ ਰਾਤ ਦੀ ਹਿੱਕ ਪਾੜਦਿਆਂ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਸੁਨਹਿਰੀ ਕਿਰਨਾਂ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਕੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚਲੇ ਫਰਸ਼ ਨੂੰ ਚੁੰਮ ਰਹੀਆਂ ਨੇ। ਮੇਰੇ ਖਿਚੜੀ ਵਾਲਾਂ ’ਤੇ ਇਹ ਸੁਨਹਿਰੀ ਕਿਰਨਾਂ ਪੈ ਰਹੀਆਂ ਨੇ। ਮੈਂ ਸਾਹਮਣੇ ਲੱਗੇ ਆਦਮਕੱਦ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਵੇਖ ਰਹੀ ਆਂ। ਪੁੜਪੁੜੀਆਂ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਬਿਲਕੁਲ ਚਿੱਟੇ ਹੋ ਗਏ ਨੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਪਾਹ ਟੀਂਡੇ ਖਿੜ ਪਏ ਹੋਣ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਚਿਹਰੇ ਦੀਆਂ ਝੁਰੜੀਆਂ ਹੋਰ ਗਹਿਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਇਹ ਵੀ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ। ਉਮਰ ਬੀਤਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਜਾਲ ਹੋਰ ਸੰਘਣਾ ਹੁੰਦਾ ਚਲਾ ਜਾਏਗਾ। ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਇਆਂ ਮੈਂਨੂੰ ਹਾਲੇ ਕੁਝ ਹੀ ਮਹੀਨੇ ਹੋਏ ਨੇ।
ਕੰਮ ਵਾਲੀ ਲੱਛੀ ਹੁਣ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਬਹੁੜੀ। ਰਾਤ ਫਿਰ ਉਹਦੇ ਸ਼ਰਾਬੀ ਪਤੀ ਨੇ ਮਾਰਿਆ ਹੋਣੈ। ਆਉਂਦਿਆਂ ਈ ਰਾਤ ਦੀ ਦਰਦ ਕਹਾਣੀ ਦੱਸਣੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰੇਗੀ, “ਬੀਬੀ ਜੀ, ਰਾਤ ਮੇਰੇ ਕੋ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀ ਕਰ ਬਹੁਤ ਮਾਰਾ ... ਕਸਮ ਸੇ ਪੂਰਾ ਬਦਨ ਦਰਦ ਕਰ ਰਹਾ ਹੈ ... ਇਸ ਲੀਏ ਆਜ ਆਨੇ ਮੇਂ ਦੇਰ ਹੋ ਗਈ।” ਜਾਂ ਫਿਰ ਕਿਸੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਬਿਮਾਰੀ ਬਾਰੇ ਦੱਸੇਗੀ। ਉਹਦਾ ਵਿਚਾਰਾ ਜਿਹਾ ਚਿਹਰਾ ਵੇਖ ਕੇ ਮੈਂ ਪਸੀਜ ਜਾਂਦੀ ਆਂ। ਦਰਦ ਦੀ ਸੁਰਖ ਲਕੀਰ ਮੇਰੇ ਜਿਸਮ ਤੋਂ ਆਰ ਪਾਰ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਬੱਸ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣ ਦਾ ਇਸ਼ਾਰਾ ਕਰਦੀ ਆਂ।
ਲੱਛੀ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਕੇਸ਼ ਨੇ ਕੰਮ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਹੋਇਆ ਏ। ਜਿੰਨੀ ਦੇਰ ਲੱਛੀ ਕੋਠੀ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਾਰ ਕਰਦੀ ਫਿਰਦੀ ਨਜ਼ਰ ਆਉਂਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਏ, ਉਨੀਂ ਦੇਰ ਮੇਰੇ ਮਨ ਨੂੰ ਸਕੂਨ ਜਿਹਾ ਮਿਲਦਾ ਰਹਿੰਦੈ। ਮੇਰੀ ਨੂੰਹ ਡਾਕਟਰ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਏ। ਦੋਵੇਂ ਆਪੋ ਆਪਣੇ ਵਿੱਚ ਮਸਤ ਨੇ। ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਬੈਠਣ ਦੀ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਕੋਲ ਵਿਹਲ ਨਹੀਂ। ਮੈਂ ਪੁੱਤਰ ਦੀ ਇੱਕ ਝਲਕ ਵੇਖਣ ਲਈ ਤਰਸ ਰਹਿੰਦੀ ਆਂ। ਉਹ ਕੰਪਨੀ ਤੋਂ ਗਈ ਰਾਤ ਮੁੜਦਾ ਏ ... ਤੇ ਸਿੱਧਾ ਆਪਣੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਜਾ ਵੜਦਾ ਏ। ਛੁੱਟੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਦੋਵੇਂ ਸੱਜ ਧੱਜ ਕੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਉਣਗੇ। ਅਛੋਪਲੇ ਜਿਹੇ। ਉਦੋਂ ਮੈਂ ਜਿਵੇਂ ਅੰਤ੍ਰੀਵ ਮਨ ਦੀਆਂ ਸੁਖਦ ਵਾਦੀਆਂ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮਦੀ ਆਂ। ਸੱਚੀਂ ਬੜਾ ਸਕੂਨ ਆਉਂਦੈ। ਨੂੰਹ ਸੁਸ਼ਮਾ ਸਾਹਮਣੇ ਪਈ ਕੁਰਸੀ ’ਤੇ ਬੈਠ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਅਡੋਲ। ਜਿਵੇਂ ਰਬੜ ਦੀ ਗੁੱਡੀ ਹੋਵੇ। ਬੱਸ ਟਿਕਟਿਕੀ ਲਗਾ ਕੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਂਹਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਏ। ਉਹਦੇ ਕੱਪੜਿਆਂ ਦੀ ਤੜਕ ਭੜਕ, ਮੋਢੇ ’ਤੇ ਲਮਕਦਾ ਪਰਸ ਅਤੇ ਚਿਹਰੇ ’ਤੇ ਕੀਤਾ ਮੇਕਅੱਪ ਅਤੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਕੇਸ਼ ਦੇ ਸੂਟ ਬੂਟ ਉੱਤੇ ਮੇਰੀ ਨਜ਼ਰ ਤਿਲਕ ਤਿਲਕ ਪੈਂਦੀ ਏ। ਮੈਂਨੂੰ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਹੋ ਜਾਂਦੈ ... ਜੋੜੀ ਕਿਤੇ ਜਾ ਰਹੀ ਏ।
ਇਹ ਦੋਵੇਂ ਛੁੱਟੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਇਹ ਇੰਜ ਈ ਕਰਦੇ ਨੇ। ਪੂਰੀ ਛੁੱਟੀ ਬਾਹਰ ਗੁਜ਼ਾਰਨ ਉਪਰੰਤ ਗਈ ਰਾਤ ਘਰ ਵੜਦੇ ਨੇ। ਮੈਂ ਇੰਨੀ ਵੱਡੀ ਕੋਠੀ ਵਿੱਚ ਪਿੰਜਰੇ ਦੇ ਪੰਛੀ ਵਾਂਗ ਬੰਦ ਈ ਰਹਿੰਨੀ ਆਂ।
ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਵੀ ਰਾਕੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਰਚਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਉਦੋਂ ਹੀ ਆਉਂਦਾ, ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪੈਸਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਰੂਰਤ ਹੁੰਦੀ।
ਪਹਿਲਾਂ ਪਹਿਲ ਮੈਂ ਸੋਚਿਆ ਸੀ ਕਿ ਰਾਕੇਸ਼ ਦਾ ਵਿਆਹ ਬੜੇ ਚਾਵਾਂ ਲਾਡਾਂ ਨਾਲ ਕਰਾਂਗੀ। ਫਿਰ ਘਰ ਨੂੰਹ ਆਏਗੀ। ਮੇਰੇ ਪਾਸ ਬੈਠਿਆ ਕਰੇਗੀ। ਮੇਰੀ ਪੂਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਅਕੇਵਾਂ ਤੇ ਥਕੇਵਾਂ ਦੂਰ ਹੋ ਜਾਏਗਾ। ਸੱਚੀਂ ਕਿੰਨਾ ਚਾਅ ਸੀ ਮੈਂਨੂੰ ਰਾਕੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦਾ। ਜਦੋਂ ਮਨ ਹੀ ਮਨ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਦੁਲਹਾ ਬਣਿਆ ਘੋੜੀ ਬੈਠਿਆਂ ਚਿਤਵਦੀ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਸਮੁੱਚੇ ਜਿਸਮ ਵਿੱਚ ਖੁਸ਼ੀ ਦੀ ਲਹਿਰ ਦੌੜ ਜਾਂਦੀ। ਪਰ ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਵਿਆਹ ਦੀ ਗੱਲ ਤੋਰਦੀ ਤਾਂ ਉਹ ਹੱਸ ਕੇ ਟਾਲ ਜਾਂਦਾ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਅੰਦਰਲੀ ਗੱਲ ਕਦੇ ਸਾਂਝੀ ਨਾ ਕਰਦਾ।
“ਰਾਕੇਸ਼ ਤੂੰ ਪੜ੍ਹ ਲਿਖ ਕੇ ਨੌਕਰੀ ਲੱਗ ਗਿਆ ਏਂ, ... ਤੇਰੀ ਆਪਣੀ ਕੋਠੀ ਏ, ਹੁਣ ਤੂੰ ਵਿਆਹ ਕਿਉਂ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਉਂਦਾ ...?” ਅਕਸਰ ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਪੁੱਛਦੀ ਰਹਿੰਦੀ।
“ਮੰਮੀ, ਮੈਂ ਤੇਰਾ ਇਹ ਉਲਾਂਭਾ ਵੀ ਛੇਤੀ ਲਾਹ ਦਿਆਂਗਾ। ਉਹ ਮਿੰਨ੍ਹੀ ਜਿਹੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਨਾਲ ਮੈਂਨੂੰ ਚੁੱਪ ਕਰਵਾ ਦਿੰਦਾ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਹੱਕੀ ਬੱਕੀ ਰਹਿ ਗਈ। ਅੱਜ ਰਾਕੇਸ਼ ਮੇਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਇਕੱਲਾ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸੋਹਣੀ ਕੁੜੀ ਸੀ - ਗੋਰੀ ਨਿਸ਼ੋਹ ਜਿਹੀ। ਉਸ ਨੇ ਲਾਲ ਸੂਹਾ ਸੂਟ ਪਾਇਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਲਾਲ ਚੂੜਾ ਉਹਦੀਆਂ ਕਲਾਈਆਂ ’ਤੇ ਅਠਖੇਲੀਆਂ ਕਰ ਰਿਹਾ ਸੀ।
“ਸੁਸ਼ਮਾ ਇਹ ਮੇਰੀ ਮੰਮੀ ਏ ...” ਸੁਸ਼ਮਾ ਅਤੇ ਰਾਕੇਸ਼ ਝੱਟ ਮੇਰੇ ਪੈਰਾਂ ਵੱਲ ਝੁਕ ਗਏ। ਮੈਂ ਹਾਲੇ ਵੀ ਹੱਕੀ ਬੱਕੀ ਉਹਨਾਂ ਵੱਲ ਤੱਕ ਰਹੀ ਸਾਂ। ਮੈਂਨੂੰ ਕੁਝ ਵੀ ਨਹੀਂ ਅਹੁੜ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਦੋਵਾਂ ਨੂੰ ਪਿਆਰ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਰਾਕੇਸ਼ ਵੱਲ ਸਵਾਲੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਵੇਖਣ ਲੱਗੀ।
“ਮੰਮੀ, ਵੇਖ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੇ ਲਈ ਨੂੰਹ ਲੈ ਆਇਆ ਹਾਂ।” ਰਾਕੇਸ਼ ਨੇ ਇੱਕ ਫਿਕਰੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਮੁਕਾ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਜਿਵੇਂ ਵਿਆਹ ਜਿਹੇ ਪਵਿੱਤਰ ਬੰਧਨ ਦੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਰਸਮਾਂ, ਰੀਤੀ ਰਿਵਾਜ, ਇਸ ਫਿਕਰੇ ਵਿੱਚ ਹੀ ਸਮਾ ਗਏ ਹੋਣ। ਕਿੰਨੇ ਸੁਪਨੇ ਵੇਖੇ ਸਨ ਮੈਂ ਰਾਕੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੇ। ਮੈਂਨੂੰ ਬੜਾ ਚਾਅ ਸੀ ਰਾਕੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੇ ਸੁਹਾਗ ਗੀਤ ਗਾਉਣ ਦਾ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਸਾਰੇ ਸੁਪਨੇ ਟੁੱਟੀ ਹੋਈ ਮਾਲਾ ਦੇ ਮਣਕਿਆਂ ਵਾਂਗ ਬਿਖਰ ਗਏ ਸਨ। ਮੈਂ ਜਿਵੇਂ ਗਹਿਰੀ ਨੀਂਦ ਵਿੱਚੋਂ ਜਾਗੀ ਹੋਵਾਂ। ਮੈਂ ਝੱਟ ਸੁਸ਼ਮਾ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਛਾਤੀ ਨਾਲ ਘੁੱਟ ਲਿਆ। ਅੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਲਟਕੇ ਹੰਝੂ ਝਰ ਝਰ ਕਰਦੇ ਵਹਿ ਤੁਰੇ।
**
ਦਿਨ ਚੋਖਾ ਚੜ੍ਹ ਆਇਆ ਏ। ਬਾਹਰ ਕਿਸੇ ਦੇ ਕਦਮਾਂ ਦੀ ਪੈੜਚਾਲ ਸੁਣਾਈ ਦਿੱਤੀ ਏ। ਸ਼ਾਇਦ ਲੱਛੀ ਆ ਗਈ ਏ। ਉਹ ਸਿੱਧੀ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਗਈ ਏ। ਭਾਂਡੇ ਧੋਣ ਲੱਗ ਪਈ ਏ। ਫਿਰ ਉਹ ਮਸ਼ੀਨ ਲੱਗਾ ਕੇ ਕੱਪੜੇ ਧੋਏਗੀ। ਫਿਰ ਸਾਰੇ ਕਮਰਿਆਂ ਵਿੱਚ ਝਾੜੂ ਪੋਚਾ ਕਰੇਗੀ। ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਦੁੱਖ ਸੁਖ ਸਾਂਝਾ ਕਰੇਗੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਇਉਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੀ ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਚੰਗੀ ਲਗਦੀ ਏ। ਉਹ ਵਿਚਾਰੀ ਮੇਰੀ ਬਹੁਤ ਸੇਵਾ ਕਰਦੀ ਏ। ਕੋਸੇ ਤੇਲ ਨਾਲ ਮੇਰੇ ਸਰੀਰ ਦੀ ਮਾਲਿਸ਼ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਏ। ਸਿਰ ਵਿੱਚ ਤੇਲ ਝੱਸਦੀ ਏ। ਮੇਰਾ ਸਰੀਰ ਹੌਲਾ ਫੁੱਲ ਹੋ ਜਾਂਦੈ। ਮੈਂ ਵੀ ਉਹਦਾ ਹੱਕ ਨਹੀਂ ਮਾਰਦੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਬੱਝਵੀਂ ਤਨਖਾਹ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੁਝ ਨਾ ਕੁਝ ਦਿੰਦੀ ਹੀ ਰਹਿੰਨੀ ਆਂ।
ਮੈਂ ਵੀ ਨਿਰੀ ਆਲਸੀ ਆਂ। ਹੁਣ ਤੱਕ ਬੈੱਡ ਮੱਲੀ ਪਈ ਆਂ। ਲੱਛੀ ਕੱਪੜੇ ਧੋ ਰਹੀ ਏ। ਉਸ ਦੀ ਸੱਜੀ ਅੱਖ ’ਤੇ ਨੀਲ ਪਿਆ ਹੋਇਐ। ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਨੀਂਵੀ ਪਾ ਲੈਂਦੀ ਏ।
ਲੱਛੀ ਕੀ ਹੋਇਐ ... ਤੇ ਆਹ ਅੱਖ ’ਤੇ ਨੀਲਾ ਨਿਸ਼ਾਨ ਕਿਉਂ ਪਿਆ ਹੋਇਐ?” ਮੈਂ ਸਵਾਲ ਕਰਦੀ ਆਂ।
“ਬੀਬੀ ਜੀ, ਰਾਤ ਫਿਰ ਮਾਰਾ ਮੁਝੇ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀ ਕਰ। ਕਹਿੰਦਿਆਂ ਉਹ ਫੁੱਟ ਫੁੱਟ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਈ ਏ। ਉਹਦਾ ਰੋਣ ਮੇਰੇ ਤੋਂ ਝੱਲਿਆ ਨਹੀਂ ਜਾਂਦਾ। ਮੇਰੇ ਅਲਸਾਏ ਜਿਸਮ ਵਿੱਚ ਝਰਨਾਹਟ ਜਿਹੀ ਫਿਰ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਮੈਂ ਬਾਥਰੂਮ ਵਿੱਚ ਜਾ ਵੜਦੀ ਆਂ। ਠੰਢੇ ਪਾਣੀ ਨਾਲ ਨਹਾ ਕੇ ਬੇਚੈਨ ਮਨ ਨੂੰ ਸ਼ਾਂਤ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਆਂ। ਬਾਥਰੂਮ ਵਿੱਚੋਂ ਵਿਹਲੀ ਹੋ ਕੇ ਮੈਂ ਧੜੰਮ ਆਪਣੇ ਬੈੱਡ ’ਤੇ ਆ ਬਹਿੰਦੀ ਆਂ। ਨਰਮ ਨਰਮ ਗੱਦੇ ਵੀ ਮੈਂਨੂੰ ਕੰਡਿਆਂ ਦੀ ਸੇਜ ਲੱਗ ਰਹੇ ਨੇ।
ਲੱਛੀ ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਮੁਕਾ ਕੇ ਮੇਰੇ ਸਾਹਮਣੇ ਸਟੂਲ ਉੱਤੇ ਆ ਬਹਿੰਦੀ ਏ। ਕੰਮ ਕਰਦਿਆਂ ਉਹਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਗਰਮੀ ਆ ਗਈ ਏ। ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਉਸ ਦੀ ਅੱਖ ’ਤੇ ਪਿਆ ਨੀਲ ਹੋਰ ਵੀ ਨੀਲਾ ਦਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ ਏ।
“ਹੁਣ ਦੱਸ ਕੀ ਹੋਇਐ ...?” ਮੈਂ ਉਸਦੇ ਦਰਦ ਵਿੰਨ੍ਹੇ ਚਿਹਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਸਵਾਲ ਕਰਦੀ ਆਂ।
ਬੱਸ ਬੀਬੀ ਜੀ ਕਿਆ ਬਤਾਊਂ, ਛੋਟੀ ਛੋਟੀ ਸੀ ਬਾਤ ਪਰ ਲੜਤਾ ਮੇਰੇ ਸਾਥ ... ਛੋਟੀ ਸੀ ਬਾਤ ਪੀਛੇ ਪੀਟ ਦੇਤਾ ਮੇਰੇ ਕੋ। ਬੱਸ ਏਕ ਹੀ ਰਟ ਲਗਾਏ ਹੈ ਕਿ ਤੂੰ ਬੱਚੋਂ ਕੋ ਲੇਕਰ ਆਪਣੇ ਮਾਇਕੇ ਚਲੀ ਜਾਹ। ਆਪ ਹੀ ਬਤਾਓ ਇੰਨ ਮਾਸੂਮੋਂ ਕੋ ਲੇਕਰ ਕਹਾਂ ਚਲੀ ਜਾਊਂ?”
ਉਹਦੀ ਅੱਖੀਆਂ ਵਿੱਚ ਦੁਬਾਰਾ ਪਾਣੀ ਵਹਿ ਤੁਰਿਆ ਏ। ਮੇਰਾ ਮਨ ਪਸੀਜ ਉੱਠਿਆ ਏ। “ਲੱਛੀਏ ਜ਼ਮਾਨਾ ਬੜਾ ਭੈੜਾ ਏ, ਇਸ ਜ਼ਮਾਨੇ ਨਾਲ ਲੜਨ ਲਈ ਹਿੰਮਤ ਚਾਹੀਦੀ ਏ ... ਤੇ ਪਹਾੜ ਜਿੱਡਾ ਜੇਰਾ। ਤੂੰ ਰੋ ਨਾ, ਮਨ ਕਰੜਾ ਕਰ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਮਿਹਨਤ ਮਜ਼ਦੂਰੀ ਕਰਕੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾ। ਤੇਰੀ ਮਿਹਨਤ ਜਰੂਰ ਰੰਗ ਲਿਆਏਗੀ। ਮੈਂ ਉਹਨੂੰ ਮੱਤਾਂ ਦੇਣੀਆਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੀ ਆਂ। ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਉਸ ਨੂੰ ਅਜਿਹੇ ਉਪਦੇਸ਼ ਦਿੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਆਂ। ਉਹ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਬਿੱਟ ਬਿੱਟ ਤੱਕਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਏ। ਉਪਦੇਸ਼ ਸੁਣ ਕੇ ਜਿਵੇਂ ਉਹਦੇ ਅੰਦਰ ਕੋਈ ਤਾਕਤ ਆ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਉਹ ਚਾਈਂ ਚਾਈਂ ਦੁਬਾਰਾ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਜੁਟ ਜਾਂਦੀ ਏ।
ਆਪਣਾ ਕੰਮ ਮੁਕਾ ਕੇ ਲੱਛੀ ਕਦੋਂ ਦੀ ਚਲੀ ਗਈ ਏ। ਉਹਦੀ ਅਣਹੋਂਦ ਮੈਂਨੂੰ ਦੁਖਾਈ ਰੱਖਦੀ ਏ। ਉਹ ਆਪਣਾ ਦੁੱਖ ਸੁਖ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝਾ ਕਰਕੇ, ਮਨ ਹੌਲਾ ਕਰਕੇ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਇਸ ਪੱਥਰਾਂ ਦੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਲੋਕ ਵੀ ਪੱਥਰ ਦਿਲ ਨੇ। ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਲਈ ਕੋਈ ਵਿਹਲ ਨਹੀਂ। ਸ਼ਾਮ ਦੀ ਸੈਰ ਕਰਨ ਜਾਂਦੀ ਆਂ ਤਾਂ ਲੋਕ ਕੋਲੋਂ ਦੀ ਕਾਹਲੀ ਕਾਹਲੀ ਲੰਘ ਜਾਂਦੇ ਨੇ। ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਦਾ ਦੁੱਖ ਸੁਖ ਸੁਣਨ ਲਈ ਕਿਸੇ ਕੋਲ ਵਿਹਲ ਨਹੀਂ।
ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਰਾਕੇਸ਼ ਨੂੰ ਬੜੇ ਜੋਖਮਾਂ ਨਾਲ ਪਾਲਿਆ ਏ, ਜੀਹਦੇ ਕੋਲ ਮੇਰੇ ਲਈ ਦੋ ਪਲ ਦਾ ਵਿਹਲ ਨਹੀਂ। ਉਸ ਲਈ ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾਅ ’ਤੇ ਲਾ ਛੱਡੀ ਸੀ। ਇਸ ਨੂੰ ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਬਣਾਉਣਾ ਮੇਰੇ ਲਈ ਡੂੰਘੇ ਸਮੁੰਦਰ ਵਿੱਚੋਂ ਹੀਰਾ ਲੱਭਣ ਸਮਾਨ ਸੀ। ਇਹੋ ਕੁਝ ਸੋਚ ਸੋਚ ਕੇ ਮੇਰੇ ਮਨ ਦੀਆਂ ਡੁੰਘਾਣਾ ਵਿੱਚ ਅਸਹਿ ਦਰਦ ਉਠਦਾ ਏ। ਜਦੋਂ ਇਹ ਦਰਦ ਉਠਦਾ ਏ ਤਾਂ ਮੈਂ ਅਤੀਤ ਦੇ ਝੁੰਗਲਮਾਟੇ ਵਿੱਚ ਜਾ ਵੜਦੀ ਆਂ।
... ਤੇ ਮੇਰੀ ਰੂਹ ਕੰਬ ਉੱਠਦੀ ਏ।
**
ਮੇਰੇ ਸਕੂਲ ਦੇ ਦਿਨਾਂ ਦੀ ਗੱਲ ਏ। ਮੈਂ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਬੜੀ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਪੁੱਜਦਿਆਂ ਤੱਕ ਮੈਂ ਫਸਟ ਡਵੀਜ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਾਸ ਹੁੰਦੀ ਸਾਂ। ਸੱਭਿਆਚਾਰਕ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੇਰੀ ਸ਼ਮੂਲੀਅਤ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਖੇਡਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ ਹਿੱਸਾ ਲੈਂਦੀ। ਮੈਂ ਸਾਰੀ ਕਲਾਸ ਵਿੱਚੋਂ ਸੋਹਣੀ ਸਾਂ।
ਸਾਡੇ ਘਰ ਦੇ ਪਿਛਵਾੜੇ ਇੱਕ ਗੁੰਡਾ ਟਾਈਪ ਮੁੰਡਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼, ਐਵੇਂ ਜਿਹਾ ... ਬੇਢੱਬਾ ਜਿਹਾ ... ਕੁਚੱਜਾ ਜਿਹਾ। ਉਹਦੀ ਆਪਣੇ ਮਾਂ ਪਿਓ ਨਾਲ ਅਕਸਰ ਲੜਾਈ ਰਹਿੰਦੀ। ਉਹਦੀ ਚਾਲ ਢਾਲ ਫਿਲਮੀ ਵਿਲੇਨ ਵਰਗੀ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਉਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਫਿਲਮਾਂ ਵੇਖਦਾ ਸੀ। ਉਹ ਕੁੜੀਆਂ ਕੋਲੋਂ ਦੀ ਫਿਲਮੀ ਗੀਤ ਗੁਣਗੁਣਾਉਂਦਾ ਲੰਘਦਾ। ਉਸਦੇ ਦਿਲ ਵਿੱਚ ਮੁਹੱਲੇ ਦੀਆਂ ਕੁੜੀਆਂ ਲਈ ਕੋਈ ਇੱਜ਼ਤ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਉਹਦੇ ਲਈ ਕੂੜੀਆਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਮਣਾਂ ਮੂੰਹੀਂ ਨਫਰਤ ਸੀ। ਉਹ ਮੈਟ੍ਰਿਕ ਤੱਕ ਵੀ ਪੜ੍ਹ ਨਹੀਂ ਸਕਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਉਹ ਸੜਕਸ਼ਾਪ ਮਜਨੂੰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ।
ਮੇਰੀ ਮਾੜੀ ਕਿਸਮਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮੇਰੇ ਮਗਰ ਹੱਥ ਧੋ ਕੇ ਪੈ ਗਿਆ। ਮੈਂਨੂੰ ਆਉਂਦੀ ਜਾਂਦੀ ਨੂੰ ਛੇੜਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਮੈਂ ਉਸ ਤੋਂ ਸਹਿਮ ਸਹਿਮ ਜਾਂਦੀ। ਉਸ ਨੇ ਸਾਰੀ ਸ਼ਰਮ ਛਿੱਕੇ ਟੰਗ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਬੀ.ਏ. ਸੈਕਿੰਡ ਈਅਰ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਅੰਗਾਂ ਵਿੱਚ ਲੋਹੜੇ ਦਾ ਨਿਖਾਰ ਆ ਗਿਆ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮੈਂਨੂੰ ਹਸਰਤ ਭਰੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਤੱਕਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਮੈਂ ਉਸ ਤੋਂ ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਸਾਂ। ਰਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਮੈਂਨੂੰ ਉਹ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਬਹਾਨੇ ਬਲਾਉਂਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਉਸ ਦੀ ਭੈੜੀ ਸ਼ਕਲ ਤੋਂ ਮੈਂਨੂੰ ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਨਫਰਤ ਸੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਾਫ ਕਹਿ ਦਿੱਤਾ ਕਿ ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਕਦੇ ਵੀ ਬੁਲਾਉਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਨਾ ਕਰੇ। ਗੁੱਸੇ ਵਿੱਚ ਉਸਦਾ ਬੇਢੱਬਾ ਚਿਹਰਾ ਤਮਤਮਾ ਉੱਠਿਆ।
ਮੈਂ ਤਾਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਕੁਝ ਬਣਨਾ ਸੋਚਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਸੋਚਦੀ ਪੜ੍ਹ ਲਿਖ ਕੇ ਟੀਚਰ ਬਣਾਂਗੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਚਾਅ ਸੀ। ਇਹੋ ਟੀਚਾ ਮਿੱਥ ਕੇ ਮੈਂ ਤਨ ਮਨ ਨਾਲ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਰਹੀ ਸਾਂ।
ਕਈਆਂ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮੇਰੇ ਬਹੁਤ ਹੀ ਮਗਰ ਪੈ ਗਿਆ ਸੀ। ਘਰੋਂ ਨਿਕਲਦਿਆਂ ਅਤੇ ਬੱਸ ਸਟੈਂਡ ਤੱਕ ਪੁੱਜਦਿਆਂ ਉਹ ਪਰਛਾਵੇ ਵਾਂਗ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਚੱਲਦਾ। ਉਹ ਬੱਸ ਵਿੱਚ ਵੀ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਚੜ੍ਹ ਜਾਂਦਾ। ਕਈ ਵਾਰ ਬੱਸ ਵਿੱਚ ਭੀੜ ਹੁੰਦੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਬੱਸ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਨਾ ਪੈ ਜਾਂਦਾ। ਉਹ ਬੱਸ ਵਿੱਚ ਜਾਣ ਬੁੱਝ ਕੇ ਮੇਰੇ ਸਰੀਰ ਨਾਲ ਖਹਿਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੀ ਘਰ ਤੋਂ ਕਾਲਿਜ ਤੱਕ ਕਾਲਿਜ ਤੋਂ ਘਰ ਤੱਕ ਮੈਂਨੂੰ ਇਉਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਪ੍ਰੇਤ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ’ਤੇ ਮੰਡਰਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਅਣਜਾਣੇ ਡਰ ਨਾਲ ਸਹਿਮ ਸਹਿਮ ਜਾਂਦੀ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਜਿੰਨਾ ਮੈਂਨੂੰ ਤੰਗ ਕਰਦਾ ਉੰਨੀ ਹੀ ਉਹਦੇ ਪ੍ਰਤੀ ਨਫਰਤ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਭਰਦੀ ਜਾਂਦੀ। ਪ੍ਰਕਾਸ ਦੀ ਗੁੰਡਾਗਰਦੀ ਦੀ ਕਦੇ ਮੈਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਗੱਲ ਨਾ ਕਰਦੀ। ਮੈਂ ਸੋਚਦੀ ਸਾਂ ਆਪੇ ਹੰਭ ਹਾਰ ਕੇ ਹਟ ਜਾਏਗਾ।
ਬੀ.ਏ. ਸੈਕਿੰਡ ਈਅਰ ਵਿੱਚੋਂ ਮੈਂ ਪਾਸ ਹੋ ਗਈ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਬੀ.ਏ.ਫਾਈਨਲ ਵਿੱਚ ਦਾਖਲਾ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਸਾਲ ਰੱਬ ਨੇ ਸਾਡੇ ਉੱਤੇ ਕਹਿਰ ਵਰਤਾਇਆ। ਡੈਡੀ ਦੀ ਇੱਕ ਐਕਸੀਡੈਂਟ ਨਾਲ ਮੌਤ ਹੋ ਗਈ। ਮੇਰੇ ਸੀਨੇ ’ਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਉਹ ਸੀਨ ਹੁ-ਬ-ਹੂ ਉੱਕਰਿਆ ਪਿਆ ਏ ਜਦੋਂ ਡੈਡੀ ਦੀ ਮੌਤ ਦੀ ਖਬਰ ਸੁਣ ਕੇ ਮੰਮੀ ਕੰਧ ਨਾਲ ਟੱਕਰ ਮਾਰ ਕੇ ਬੋਹੋਸ਼ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਉਹ ਗਹਿਰੇ ਸਦਮੇ ਕਾਰਨ ਨੀਮ ਪਾਗਲ ਜਿਹੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ।
ਮੈਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਾਰਿਆਂ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸਾਂ। ਮੈਥੋਂ ਛੋਟੇ ਦੋ ਭੈਣ ਭਰਾ ਸਨ। ਮੰਮੀ ਅਕਸਰ ਬਿਮਾਰ ਰਹਿਣ ਲੱਗ ਪਈ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਸਾਰਿਆਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਮੇਰੇ ਉੱਪਰ ਆਣ ਪਈ ਸੀ। ਮੈਂ ਡੈਡੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ ਛਮ-ਛਮ ਅੱਥਰੂ ਕੇਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਸਰਕਾਰੀ ਹਦਾਇਤਾਂ ਅਨੁਸਾਰ ਡੈਡੀ ਦੇ ਦਫਤਰ ਵਾਲਿਆਂ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਤਰਸ ਦੇ ਅਧਾਰ ’ਤੇ ਕਲਰਕ ਭਰਤੀ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ।
ਮੈਂ ਅਣਮੰਨੇ ਜਿਹੇ ਮਨ ਨਾਲ ਦਫਤਰ ਜਾਣ ਲੱਗੀ ਸਾਂ। ਫਿਰ ਕੁਝ ਹੀ ਦਿਨ ਬੀਤੇ ਸਨ ਕਿ ਮੈਂਨੂੰ ਮਹਿਸੂਸ ਹੋਣ ਲੱਗਾ ਕਿ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਪਾੜ ਖਾਣੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਮੇਰੇ ਜਿਸਮ ਦੇ ਆਰ ਪਾਰ ਹੁੰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ ਨੇ। ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਬੈਠੇ ਬਾਬੂ ਤਕਰੀਬਨ ਦੋਹਰੇ ਅਰਥਾਂ ਵਾਲੇ ਸ਼ਬਦ ਬੋਲਦੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਕਈ ਵਾਰ ਉਹ ਇੰਨਾ ਅੱਗੇ ਵਧ ਜਾਂਦੇ ਜਿੱਥੇ ਸ਼ਰਮ ਨਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਨਾ ਹੋਵੇ। ਇਹਨਾਂ ਬਾਬੂਆਂ ਦੀ ਨਜ਼ਰ ਤੋਂ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਸਮੇਟੀ ਰੱਖਦੀ। ਇਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਾਬੂ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਜਿਹੜੇ ਕਈ ਵਾਰ ਡੈਡੀ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਘਰ ਆ ਚੁੱਕੇ ਸਨ ਅਤੇ ਬੜੇ ਪਿਆਰ ਨਾਲ ਮੈਂਨੂੰ ਬੇਟੀ ਕਹਿ ਕੇ ਬੁਲਾਉਂਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਵੱਲ ਬਹੁਤਾ ਧਿਆਨ ਨਾ ਦਿੰਦੀ। ਮੈਂ ਨੀਵੀਆਂ ਪਾ ਕੇ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਵਿੱਚ ਰੂੱਝੀ ਰਹਿੰਦੀ।
ਡੈਡੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਤਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਹੋਰ ਵੀ ਬੇਮੁਹਾਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਸਤੇ ਵਿੱਚ ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਛੇੜਦਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਮੈਂ ਖਾਮੋਸ਼ ਰਹਿੰਦੀ। ਮੇਰੀ ਇਸ ਖਾਮੋਸ਼ੀ ਦਾ ਖਬਰੇ ਉਸ ਨੇ ਕੀ ਅੰਦਾਜ਼ਾ ਲਾ ਲਿਆ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਸ਼ਾਮ ਦੇ ਘੁਸਮੁਸੇ ਜਿਹੇ ਵਿੱਚ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਬਜ਼ਾਰ ਤੋਂ ਵਾਪਸ ਆ ਰਹੀ ਸਾਂ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਗਲੀ ਦੇ ਮੋੜ ’ਤੇ ਮੇਰੀ ਬਾਂਹ ਫੜ ਲਈ। ਮੈਂਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਧਿੰਗੋਜ਼ੋਰੀ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਘੁੱਟਣਾ ਚਾਹਿਆ। ਪਰ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿੱਥੋਂ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰ ਤਾਕਤ ਆ ਗਈ, ਮੈਂ ਕਾਅੜ ਕਰਦਾ ਚਾਂਟਾ ਉਸਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਜੜ ਦਿੱਤਾ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਛੱਡ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਕੌੜ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਝਾਕਣ ਲੱਗਿਆ। ਮੈਂ ਇਹ ਸਮਾਂ ਵੀ ਅਜ਼ਾਈਂ ਨਾ ਜਾਣ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਉਹਦੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਥੁੱਕਿਆ ਅਤੇ ਤੇਜ਼ ਕਦਮਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਘਰ ਆਣ ਵੜੀ। ਮੈਂ ਘਰ ਵਿੱਚ ਇਸ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਮੰਮੀ ਉਂਜ ਨੀਮ ਪਾਗਲ ਜਿਹੀ ਸੀ। ਛੋਟੇ ਭੈਣ ਭਰਾ ਕੁਝ ਵੀ ਕਰਨ ਜੋਗੇ ਨਹੀਂ ਸਨ।
ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਕਦੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮੇਰੇ ਰਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਕਿੰਨੇ ਹੀ ਦਿਨਾਂ ਤੋਂ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿੱਚੋਂ ਗਾਇਬ ਸੀ। ਪਰ ਡਰ ਨਾਲ ਮੈਂ ਸਹਿਮੀ ਪਈ ਸਾਂ। ਸੋਚਦੀ ਸਾਂ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਬਦਲਾ ਲੈਣ ਲਈ ਉਹ ਕੀ ਕੁਝ ਕਰੇ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਹੱਦ ਹੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ਰਾਬੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਾਡੇ ਘਰ ਦੇ ਮੂਹਰੇ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਮੇਰਾ ਨਾਂ ਲੈ ਲੈ ਕੇ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਚਾਲ ਚੱਲਣ ’ਤੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਇਲਜ਼ਾਮ ਲਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਅੰਦਰ ਵੜ ਕੇ ਡੈਡੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ ਹੁਬਕੀਂ ਹੁਬਕੀਂ ਰੋਣ ਲੱਗੀ ਸਾਂ। ਅਸੀਂ ਡਰਦਿਆਂ ਅੰਦਰੋਂ ਕੁੰਡੀ ਮਾਰ ਲਈ ਸੀ। ਫਿਰ ਚੁੱਪ ਵਰਤ ਗਈ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢ ਕੇ ਉੱਥੋਂ ਚਲਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਫਿਰ ਬਾਹਰ ਕੋਈ ਗੱਡੀ ਆਉਣ ਦੀ ਅਵਾਜ਼ ਆਈ। ਇਹ ਪੁਲਿਸ ਸੀ। ਸ਼ਾਇਦ ਕਿਸੇ ਨੇ ਪੁਲਿਸ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਉੱਥੋਂ ਰਫੂ ਚੱਕਰ ਹੋ ਚੁੱਕਾ ਸੀ।
ਤੁਸੀਂ ਫਿਕਰ ਨਾ ਕਰੋ। ਮੈਂ ਉਸ ਦੀ ਸਾਰੀ ਬਦਮਾਸ਼ੀ ਕੱਢ ਦਿਆਂਗਾ। ਉਸ ਨੂੰ ਗ੍ਰਿਫਤਾਰ ਕਰਕੇ ਜੇਲ ਵਿੱਚ ਤੁੰਨ ਦਿਆਂਗਾ। ਥਾਣੇਦਾਰ ਨੇ ਬੜੀ ਮਿੱਠੀ ਅਵਾਜ਼ ਵਿੱਚ ਮੈਂਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਥਾਣੇ ਆ ਕੇ ਬਿਆਨ ਲਿਖਵਾਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ ਸੀ।
ਮੈਂਨੂੰ ਡੈਡੀ ਦੀ ਯਾਦ ਵਾਰ ਵਾਰ ਸਤਾਉਂਦੀ। ਡੈਡੀ ਸਾਨੂੰ ਸਾਰਿਆਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪਰ ਮੌਤ ਦੇ ਜ਼ਾਲਮ ਪੰਜੇ ਨੇ ਸਾਥੋਂ ਡੈਡੀ ਖੋਹ ਲਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਫਿਰ ਹੁਬਕੀਂ ਹੁਬਕੀਂ ਰੋਣ ਲੱਗੀ ਸਾਂ।
ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਮੈਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਤੀਆਂ ਬਾਰੇ ਥਾਣੇ ਵਿੱਚ ਸਭ ਕੁਝ ਲਿਖ ਕੇ ਦੇ ਆਈ ਸਾਂ। ਥਾਣੇਦਾਰ ਨੂੰ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਡੈਡੀ ਦੀ ਮੌਤ ਬਾਰੇ, ਮੰਮੀ ਦੀ ਸਦਮੇ ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਨੀਮ ਪਾਗਲਾਂ ਵਾਲੀ ਹਾਲਤ ਬਾਰੇ ਅਤੇ ਮੈਂ ਘਰ ਵਿੱਚੋਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਘਰ ਦੀਆਂ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਬਾਰੇ ਖੁੱਲ੍ਹ ਕੇ ਦੱਸ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਨਾਲ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਜਿਹੇ ਬਦਮਾਸ਼ ਤੋਂ ਖਹਿੜਾ ਛੁਡਾਉਣ ਦਾ ਵਾਸਤਾ ਵੀ ਪਾਇਆ ਸੀ। ਥਾਣੇਦਾਰ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਪੂਰਾ ਹੌਸਲਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ ਕਿ ਅੱਜ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮੇਰੇ ਰਾਹਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਆਏਗਾ।
ਪੁਲਿਸ ਨੇ ਛੇਤੀ ਹੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੂੰ ਕਾਬੂ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਮੁਹੱਲੇ ਦੇ ਕੁਝ ਸਿਆਣੇ ਬੰਦੇ ਵਿੱਚ ਪੈ ਗਏ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਤੋਂ ਲਿਖਤੀ ਮੁਆਫੀਨਾਮਾ ਵੀ ਦਿਵਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਕੋਰਟ ਕਚਿਹਰੀਆਂ ਦੇ ਚੱਕਰਾਂ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਪੈਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਮੈਂ ਰਾਜੀਨਾਮਾ ਲਿਖ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਜੇਲ ਵਿੱਚੋਂ ਛੁੱਟ ਆਇਆ।
ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਮੈਂਨੂੰ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿੱਚ ਕਦੇ ਵੀ ਦਿਖਾਈ ਨਾ ਦਿੱਤਾ। ਸਾਡੇ ਮੁਹੱਲੇ ਵਿਚਲੀ ਤੀਸਰੀ ਗਲੀ ਵਿੱਚ ਸਾਡੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਜੁਗਿੰਦਰ ਸਿੰਘ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਅੰਤਾਂ ਦਾ ਚੁਗਲਖੋਰ। ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਹੋਈ ਬੀਤੀ ਬਾਰੇ ਸਾਰੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਰੌਲਾ ਪਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇੱਧਰ ਮੁਹੱਲੇ ਵਾਲੇ ਵੀ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਖੰਭਾਂ ਦੀਆਂ ਡਾਰਾਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਸਭ ਤੋਂ ਮੋਹਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਘਰ ਵਾਲੇ ਸਨ। ਮੇਰਾ ਦਿਨ ਰਾਤ ਦਾ ਚੈਨ ਉੱਡ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਸੁਭਾਅ ਵੀ ਅੰਤਾਂ ਦਾ ਚਿੜਚਿੜਾ ਹੁੰਦਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਗੱਲ ਗੱਲ ’ਤੇ ਮੈਂ ਸਾਰਿਆਂ ਨਾਲ ਲੜ ਪੈਂਦੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਕੋਈ ਚੀਜ਼ ਚੰਗੀ ਨਾ ਲੱਗਦੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਪ ਘੁੰਮਣ ਘੇਰੀਆਂ ਵਿੱਚ ਫਸਿਆ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ।
ਡੈਡੀ ਦੀ ਮੌਤ ਹੋ ਜਾਣ ਤੱਕ ਮੈਂ ਬੀ.ਏ. ਫਾਈਨਲ ਕਰ ਚੁੱਕੀ ਸਾਂ। ਮੇਰਾ ਹੋਰ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਕੇ ਟੀਚਰ ਬਣਨ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਰੇਤ ਦੀ ਦੀਵਾਰ ਵਾਂਗ ਢਹਿ ਢੇਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਹੁਣ ਤਾਂ ਸੋਹਲ ਜਿੰਦ ਨੂੰ ਭਾਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀਆਂ ਨੇ ਆਣ ਘੇਰਿਆ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਉੱਤੇ ਹਰ ਸਮੇਂ ਉਦਾਸੀ ਛਾਈ ਰਹਿੰਦੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਨਾ ਘਰ ਸ਼ਾਂਤੀ ਮਿਲਦੀ, ਨਾ ਦਫਤਰ। ਮੈਂਨੂੰ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਰਿਆ ਦੀਆਂ ਲਹਿਰਾਂ ’ਤੇ ਡੋਲਦੀ ਕਿਸ਼ਤੀ ਵਾਂਗ ਲੱਗਦੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਸੋਚਦੀ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਵਾਂ। ਪਰ ਬਿਮਾਰ ਮੰਮੀ ਅਤੇ ਛੋਟੇ ਭੈਣ ਭਰਾ ਦਾ ਚਿਹਰਾ ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਮੂਹਰੇ ਘੁੰਮ ਜਾਂਦਾ। ਮੈਂ ਸੋਚਦੀ ਕਿ ਕਿਸੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਬੰਦ ਹੋ ਜਾਵਾਂ, ਜਿੱਥੇ ਮੈਂਨੂੰ ਕੋਈ ਨਾ ਬੁਲਾਵੇ। ਮੇਰਾ ਚਿਹਰਾ ਦਿਨੋਂ ਦਿਨ ਕਾਲਾ ਪੈਂਦਾ ਜਾਂਦਾ। ਗ੍ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ ਚੰਦ ਵਾਂਗ।
**
ਜਿਸ ਥਾਣੇਦਾਰ ਕੋਲ ਮੈਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਵਿਰੁੱਧ ਬਿਆਨ ਦਿੱਤੇ ਸਨ, ਉਹ ਥਾਣੇਦਾਰ ਅਕਸਰ ਮੈਂਨੂੰ ਨਾਕੇ ਵਾਲੇ ਮੋੜ ’ਤੇ ਮਿਲਦਾ। ਮੈਂਨੂੰ ਵੇਖ ਵੇਖ ਕੇ ਉਹ ਆਪਣੀ ਪੋਚਵੀਂ ਪੱਗ ਸੰਵਾਰਨ ਲੱਗਦਾ। ਮੁੱਛਾਂ ਨੂੰ ਤਾਅ ਦਿੰਦਾ। ਨਿੰਮ੍ਹਾ ਨਿੰਮ੍ਹਾ ਮੁਸਕਰਾਉਂਦਾ। ਇਸ ਨਾਕੇ ਰਾਹੀਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੂਰ ਬੱਸ ਸਟਾਪ ਸੀ, ਜਿੱਥੋਂ ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਬੱਸੀ ਫੜਨੀ ਹੁੰਦੀ ਸੀ। ਸਵੇਰੇ ਸ਼ਾਮ ਇਹ ਥਾਣੇਦਾਰ ਮੈਂਨੂੰ ਇਸ ਹੀ ਨਾਕੇ ’ਤੇ ਮਿਲਦਾ। ਇਉਂ ਜਾਪਦਾ ਜਿਵੇਂ ਚੌਵੀ ਘੰਟੇ ਇਸਦੀ ਇੱਥੇ ਹੀ ਡਿਉਟੀ ਹੋਵੇ।
“ਕੁੜੀਏ ਫਿਰ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਤੈਨੂੰ ਉਸ ਬਦਮਾਸ਼ ਨੇ ਕਦੇ ਤੰਗ ਕੀਤਾ? ਅਚਾਨਕ ਸ਼ਾਮ ਵੇਲੇ ਨਾਕੇ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘਦਿਆਂ ਉਸ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ “ਨਹੀਂ ਜੀ।” ਕਹਿ ਕੇ ਨੀਵੀਂ ਪਾਈ ਅੱਗੇ ਲੰਘ ਆਈ ਸਾਂ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਸਾਡੇ ਘਰ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਪੁਲਿਸ ਦੀ ਜਿਪਸੀ ਆ ਕੇ ਰੁਕੀ। ਇਸ ਵਿੱਚ ਉਹ ਥਾਣੇਦਾਰ ਸੀ। ਬਾਕੀ ਪੁਲਿਸ ਵਾਲੇ ਜਿਪਸੀ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬੈਠੇ ਰਹੇ, ਥਾਣੇਦਾਰ ਅੰਦਰ ਆਣ ਵੜਿਆ। ਉਹ ਸਿੱਧਾ ਸੋਫੇ ’ਤੇ ਆ ਬੈਠਾ। “ਮੈਂ ਕਿਹਾ, ਤੁਹਾਨੂੰ ਕੋਈ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨ ਹੀ ਨਾ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ। ਇੱਧਰੋਂ ਲੰਘਿਆ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਸੋਚਿਆ ਤੁਹਾਡਾ ਹਾਲ ਚਾਲ ਹੀ ਪੁੱਛਦਾ ਜਾਵਾਂ।” ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖਦਿਆਂ ਕੁੰਢੀਆਂ ਮੁੱਛਾਂ ਨੂੰ ਤਾਅ ਦਿੱਤਾ ਤੇ ਮਿੰਨੀ ਮਿੰਨੀ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਨਾਲ ਪੁੱਛਿਆ। ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਚਾਹ ਬਣਾਉਣ ਚਲੀ ਗਈ। ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਖੇਡਣ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਦੂਸਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰ ਮੰਮੀ ਪਈ ਸੀ। ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਉਹ ਇੱਧਰ ਉੱਧਰ ਦੀਆਂ ਮਾਰਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਫਿਰ ਚਾਹ ਪੀ ਕੇ ਚਲਾ ਗਿਆ।
ਉਹਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂਨੂੰ ਇਉਂ ਜਾਪਿਆ ਜਿਵੇਂ ਵਾੜ ਹੀ ਖੇਤ ਨੂੰ ਖਾਣ ਲਈ ਕਾਹਲੀ ਹੋਵੇ। ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਜਾਨ ਮਾਲ ਦਾ ਰਾਖਾ ਮੇਰੀ ਇੱਜ਼ਤ ’ਤੇ ਡਾਕਾ ਮਾਰਨ ਲਈ ਕਾਹਲਾ ਸੀ। ਇੰਜ ਹੀ ਉਹ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਸਾਡੇ ਘਰ ਆਣ ਧਮਕਦਾ। ਮੈਂ ਨਾ ਚਾਹੁੰਦਿਆਂ ਵੀ ਉਸ ਨੂੰ ਘਰੋਂ ਜਾਣ ਲਈ ਨਾ ਕਹਿ ਸਕਦੀ। ਮੁਹੱਲੇ ਵਾਲੇ ਸਾਡੇ ਘਰ ਥਾਣੇਦਾਰ ਨੂੰ ਆਉਂਦਿਆਂ ਜਾਂਦਿਆਂ ਵੇਖਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਤੇ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕੀ ਖੰਭਾਂ ਦੀਆਂ ਡਾਰਾਂ ਬਣਾਉਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ।
**
ਮੇਰੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਉਹ ਨਵਾਂ ਨਵਾਂ ਆਇਆ ਸੀ। ਉਹ ਅਕਸਰ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਗੱਲਾਂ ਮਾਰਨ ਆ ਜਾਂਦਾ। ਮੈਂਨੂੰ ਉਹ ਬੜਾ ਭੋਲਾ ਜਿਹਾ ਲੱਗਿਆ। ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਪਿਆਰ ਭਰੀ ਨਜ਼ਰ ਨਾਲ ਤੱਕਦਾ। ਉਹਦੀ ਤੱਕਣੀ ਵਿੱਚ ਅਜੀਬ ਕਸ਼ਿਸ਼ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਦੂਸਰੀ ਸ਼ਾਖਾ ਸੀ, ਪਰ ਅਸੀਂ ਬਹਿੰਦੇ ਇੱਕ ਹੀ ਹਾਲ ਵਿੱਚ ਸਾਂ। ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨੂੰ ਮਿਲਣ ਲੱਗੇ ਸਾਂ। ਸਾਡੀਆਂ ਮੁਲਾਕਾਤਾਂ ਉੱਥੇ ਵੀ ਹੋਣ ਲੱਗੀਆਂ ਜਿੱਥੇ ਸਾਡੇ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ ਕੋਈ ਨਾ ਹੁੰਦਾ।
ਅਨਿਲ ਦਾ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਕਾਰਨ ਜਿਵੇਂ ਮੈਥੋਂ ਰੁੱਠ ਕੇ ਜਾ ਚੁੱਕੀ ਬਹਾਰ ਫਿਰ ਵਾਪਸ ਆ ਗਈ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਦੂਰ ਸੱਤ ਅਸਮਾਨਾਂ ਵਿੱਚ ਉਡਾਰੀਆਂ ਮਾਰਨ ਨੂੰ ਚਿੱਤ ਕਰਦਾ। ਆਲਾ ਦੁਆਲਾ ਮਹਿਕਾਂ ਬਿਖੇਰਦਾ ਲੱਗਦਾ। ਠੰਢੀਆਂ ਮਿੱਠੀਆਂ ਪੌਣਾਂ ਮੇਰੇ ਕੁਆਰੇ ਅੰਗਾਂ ਨੂੰ ਛੇੜ ਛੇੜ ਲੰਘਦੀਆਂ। ਮੈਂ ਚੱਲਦੀਆਂ, ਰੁਮਕਦੀਆਂ, ਠੰਢੀਆਂ ਪੌਣਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਭਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ... ਖੀਵੀ ਹੋਈ ਰਹਿੰਦੀ। ਅਨਿਲ ਮੇਰੀ ਨਸ ਨਸ ਵਿੱਚ ਸਮਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਪਲ ਪਲ ਸਹਿਕਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਹੁਣ ਮਹਿਕਾਂ ਬਿਖੇਰ ਰਹੀ ਸੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਪ ਚੰਗਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ। ਸਮੇਂ ਦੇ ਥਪੇੜਿਆਂ ਦੀ ਮਾਰ ਸਹਿੰਦੇ ਨਿੱਸਲ ਹੋਏ ਜਿਸਮ ਵਿੱਚ ਹੁਣ ਫੁਰਤੀ ਭਰ ਗਈ ਸੀ।
ਸਾਰੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਅਤੇ ਅਨਿਲ ਦੇ ਪਿਆਰ ਦੀ ਚਰਚਾ ਸੀ। ਅਸੀਂ ਸ਼ਰੇਆਮ ਇੱਕ ਦੂਸਰੇ ਨੂੰ ਮਿਲਦੇ। ਕੂੜੀਆਂ ਮੈਂਨੂੰ ਅਨਿਲ ਦਾ ਨਾਂ ਲੈ ਲੈ ਕੇ ਛੇੜਦੀਆਂ। ਮੈਂਨੂੰ ਚੰਗਾ ਚੰਗਾ ਲੱਗਦਾ। ਵੈਸੇ ਮੈਂ ਅਨਿਲ ਦਾ ਨਾਂ ਸੁਣ ਕੇ ਜਾਣ ਬੁਝ ਕੇ ਛੂਈ ਮੂਈ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਪਰ ਮੇਰੇ ਅੰਦਰੋਂ ਖੁਸ਼ੀ ਦੇ ਫੁਹਾਰੇ ਫੁੱਟਦੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਸਮਾਂ ਆਪਣੀ ਚਾਲ ਨਾਲ ਸਰਕ ਰਿਹਾ ਸੀ।
ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਅਤੇ ਛੋਟਾ ਭਰਾ ਹੁਣ ਮੰਮੀ ਨੂੰ ਸੰਭਾਲਣ ਜੋਗੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਮੰਮੀ ਪ੍ਰਤੀ ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਕਾਫੀ ਘਟ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਮੰਮੀ ਨੂੰ ਸਹੀ ਵਕਤ ਨਾਲ ਦਵਾਈ ਦਿੰਦੇ। ਕਈ ਵਾਰ ਉਹ ਆਪ ਹੀ ਉਸ ਨੂੰ ਹਸਪਤਾਲ ਦਿਖਾ ਲਿਆਉਂਦੇ। ਇਹਨਾਂ ਕੰਮਾਂ ਲਈ ਮੈਂਨੂੰ ਦਫਤਰ ਤੋਂ ਛੁੱਟੀ ਨਾ ਲੈਣੀ ਪੈਂਦੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੰਮੀ ਪ੍ਰਤੀ ਜ਼ਿੰਮੇਵਾਰੀ ਨਿਭਾਉਂਦਿਆਂ ਵੇਖਦੀ ਤਾਂ ਮਨ ਨੂੰ ਬੜਾ ਹੀ ਸਕੂਨ ਮਿਲਦਾ।
ਕਈ ਵਾਰ ਅਨਿਲ ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣੇ ਘਰ ਲੈ ਜਾਂਦਾ। ਅਨਿਲ ਦੇ ਪੂਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਪਸੰਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਅਨਿਲ ਵੀ ਸਾਡੇ ਘਰ ਆ ਜਾਂਦਾ। ਛੁੱਟੀ ਵਾਲੇ ਦਿਨ ਅਸੀਂ ਘੁੰਮਣ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ। ਮੁਹੱਲੇ ਵਾਲੇ ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਤਰ੍ਹਾਂ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਪਰ ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਪਰਵਾਹ ਨਾ ਕਰਦੀ।
ਉਹ ਦਿਨ ਵੀ ਆਇਆ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਤੇ ਅਨਿਲ ਵਿਆਹ ਦੇ ਬੰਧਨਾਂ ਵਿੱਚ ਬੱਝ ਗਏ ਸਾਂ। ਦੋ ਸਾਲ ਹੁਸੀਨ ਸੁਪਨੇਂ ਵਾਂਗ ਬੀਤ ਗਏ ਸਨ।
ਇਹ ਉਸ ਦਿਨ ਦੀ ਗੱਲ ਏ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਮੈਂ ਤੇ ਅਨਿਲ ਡਾਕਟਰ ਦਿਓਂ ਚੈੱਕ-ਅੱਪ ਕਰਵਾ ਕੇ ਨਿੱਕਲੇ ਸਾਂ। ਮੇਰੇ ਪੈਰ ਭਾਰੀ ਸੀ। ਬਾਹਰ ਨਿਕਲਦਿਆਂ ਹੀ ਉਹੋ ਥਾਣੇਦਾਰ ਸਾਨੂੰ ਮਿਲ ਪਿਆ। ਉਸ ਨੇ ਜਬਰਦਸਤੀ ਸਾਨੂੰ ਆਣ ਘੇਰਿਆ। ਉਹ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖ ਕੇ ਮੁਸਕਰਾਇਆ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਅਨਿਲ ਨਾਲ ਹੱਥ ਮਿਲਾਇਆ। ਅਨਿਲ ਕਦੇ ਮੈਂਨੂੰ ਸਵਾਲੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਤੱਕਦਾ, ਕਦੇ ਥਾਣੇਦਾਰ ਵੱਲ। ਉਸ ਥਾਣੇਦਾਰ ਨਾਲ ਦੋ ਤਿੰਨ ਜਣੇ ਹੋਰ ਸਨ, ਜੋ ਥੋੜੀਂ ਦੂਰ ਹੀ ਖੜ੍ਹੇ ਸਨ। ਹਾਲ ਚਾਲ ਪੁੱਛਦਿਆਂ ਆਪਣੀਆਂ ਕੁੰਢੀਆਂ ਮੁੱਛਾਂ ਵਿੱਚ ਮੁਸਕੁਰਾਉਂਦਿਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਉਹ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਹੀ ਵੇਖਦਾ ਰਿਹਾ। ਮੇਰਾ ਚਿੱਤ ਬੜਾ ਕਾਹਲਾ ਜਿਹਾ ਪੈਂਦਾ ਜਾਂਦਾ। ਮੈਂਨੂੰ ਇਉਂ ਜਾਪਦਾ ਜਿਵੇਂ ਮੇਰਾ ਵਜੂਦ ਸਿੱਲ ਪੱਥਰ ਬਣ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਉਹ ਖਹਿੜਾ ਨਹੀਂ ਛੱਡ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਸਾਨੂੰ ਉਹ ਚਾਹ ਪਿਲਾਉਣ ’ਤੇ ਅੜਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਆਖਰ ਅਸੀਂ ਕੋਈ ਮਜਬੂਰੀ ਦੱਸ ਕੇ ਉਸ ਤੋਂ ਖਹਿੜਾ ਛੁਡਾਇਆ।
ਇਹ ਕੌਣ ਸੀ ...? ਅਚਾਨਕ ਅਨਿਲ ਨੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ, ਜਿਸ ਲਈ ਮੈਂ ਹਰਗਿਜ਼ ਤਿਆਰ ਨਹੀਂ ਸਾਂ। ਉਹਨੂੰ ਕੀ ਦੱਸਦੀ ਕਿ ਇਹ ਸ਼ਖਸ਼ ਕੌਣ ਹੈ? ਕੋਈ ਰਿਸ਼ਤਾ ਵੀ ਤਾਂ ਨਹੀਂ ਸੀ ਮੇਰਾ ਉਸ ਨਾਲ। ਆਖਰ ਮੈਂ ਅਲਫ ਤੋਂ ਬੇ ਤੱਕ ਸਾਰੀ ਕਹਾਣੀ ਅਨਿਲ ਨੂੰ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤੀ। ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਇਸ ਗੱਲ ’ਤੇ ਇਤਬਾਰ ਆਇਆ ਕਿ ਨਹੀਂ ਪਰ ਮੈਂ ਸੱਚੋ ਸੱਚ ਦੱਸ ਕੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਨੂੰ ਹੌਲਾ ਫੁੱਲ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਰਹੀ ਸਾਂ।
ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਅਨਿਲ ਦੇ ਚਿਹਰੇ ’ਤੇ ਅਜੀਬ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦਾ ਤਣਾਅ ਦੇਖਦੀ। ਸਾਡਾ ਇੱਕ ਹੀ ਦਫਤਰ ਸੀ, ਮੈਂ ਦੇਖਦੀ ਉਹ ਉੱਥੇ ਵੀ ਖਿੱਚਿਆ ਖਿੱਚਿਆ ਜਿਹਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਉਹਦੀ ਬੋਲ-ਚਾਲ ਵਿੱਚ ਵੀ ਫਰਕ ਪੈਂਦਾ ਜਾਂਦਾ। ਕਿਸੇ ਅਣਜਾਣੇ ਡਰ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਸਾਹ ਸੁੱਕਿਆ ਰਹਿੰਦਾ।
“ਅਨਿਲ ਕੀ ਗੱਲ ਹੋਈ ਏ? ਆਖਰ ਮੈਂਨੂੰ ਵੀ ਤਾਂ ਪਤਾ ਲੱਗੇ?” ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਅਨਿਲ ਦੇ ਗੱਲ ਵਿੱਚ ਆਪਣੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਪਾ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਗੁੱਸੇ ਵੱਚ ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਨੂੰ ਇਉਂ ਵਗਾਹ ਮਾਰਿਆ ਜਿਵੇਂ ਮੇਰੀਆਂ ਬਾਹਾਂ ਨਾ ਹੋਣ, ਸਗੋਂ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਨਾਗ ਹੋਣ। ਉਹ ਕੁਝ ਨਾ ਬੋਲਿਆ। ਸਗੋਂ ਕਮਰੇ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਹੋ ਗਿਆ। ਮੈਂ ਅੰਦਰੋਂ ਦਰਵਾਜ਼ਾ ਬੰਦ ਕਰਕੇ ਅੰਤਾਂ ਦੀ ਰੋਈ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਸੋਚਦੀ, “ਇਹ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ?”
ਅਨਿਲ ਪਹਿਲਾਂ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਕਦੇ ਕਦੇ ਸ਼ਰਾਬ ਪੀਂਦਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਸ ਗੱਲ ਦਾ ਕਦੇ ਬੁਰਾ ਨਹੀਂ ਮਨਾਇਆ ਸੀ। ਪਰ ਹੁਣ ਤਾਂ ਉਹ ਲਗਾਤਾਰ ਪੀਣ ਲੱਗਾ ਸੀ। ਨਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦਾ ਤਮਤਮਾਇਆ ਚਿਹਰਾ ਮੈਂਨੂੰ ਘੂਰ ਘੂਰ ਵੇਖਦਾ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਜਦੋਂ ਉਹ ਨਸ਼ੇ ਵਿੱਚ ਚੂਰ ਘਰ ਆ ਕੇ ਬੈਡ ’ਤੇ ਢੇਰੀ ਹੋ ਗਿਆ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਹਦੇ ਬੂਟ ਉਤਾਰਨ ਲੱਗ ਪਈ ਸਾਂ। ਉਸ ਨੇ ਅੱਖ ਪੁੱਟ ਕੇ ਮੇਰੇ ਵੱਲ ਵੇਖਿਆ। ਫਿਰ ਉਸ ਨੇ ਜ਼ੋਰ ਨਾਲ ਲੱਤ ਘੁੰਮਾਈ ਜਿਹੜੀ ਮੇਰੇ ਮੂੰਹ ’ਤੇ ਵੱਜੀ। ਚੀਕ ਮੇਰੇ ਸੰਘ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿਕਲ ਗਈ। ਸਾਰੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੱਲਚੱਲ ਮੱਚ ਗਈ। ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਸਾਡੇ ਆਲੇ ਦੁਆਲੇ ਇਕੱਠੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਅਨਿਲ ਵੀ ਔਖਾ ਸੌਖਾ ਉੱਠ ਕੇ ਬੈਠ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਮੈਂਨੂੰ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਹ ਵਾਰ ਵਾਰ ਇੱਕੋ ਗੱਲ ਕਹਿੰਦਾ ਸੀ, “ਹਰਾਮਜ਼ਾਦੀਏ, ਦੂਰ ਹੋ ਜਾ ਮੇਰੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਤੋਂ ...।” ਮੈਂ ਤ੍ਰਹਿੰਦੀ ਰਹੀ, ਸਹਿਮਦੀ ਰਹੀ। ਸਾਰੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦੇ ਮੈਂਬਰ ਅਨਿਲ ਦੇ ਇਸ ਰੂਪ ਨੂੰ ਵੇਖ ਕੇ ਅੰਤਾਂ ਦੇ ਹੈਰਾਨ ਹੋ ਰਹੇ ਸਨ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਸਮਝਾਉਣ ਦੀ ਬਹੁਤ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ, ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਕਿਸੇ ਦੀ ਨਾ ਸੁਣੀ।
ਮੈਂ ਰੋਂਦੀ ਰਹੀ ... ਜ਼ਾਰੋ ਜ਼ਾਰ।
ਇੱਕ ਛੱਤ ਥੱਲੇ ਰਹਿੰਦਿਆਂ ਅਸੀਂ ਅਜਨਬੀਆਂ ਵਾਂਗ ਰਹਿਣ ਲੱਗੇ ਸਾਂ। ਅਨਿਲ ਅਤੇ ਮੇਰੀ ਹੁਣ ਜਿਵੇਂ ਕੋਈ ਸਾਂਝ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਮੈਂ ਸਿਰ ਦੀ ਚੋਟੀ ਤੋਂ ਮੱਚ ਰਹੀ ਸਾਂ ... ਮੋਮਬੱਤੀ ਦੀ ਲਾਟ ਵਾਂਗ। ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮੇਰਾ ਚਿਹਰਾ ਧੁਆਂਖਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਵੀ ਅਸੀਂ ਅਲੱਗ ਅਲੱਗ ਜਾਣ ਲੱਗ ਪਏ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਅਕਸਰ ਦੇਖਦੀ ਅਨਿਲ ਜ਼ਿਆਦਾਤਰ ਸਾਡੇ ਮੁਹੱਲੇ ਵਾਲੇ ਜੋਗਿੰਦਰ ਕੋਲ ਬੈਠਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਖੌਰੇ ਕੀ ਕੀ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਆਖਰ ਕਦੋਂ ਤੱਕ ਗੱਲ ਛੁਪੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਸਾਡੀ ਅਣਬਣ ਦੀ ਗੱਲ ਸਾਰੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਘੁੰਮ ਗਈ। ਆਖਰ ਮੈਂ ਦਫਤਰੋਂ ਲੰਮੀ ਛੁੱਟੀ ਲੈ ਲਈ ਅਤੇ ਆਪਣੀ ਮੰਮੀ ਕੋਲ ਚਲੀ ਗਈ। ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਮੇਰਾ ਉੱਡਿਆ ਚਿਹਰਾ ਵੇਖ ਕੇ ਪੁੱਛਦੀ, “ਦੀਦੀ ਕੀ ਗੱਲ ਏ ... ਤੈਨੂੰ ਕੀ ਹੋ ਗਿਆ? ਉਹ ਹੈਰਾਨੀ ਭਰੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਮੈਂਨੂੰ ਵੇਖ ਰਹੀ ਸੀ। ਪਰ ਉਸ ਨੇ ਮੇਰੇ ਉੱਭਰਦੇ ਪੇਟ ਵੱਲ ਨਜ਼ਰ ਮਾਰੀ, ਉਹਦੇ ਚਿਹਰੇ ’ਤੇ ਮੁਸਕਰਾਹਟ ਫੈਲ ਗਈ। ਅੱਗੋਂ ਉਹ ਕੁਝ ਨਾ ਬੋਲੀ। ਮੈਂ ਵੀ ਇਹੋ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸਾਂ ਕਿ ਉਹ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੁੱਛ ਗਿੱਛ ਨਾ ਕਰੇ। ਬਿਮਾਰ ਮੰਮੀ ਨੇ ਤਾਂ ਕੀ ਪੁੱਛਣਾ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਉਹਨੂੰ ਵੇਖ ਵੇਖ ਮਨ ਭਰ ਭਰ ਆਉਂਦਾ। ਡੈਡੀ ਦੀ ਰਹਿ ਰਹਿ ਕੇ ਯਾਦ ਆਉਂਦੀ। ਘੜੀ ਮੁੜੀ ਅੱਖਾਂ ਨਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀਆਂ।
ਤਕਰੀਬਨ ਹਫਤੇ ਬਾਅਦ ਅਨਿਲ ਸਾਡੇ ਘਰ ਆਇਆ। ਉਹੋ ਤਮਤਮਾਇਆ ਚਿਹਰਾ। ਉਹੋ ਮੱਥੇ ’ਤੇ ਤਿਉੜੀਆਂ। ਮੈਂ ਡਰੀਆਂ ਤੇ ਸਹਿਮੀਆਂ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਉਸ ਨੂੰ ਵੇਖ ਰਹੀ ਸਾਂ। ਉਸ ਨੇ ਸ਼ਰਾਬ ਵੀ ਪੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚ ਸੀ। ਭਰਾ ਵੀ ਕਿੱਧਰੇ ਦੋਸਤਾਂ ਨਾਲ ਬਾਹਰ ਗਿਆ ਹੋਇਆ ਸੀ।
ਅਸੀਂ ਦੋਵੇਂ ਡਰਾਇੰਗ ਰੂਮ ਵਿੱਚ ਓਪਰਿਆਂ ਓਪਰਿਆਂ ਵਾਂਗ ਬੈਠੇ ਸਾਂ। ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਚੁੱਪ ਪਸਰੀ ਹੋਈ ਸੀ।
“ਅਨਿਲ ਆਖਰ ਮੇਰਾ ਕਸੂਰ ਕੀ ਏ?” ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਨੂੰ ਤੋੜਿਆ।
ਹਰਾਮਜ਼ਾਦੀਏ ... ਕਸੂਰ ਪੁੱਛਦੀ ਏਂ ... ਹਾਲੇ ਤੈਨੂੰ ਕਸੂਰ ਦਾ ਈ ਨੀਂ ਪਤਾ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਚੁੱਪ ਰਿਹਾ ਪਰ ਹੁਣ ਚੁੱਪ ਨਹੀਂ ਰਹਾਂਗਾ। ਮੈਂਨੂੰ ਤੇਰੇ ਬਾਰੇ ਸਭ ਕੁਝ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਏ। ਪਹਿਲਾਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਫੋਨ ’ਤੇ ਇਤਬਾਰ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪਰ ਹੁਣ ਮੈਂਨੂੰ ਸਾਰੇ ਸਬੂਤ ਆਪ ਹੀ ਮਿਲ ਗਏ ਨੇ। ਮੈਂਨੂੰ ਉਸ ਨੇ ਆਪਣੇ ਮੋਬਾਇਲ ਫੋਨ ’ਤੇ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੀ ਰਿਕਾਰਡ ਕੀਤੀ ਅਵਾਜ਼ ਸੁਣਾ ਦਿੱਤੀ। ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਪਾਣੀ ਪਾਣੀ ਹੋ ਗਈ। ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਨੇ ਮੇਰੇ ਅਤੇ ਥਾਣੇਦਾਰ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਵਧਾ ਚੜ੍ਹਾ ਕੇ ਗੱਲਾਂ ਕੀਤੀਆਂ ਹੋਈਆਂ ਸਨ। ਉਸ ਨੇ ਇਹ ਵੀ ਕਿਹਾ ਸੀ ਕਿ ਵਿਆਹ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਥਾਣੇਦਾਰ ਸਾਡੇ ਘਰ ਸ਼ਰੇਆਮ ਆਉਂਦਾ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਅਨਿਲ ਨੂੰ ਇਹ ਵੀ ਤਾਕੀਦ ਕੀਤੀ ਹੋਈ ਸੀ ਕਿ ਜੇਕਰ ਉਸ ਨੂੰ ਉਸ ’ਤੇ ਇਤਬਾਰ ਨਹੀਂ ਤਾਂ ਉਹ ਮੁਹੱਲੇ ਦੇ ਹਰ ਸ਼ਖਸ਼ ਕੋਲੋਂ ਪੁੱਛ ਸਕਦਾ ਹੈ।
ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਦੇ ਲਗਾਏ ਹੋਏ ਇਲਜ਼ਾਮ ਸੁਣ ਕੇ ਗਰਮ ਸੁਰਖ ਲਾਵਾ ਮੇਰੇ ਸਰੀਰ ਵਿੱਚ ਲਹਿ ਗਿਆ। ... ਜਿਵੇਂ ਮੇਰੀਆਂ ਲੱਤਾਂ ਰੇਤ ਦੀਆਂ ਬਣੀਆਂ ਹੋਣ ... ਤੇ ਇਹ ਰੇਤ ਪਲ ਪਲ ਕਿਰਦਾ ਜਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇ ... ਤੇ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਗਰਕਦੀ ਜਾ ਰਹੀ ਹੋਵਾਂ। ਮੇਰੀਆਂ ਅੱਖਾਂ ਅੱਗੇ ਹਨੇਰਾ ਛਾਅ ਗਿਆ ਤੇ ਮੈਂ ਧੜੰਮ ਕਰਕੇ ਧਰਤੀ ’ਤੇ ਚੌਫਾਲ ਜਾ ਡਿੱਗੀ।
ਡਿੱਗਣ ਦਾ ਖੜਾਕਾ ਸੁਣ ਕੇ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਰਸੋਈ ਵਿੱਚੋਂ ਭੱਜੀ ਆਈ। ਉਸ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਪਾਣੀ ਪਿਲਾਇਆ। ਮੈਂ ਉੱਠ ਕੇ ਬੈਠ ਗਈ। ਹੁਣ ਮੈਂ ਕੁਝ ਸੁਰਤ ਵਿੱਚ ਸਾਂ।
“ਖੇਖਣ ਨਾ ਕਰ ਮੇਰੇ ਮੂਹਰੇ ... ਸੁਣਿਆ ਈ? ਆਹ ਲੈ ਫੜ ਤਲਾਕ ਦੇ ਪੇਪਰ .... ਸਾਈਨ ਕਰਦੇ ਇਹਨਾਂ ’ਤੇ।” ਤਲਾਕ ਦਾ ਨਾਂ ਸੁਣਦਿਆਂ ਹੀ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂਨੂੰ ਡੋਬੂ ਜਿਹੇ ਪੈਣ ਲੱਗੇ। ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਅਨਿਲ ਦੇ ਇਸ ਵਰਤਾਓ ਬਾਰੇ ਵੇਖ ਕੇ ਜਿਵੇਂ ਦੰਗ ਰਹਿ ਗਈ। ਉਹਦੇ ਚਿਹਰੇ ’ਤੇ ਹੈਰਾਨੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀ ਦੇ ਭਾਵ ਉੱਭਰ ਆਏ ਸਨ।
ਫਿਰ ਅਨਿਲ ਮੈਂਨੂੰ ਗਾਲ੍ਹਾਂ ਕੱਢਦਾ ਧਮਕੀਆਂ ਦਿੰਦਾ ਉੱਥੋਂ ਚਲਾ ਗਿਆ।
ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਉਸ ਨਾਲ ਸੁਲ੍ਹਾ ਸਫਾਈ ਦੀ ਲੱਖ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਸਭ ਬੇਕਾਰ। ਉਹ ਟੱਸ ਤੋਂ ਮੱਸ ਨਾ ਹੋਇਆ।
ਆਖਰ ਮੈਂ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਉਹ ਮੇਰੀ ਹਾਲਤ ਜਾਣ ਕੇ ਛਮ ਛਮ ਅੱਥਰੂ ਕੇਰਨ ਲੱਗੀ।
ਮੈਂ ਹੁਣ ਸਮਝੀ ਸਾਂ ਅਨਿਲ ਸਾਡੇ ਮੁਹੱਲੇ ਵਾਲੇ ਜੁਗਿੰਦਰ ਕੋਲ ਕਿਉਂ ਬੈਠਾ ਰਹਿੰਦਾ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਬਾਰੇ ਅਗਲੀਆਂ ਪਿਛਲੀਆਂ ਜਾਣਕਾਰੀਆਂ ਪੁੱਛਦਾ ਰਿਹਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਜੁਗਿੰਦਰ, ਜਿਹੜਾ ਇੱਕ ਨੰਬਰ ਦਾ ਚੁਗਲਖੋਰ, ਉਸ ਕਿਹੜਾ ਘੱਟ ਗੁਜ਼ਾਰੀ ਹੋਣੀ ਏ।
ਮੈਂਨੂੰ ਕਿਸੇ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਅੱਜ ਕੱਲ੍ਹ ਅਨਿਲ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕੁੜੀ ਨਾਲ ਘੁੰਮਦਾ ਰਹਿੰਦਾ ਏ। ਪਰ ਬਿਨਾਂ ਵੇਖਿਆਂ ਮੈਂ ਕਿਵੇਂ ਯਕੀਨ ਕਰ ਲੈਂਦੀ। ਪਰ ਉਦੋਂ ਮੈਂਨੂੰ ਪੂਰਾ ਯਕੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਜਦੋਂ ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਦੋਵੇਂ ਜਣੇ ਮੇਰੇ ਕੋਲੋਂ ਦੀ ਬਾਈਕ ’ਤੇ ਭੰਬੀਰੀ ਵਾਂਗ ਲੰਘ ਗਏ। ਇੱਕ ਸੁਰਖ ਗਰਮ ਸਲਾਖ ਮੇਰੇ ਸੀਨੇ ਦੇ ਆਰ ਪਾਰ ਹੋ ਗਈ।
ਮੈਂ ਘੋਰ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜ਼ਰ ਰਹੀ ਸਾਂ। ਜਦੋਂ ਪਿਛਲੀ ਛੁੱਟੀ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਂਦੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਦਫਤਰੋਂ ਹੋਰ ਛੁੱਟੀ ਮਨਜ਼ੂਰ ਕਰਵਾ ਲੈਂਦੀ। ਅਜਿਹੀਆਂ ਪ੍ਰੇਰਸ਼ਾਨੀਆਂ ਦਾ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ ’ਤੇ ਪੈਣ ਵਾਲੇ ਅਸਰ ਬਾਰੇ ਸੋਚ ਕੇ ਮੈਂ ਕੰਬ ਕੰਬ ਜਾਂਦੀ। ਮੇਰੀ ਸਿਹਤ ਦਿਨੋਂ ਦਿਨ ਨਿੱਘਰਦੀ ਜਾਂਦੀ। ਪਰ ਅਨਿਲ ਤਾਂ ਜਿਵੇਂ ਪੱਥਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਮੇਰੀ ਸਿਹਤ ਅਤੇ ਹੋਣ ਵਾਲੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਰਤਾ ਵੀ ਪਰਵਾਹ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਬਿੰਦ ਝੱਟ ਪਿੱਛੋਂ ਮੇਰਾ ਮਨ ਭਰ ਭਰ ਆਉਂਦਾ। ਮੇਰੇ ਦਿਲ ’ਤੇ ਹੋਏ ਗਹਿਰੇ ਜ਼ਖਮਾਂ ਦੀ ਕੋਈ ਦਾਰੂ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਇਹਨਾਂ ਗਮਾਂ ਦੇ ਗਹਿਰੇ ਸਮੁੰਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਦਿਨ ਰਾਤ ਚੀਸਾਂ ਉੱਠਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ।
ਅਨਿਲ ਨਾਲ ਸੁਲ੍ਹਾ ਸਫਾਈ ਦੇ ਸਾਰੇ ਯਤਨ ਫੇਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਪੇਟ ਵਿੱਚ ਉਸ ਦੇ ਪਲ ਰਹੇ ਬੱਚੇ ਦਾ ਵੀ ਵਾਸਤਾ ਪਾਇਆ। ਸੋਚਿਆ, ਸ਼ਾਇਦ ਪਸੀਜ ਪਵੇ।
“ਖਬਰੇ ਕਿਹੜੇ ਦਾ ਪਾਪ ਮੇਰੇ ਸਿਰ ਮੜ੍ਹਨ ਲੱਗੀ ਏਂ।” ਉਸਨੇ ਜਿਵੇਂ ਮੇਰੇ ਸੀਨੇ ’ਤੇ ਪੱਥਰ ਵਗਾਹ ਮਾਰਿਆ ਹੋਵੇ। ਸੁਣ ਕੇ ਮੈਂ ਸਿੱਲ੍ਹ ਪੱਥਰ ਹੋ ਗਈ ਸਾਂ।
ਮੇਰੀਆਂ ਸਾਰੀਆਂ ਛੁੱਟੀਆਂ ਵੀ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈਆਂ ਸਨ। ਹੁਣ ਮੈਂ ਅੱਧੀ ਤਨਖਾਹ ’ਤੇ ਛੁੱਟੀ ਕੱਟ ਰਹੀ ਸਾਂ। ਮੈਂ ਦਫਤਰ ਪੈਰ ਨਹੀਂ ਪਾਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸਾਂ। ਆਖਰ ਮੈਂ ਅਨਿਲ ਤੋਂ ਤਲਾਕ ਲੈਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ। ਮੈਂ ਅਨਿਲ ਨੂੰ ਸੁਨੇਹਾ ਭੇਜਿਆ ਕਿ ਮੈਂ ਤਲਾਕਨਾਮੇ ’ਤੇ ਸਾਈਨ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਆਂ। ਆਖਰ ਸਾਡੇ ਤਲਾਕਨਾਮੇ ਦਾ ਦਿਨ ਫਿਕਸ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਨਿਸ਼ਚਿਤ ਸਮੇਂ ’ਤੇ ਕੋਰਟ ਪਹੁੰਚ ਗਈ ਅਤੇ ਤਲਾਕਨਾਮੇ ’ਤੇ ਸਾਈਨ ਕਰਕੇ ਵਾਪਸ ਘਰ ਆ ਗਈ। ਅੱਜ ਫਿਰ ਡੈਡੀ ਨੂੰ ਯਾਦ ਕਰਦਿਆਂ ਮੈਂ ਹੁਬਕੀ ਹੁਬਕੀ ਰੋਈ ਸਾਂ।
... ਤੇ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਮੈਂਨੂੰ ਪਤਾ ਲੱਗਾ ਕਿ ਉਸ ਕੁੜੀ ਅਤੇ ਅਨਿਲ ਨੇ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਹੈ। ਜਿਵੇਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਤਲਾਕਨਾਮੇ ਦਾ ਹੀ ਇੰਤਜ਼ਾਰ ਹੋਵੇ।
ਇਸ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਮੇਰੇ ਦਿਨ ਵੀ ਨੇੜੇ ਆਣ ਪੁੱਜੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਪ੍ਰਸੂਤੀ ਛੁੱਟੀ ਅਪਲਾਈ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਪ੍ਰਸੂਤੀ ਛੁੱਟੀ ਮਨਜ਼ੂਰ ਹੋ ਗਈ। ਉਦੋਂ ਮੇਰੇ ਦਿਲ ਨੂੰ ਅੰਤਾਂ ਦਾ ਧਰਵਾਸ ਮਿਲਿਆ ਜਦੋਂ ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਖੂਬਸੂਰਤ ਬੱਚੇ ਨੇ ਜਨਮ ਲਿਆ। ਇਹ ਲੜਕਾ ਸੀ। ਇਸਦਾ ਨਾਮ ਮੈਂ ਰਾਕੇਸ਼ ਰੱਖਿਆ। ਫਿਰ ਮੈਂ ਰਾਕੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਰਚੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਮੈਂ ਪੱਕਾ ਫੈਸਲਾ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਹੁਣ ਮੈਂ ਆਦਮਜ਼ਾਤ ਦੇ ਜਾਲਮ ਪੰਜੇ ਵਿੱਚ ਨਹੀਂ ਫਸਾਂਗੀ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਦੇ ਆਸਰੇ ਹੀ ਦਿਨ ਕਟੀ ਕਰਾਂਗੀ। ਮੈਂ ਇਹ ਵੀ ਦ੍ਰਿੜ੍ਹ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਇਸ ਸ਼ਹਿਰ ਤੋਂ ਕਿਸੇ ਦੂਸਰੇ ਸ਼ਹਿਰ ਵਿੱਚ ਬਦਲੀ ਕਰਵਾ ਲਵਾਂਗੀ। ਪਰ ਇਸ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਨਹੀਂ ਕਰਾਂਗੀ। ਮੈਂ ਮੰਮੀ ਵੱਲੋਂ ਵੀ ਬੇਫਿਕਰ ਸਾਂ ਕਿਉਂਕਿ ਮੰਮੀ ਨੂੰ ਹੁਣ ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਅਤੇ ਭਰਾ ਸੰਭਾਲਣ ਜੋਗੇ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਛੁੱਟੀ ਦੌਰਾਨ ਹੀ ਆਪਣੀ ਬਦਲੀ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਦੇ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਲੁਧਿਆਣੇ ਦੀ ਬਦਲੀ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਅਰਜ਼ੀ ਦਿੱਤੀ ਸੀ। ਸਬੱਬ ਨਾਲ ਹੀ ਲੁਧਿਆਣੇ ਤੋਂ ਇੱਕ ਕਰਮਚਾਰੀ ਇੱਥੇ ਪਟਿਆਲੇ ਆਉਣਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਸੀ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸਾਡੀ ਆਪਸੀ ਬਦਲੀ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਛੁੱਟੀ ਖਤਮ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਮੈਂ ਪਟਿਆਲੇ ਤੋਂ ਲੁਧਿਆਣੇ ਜੁਆਇੰਨ ਕਰ ਲਿਆ ਸੀ। ਇੱਥੇ ਮੈਂ ਇੱਕ ਕੋਠੀ ਵਿੱਚ ਇੱਕ ਸੈੱਟ ਕਿਰਾਏ ’ਤੇ ਲੈ ਲਿਆ ਸੀ।
ਜਿਵੇਂ ਕਹਿੰਦੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ਕਿ ਮੂਸਾ ਭੱਜਿਆ ਮੌਤ ਤੋਂ ਅੱਗੇ ਮੌਤ ਖੜ੍ਹੀ। ਜਿਸ ਕੋਠੀ ਵਿੱਚ ਰਹਿ ਰਹੀ ਸਾਂ ਉਸ ਦਾ ਮਾਲਕ ਮੈਂਨੂੰ ਹੋਰ ਹੀ ਨਜ਼ਰਾਂ ਨਾਲ ਤੱਕਣ ਲੱਗ ਪਿਆ ਸੀ। ਕਈ ਵਾਰ ਉਹ ਮੇਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਆਣ ਵੜਦਾ। ਐਵੇਂ ਉਰਲੀਆਂ ਪਰਲੀਆਂ ਮਾਰਨ ਲੱਗਦਾ। ਮੈਂ ਸ਼ਿਸ਼ਟਾਚਾਰ ਵਜੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਚਾਹ ਪੁੱਛਦੀ। ਉਹ ਕਦੀ ਵੀ ਚਾਹ ਪੀਣ ਤੋਂ ਇਨਕਾਰ ਨਾ ਕਰਦਾ।
“ਚੱਲੋ ਕਿਸੇ ਦਿਨ ਘੁੰਮ ਆਈਏ ...” ਇੱਕ ਦਿਨ ਉਹ ਸ਼ਰਾਬੀ ਹਾਲਤ ਵਿੱਚ ਮੇਰੇ ਕਮਰੇ ਵਿੱਚ ਆਣ ਕੇ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ।
“ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੀ ਬੀਵੀ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਘੁਮਾ ਘੁਮਾ ਕੇ ਥੱਕ ਗਏ ਹੋ, ਜੋ ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣੀ ਧੀਆਂ ਵਰਗੀ ਨੂੰ ਘੁੰਮਾਉਣ ਲਈ ਕਹਿ ਰਹੇ ਹੋ?”
ਅਚਾਨਕ ਇੱਕ ਕਾਅੜ ਕਰਦਾ ਚਾਂਟਾ ਮੇਰੀ ਗੱਲ੍ਹ ’ਤੇ ਪਿਆ। ਮੇਰੀ ਚੀਕ ਨਿੱਕਲ ਗਈ। ਮੇਰੀ ਚੀਕ ਸੁਣ ਕੇ ਉਸ ਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਬੱਚੇ ਭੱਜੇ ਆਏ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਸਾਰੀ ਗੱਲ ਦੱਸ ਦਿੱਤੀ। ਅੱਗੋਂ ਉਸਦੀ ਘਰ ਵਾਲੀ ਮੈਂਨੂੰ ਚਾਰੇ ਪੈਰ ਚੁੱਕ ਕੇ ਪੈ ਗਈ।
“ਤੂੰ ਉਦੋਂ ਚੀਕਾਂ ਨਾ ਮਾਰੀਆਂ ਜਦੋਂ ਆਪਣੇ ਕੁਝ ਲੱਗਦੇ ਨੂੰ ਬਿਠਾ ਬਿਠਾ ਕੇ ਚਾਹਾਂ ਪਿਲਾਉਂਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੈਂ ... ਘੰਟਿਆਂ ਬੱਧੀ ਗੱਪਾਂ ਮਾਰਦੀ ਹੁੰਦੀ ਸੈਂ। ਬਹੁਤੇ ਖੇਖਣ ਨਾ ਕਰ ਮੇਰੇ ਮੂਹਰੇ ...”
ਮੈਂ ਕੀ ਕਹਿੰਦੀ? ਬੱਸ ਚੁੱਪ ਰਹਿਣਾ ਹੀ ਬੇਹਤਰ ਸਮਝਿਆ।
ਉਸ ਰਾਤ ਮੈਂਨੂੰ ਨੀਂਦ ਨਾ ਆਈ।
ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਮੈਂ ਕਿਸੇ ਹੋਰ ਕਮਰੇ ਦੀ ਤਲਾਸ਼ ਵਿੱਚ ਜੁਟ ਗਈ। ਹੁਣ ਜਿੱਥੇ ਮੈਂਨੂੰ ਕਮਰਾ ਮਿਲਿਆ ਸੀ, ਉੱਥੇ ਮੈਂ ਹਰ ਤਰ੍ਹਾਂ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਸਾਂ। ਇਵੇਂ ਹੀ ਮਹੀਨੇ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਬਦਲਦੇ ਗਏ।
ਛੋਟੀ ਭੈਣ ਤੇ ਭਰਾ ਪ੍ਰਾਈਵੇਟ ਫਰਮਾਂ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀਆਂ ਲੱਗ ਗਏ ਸਨ। ਉਹ ਮੇਰੇ ਕੋਲ ਆਉਂਦੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹਿੰਦੇ। ਮੈਂ ਵੀ ਮੰਮੀ ਨੂੰ ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਮਿਲਣ ਚਲੀ ਜਾਂਦੀ।
ਹੁਣ ਤਾਂ ਤੱਕ ਮੇਰੇ ਛੋਟੇ ਭੈਣ ਭਰਾ ਦੇ ਵਿਆਹ ਵੀ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।
ਇਹਨਾਂ ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਬਿਮਾਰ ਮੰਮੀ ਵੀ ਚੱਲ ਵਸੀ ਸੀ।
**
ਕੁਝ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਸੇਵਿੰਗ ਵਿੱਚੋਂ ਅਤੇ ਕੁਝ ਆਪਣੇ ਪ੍ਰਾਵੀਡੈਂਟ ਫੰਡ ਵਿੱਚੋਂ ਪੈਸੇ ਕਢਵਾ ਕੇ ਪਲਾਟ ਖਰੀਦ ਲਿਆ ਸੀ। ਰਾਕੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੀ ਮੈਂ ਚੰਗੀ ਤਾਲੀਮ ਦਿਵਾ ਰਹੀ ਸਾਂ। ਬੱਸ ਇੱਕੋ ਧੁਨ ਸਿਰ ’ਤੇ ਸਵਾਰ ਸੀ ਕਿ ਰਾਕੇਸ਼ ਨੂੰ ਕਿਸੇ ਚੰਗੇ ਰੁੱਤਬੇ ’ਤੇ ਪੁਚਾਣਾ ਏ। ਮੈਂ ਬੈਂਕ ਤੋਂ ਲੋਨ ਲੈ ਕੇ ਕੋਠੀ ਵੀ ਬਣਾ ਲਈ ਸੀ। ਰਾਕੇਸ਼ ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸੀ। ਉਹ ਹਰੇਕ ਸਾਲ ਚੰਗੀ ਪੁਜ਼ੀਸ਼ਨ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਾਸ ਹੁੰਦਾ। ਮੈਂ ਮਾਣ-ਮੱਤੀ ਚਾਵਾਂ ਨਾਲ ਧਰਤੀ ਤੋਂ ਗਿੱਠ ਗਿੱਠ ਉੱਚਾ ਉੱਡਦੀ ਫਿਰਦੀ। ਰਾਕੇਸ਼ ਨੂੰ ਵੇਖ ਵੇਖ ਮੇਰੀ ਛਾਤੀ ਮਾਣ ਨਾਲ ਫੁੱਲ ਫੁੱਲ ਜਾਂਦੀ। ਭਾਵੇਂ ਰਾਕੇਸ਼ ਆਪਣੇ ਦੋਸਤਾਂ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪਰਚਿਆ ਰਹਿੰਦਾ। ਉਹਦੇ ਦੋਸਤਾਂ ਦਾ ਝੁਰਮਟ ਜਦੋਂ ਮੇਰੀ ਕੋਠੀ ਵਿੱਚ ਹਾਸੇ ਬਿਖੇਰਦਾ ਤਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਅਜੀਬ ਸਕੂਨ ਮਿਲਦਾ। ਮੈਂਨੂੰ ਇਉਂ ਮਹਿਸੂਸ ਹੁੰਦਾ ਜਿਵੇਂ ਮੇਰਾ ਕੁਝ ਗਵਾਚਿਆ ਵਾਪਸ ਮਿਲ ਗਿਆ ਹੋਵੇ। ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣਾ ਆਪ ਭਰਿਆ ਭਰਿਆ ਜਾਪਦਾ।
ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਸੁਪਨੇ ਉਦੋਂ ਸਾਕਾਰ ਹੋਏ ਜਦੋਂ ਰਾਕੇਸ਼ ਨੂੰ ਇੰਜੀਨੀਅਰਿੰਗ ਕਰਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਇੱਕ ਚੰਗੀ ਫਰਮ ਵਿੱਚ ਨੌਕਰੀ ਮਿਲ ਗਈ। ਸੱਚੀਂ ਮੈਂ ਉਦੋਂ ਇਸ ਲੋਕਾਈ ਦੇ ਮਾਲਕ ਦਾ ਕੋਟਿ ਕੋਟਿ ਧੰਨਵਾਦ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਮੇਰਾ ਅੰਗ ਅੰਗ ਖੁਸ਼ੀ ਨਾਲ ਨੱਚ ਉੱਠਿਆ ਸੀ।
ਮੇਰੀ ਤਾਂ ਹੁਣ ਇੱਕੋ ਹਸਰਤ ਬਾਕੀ ਰਹਿ ਗਈ ਸੀ। ਉਹ ਸੀ ਰਾਕੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦੀ ਹਸਰਤ। ਜਿਸ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਅਣਗਿਣਤ ਸਦਮੇਂ ਝੱਲੇ ਹੋਣ, ਉਸ ਦਾ ਦਿਲ ਤਾਂ ਪੱਥਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਸੱਚੀਂ ਮੈਂਨੂੰ ਰਾਕੇਸ਼ ਦੇ ਵਿਆਹ ਦਾ ਬੜਾ ਹੀ ਚਾਅ ਸੀ। ਰਾਕੇਸ਼ ਨੇ ਆਪਣੇ ਆਪ ਵਿਆਹ ਕਰਵਾ ਲਿਆ ਸੀ। ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਇਹ ਸੁਨਹਿਰੀ ਸੁਪਨਾ ਟੁੱਟੀ ਹੋਈ ਮਾਲਾ ਦੇ ਮਣਕਿਆਂ ਵਾਂਗ ਪਿੰਡ ਪੁੰਡ ਗਿਆ ਸੀ। ਮੈਂ ਇਸ ਦਰਦ ਨੂੰ ਵੀ ਕੌੜੇ ਘੁੱਟ ਵਾਂਗ ਪੀ ਗਈ ਸਾਂ। ਪਰ ਮੈਂ ਰਾਕੇਸ਼ ਨੂੰ ਇਸਦਾ ਰਤਾ ਵੀ ਅਹਿਸਾਸ ਨਾ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ।
... ਤੇ ਅੱਜ ਜਦੋਂ ਲੱਛੀ ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣੇ ਨਾਲ ਹੋਈਆਂ ਬੀਤੀਆਂ ਦੱਸਦੀ ਏ ਤਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣਾ ਅਤੀਤ ਯਾਦ ਆ ਜਾਂਦਾ ਏ। ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਵੀ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਕਲਾਵੇ ਵਿੱਚ ਘੁੱਟਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਆਂ ਤਾਂ ਉਦੋਂ ਹੀ ਇਹ ਮੁੱਠੀ ਵਿੱਚ ਫੜੀ ਰੇਤ ਵਾਂਗ ਕਿਰ ਜਾਂਦੀ ਏ। ਮੈਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿਵੇਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਨੂੰ ਧੱਕਾ ਲਾਉਂਦੀ ਇੱਥੇ ਪੁੱਜ ਗਈ ਆਂ। ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣਾ ਅਤੀਤ ਯਾਦ ਆਉਂਦਾ ਏ, ਮੇਰਾ ਵਜੂਦ ਕੰਬ ਉੱਠਦਾ ਏ। ਮੈਂਨੂੰ ਜਾਪਦਾ ਏ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਦੂਰ ਦਿਸਹੱਦਿਆਂ ਤੋਂ ਪਾਰ ਦਿਸਦੇ ਤਪਦੇ ਰੇਗਿਸਤਾਨ ਨੂੰ ਪਾਰ ਕਰਕੇ ਆਈ ਹੋਵਾਂ।
ਲੱਛੀ ਦੀ ਮੈਂ ਗਾਹੇ ਬਗਾਹੇ ਮਦਦ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਆਂ। ਸੋਚਦੀ ਆਂ ਇਹਦਾ ਵੀ ਕੋਈ ਬੱਚਾ ਪੜ੍ਹ ਲਿਖ ਜਾਵੇ, ਜਿਹੜਾ ਇਹਦੀ ਬੁਢਾਪੇ ਦੀ ਡੰਗੋਰੀ ਬਣੇ।
ਅੱਜ ਮੈਂ ਪੱਕਾ ਫੈਸਲਾ ਕਰ ਲਿਆ ਏ, ਕਿ ਮੈਂ ਰਿਟਾਇਰਮੈਂਟ ਹੋ ਜਾਣ ਉਪਰੰਤ ਵਿਹਲੀ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਇਸ ਵਿਹਲੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਅਜਾਈਂ ਨਹੀਂ ਜਾਣ ਦਿਆਂਗੀ। ਮੈਂਨੂੰ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਦਾ ਬਹੁਤ ਸ਼ੌਕ ਸੀ। ਹੁਣ ਮੈਂ ਇਹ ਚਾਅ ਪੂਰਾ ਕਰਾਂਗੀ। ਮੈਂ ਰੋਜ਼ ਲੱਛੀ ਹੁਰਾਂ ਦੀ ਬਸਤੀ ਵਿੱਚ ਗਰੀਬ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਾਉਣ ਜਾਇਆ ਕਰਾਂਗੀ।
ਮੈਂਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪੁੱਤਰ ਅਤੇ ਨੂੰਹ ’ਤੇ ਭੋਰਾ ਵੀ ਗਿਲਾ ਸ਼ਿਕਵਾ ਨਹੀਂ। ਸ਼ਾਲਾ ਉਹ ਲੱਖ ਜਵਾਨੀਆਂ ਮਾਨਣ।
*****
(ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਆਪਣੀ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(1557)
ਕਹਾਣੀ ‘ਹਾਦਸੇ ਦਰ ਹਾਦਸੇ’ ਦਾ ਪਹਿਲਾ ਪੈਰਾ --- ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂੰ
ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਸਰੋਕਾਰ ਡਾਟ ਸੀਏ ਵਿੱਚ ਗੁਰਮੀਤ ਸਿੰਘ ਸਿੰਗਲ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ‘ਹਾਦਸੇ ਦਰ ਹਾਦਸੇ’ ਪੜ੍ਹੀ। ਕਹਾਣੀ ਵਿਚਲੇ ਮੁੱਦੇ ਨੇ ਮਨ ਕਹਾਣੀ ਨਾਲ਼ ਜੋੜੀ ਰੱਖਿਆ। ਵਾਪਰਦੇ ਹਾਦਸੇ ਦਰ ਹਾਦਸੇ ਸਮੇਂ ਦੇ ਸਮਾਜ ਦੀ ਕਰੂਰਤਾ ਨੂੰ ਉਜਾਗਰ ਕਰਨ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਰਹੇ। ਵਿਅਕਤੀਗਤ ਕਮਜ਼ੋਰੀਆਂ ਨੂੰ ਸੋਧਣ ਅਤੇ ਸੇਧਣ ਵਿੱਚ ਸਾਡਾ ਸਮਾਜ ਕਿਉਂ ਅਸਫਲ ਹੈ, ਗੰਭੀਰ ਚਿੰਤਨ ਕਰਨ ਦੀ ਬਹੁਤ ਲੋੜ ਹੈ।
ਪਹਿਲੇ ਹੀ ਪੈਰੇ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਹੀ ਸਤਰ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਕਹਾਣੀ ਨੂੰ ਪੜ੍ਹਨ ਦਾ ਮੋਹ ਭੰਗ ਹੋਇਆ। ਸੋਚਿਆ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਨਵਾਂ ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ, ਅੱਗੇ ਪੜ੍ਹਨਾ ਆਰੰਭ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਲੱਗਿਆ ਕਿ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਕੋਈ ਦਮ ਹੈ ਤੇ ਪੂਰੀ ਕਹਾਣੀ ਪੜ੍ਹੀ। ਕਿਤੇ-ਕਿਤੇ ਕਾਰਨ-ਕਾਰਜ-ਸਿੱਟਿਆਂ ਦੀ ਸੰਧੀ ਭੰਗ ਹੁੰਦੀ ਅਨੁਭਵ ਹੋਈ। ਪਰ ਕੁੱਲ ਮਿਲਾ ਕੇ ਕਹਾਣੀ ਸਾਰਥਕ ਲੱਗੀ ਅਤੇ ਸਫਲ ਰਹੀ।
ਪਹਿਲੇ ਪੈਰੇ ਦੀ ਜਗਿਆਸਾ ਪੂਰਤੀ ਲਈ ਰਚਨਾਕਾਰ ਨਾਲ਼ ਸੰਪਰਕ ਕੀਤਾ ਤਾਂ ਇੱਕ ਹੰਢੇ ਹੋਏ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਦੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਹੋਈ। ਪਰ ਕਹਾਣੀਕਾਰ ਪਾਠਕ ਦੀ ਜਗਿਆਸਾ ਸੁਣਨ, ਸਮਝਣ ਵਾਲ਼ੇ ਜੱਜ ਦੀ ਥਾਂ ਉਸਦਾ ਸਫਾਈ ਦਾ ਵਕੀਲ ਅਨੁਭਵ ਹੋਇਆ। ਉਸਦੀ ਪਰਗਟਾਈ ਸਫਾਈ, “ਇਹ ਮੇਰਾ ਲਿਖਣ ਦਾ ਢੰਗ ਹੈ” ਮੇਰੇ ਪਾਠਕ ਮਨ ਨੂੰ ਹਜਮ ਨਹੀਂ ਹੋਈ। ਮੈਂ ਅਜੇ ਵੀ ਸੋਚਦਾ ਹਾਂ ਕਿ:
ਜੇ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਪਹਿਲਾ ਪੈਰਾ ਹਟਾ ਵੀ ਦਿੱਤਾ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਕੀ ਕਹਾਣੀ ਦੀ ਸਿਹਤ ਉੱਤੇ ਕੋਈ ਪ੍ਰਭਾਵ ਪਏਗਾ? (ਕਹਿੰਦੇ ਹਨ ਕਿ ਹਰ ਚੰਗੀ ਕਿਰਤ ਵਿੱਚ ਨਾ ਹੀ ਕੋਈ ਸ਼ਬਦ ਹੋਰ ਜੋੜਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਉਸ ਵਿੱਚੋਂ ਕੱਢਿਆ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਭਾਵੇਂ ਇਹ ਕਾਲਪਨਿਕ ਰਚਨਾ ਦੀ ਸਿਖਰ ਹੀ ਸਹੀ)। ਗੱਲ ਕਰਦੇ ਹਾਂ ਪਹਿਲੇ ਪੈਰੇ ਦੀ ਜੋ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਹੈ:
(1. ਕਾਲੀ ਸਿਆਹ ਰਾਤ ਦੀ ਹਿੱਕ ਪਾੜਦਿਆਂ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਸੁਨਹਿਰੀ ਕਿਰਨਾਂ ਰੋਸ਼ਨਦਾਨ ਵਿੱਚੋਂ ਲੰਘ ਕੇ ਕਮਰੇ ਵਿਚਲੇ ਫਰਸ਼ ਨੂੰ ਚੁੰਮ ਰਹੀਆਂ ਨੇ।)(2. ਮੇਰੇ ਖਿਚੜੀ ਵਾਲਾਂ ’ਤੇ ਇਹ ਸੁਨਹਿਰੀ ਕਿਰਨਾਂ ਪੈ ਰਹੀਆਂ ਨੇ।)ਮੈਂ ਸਾਹਮਣੇ ਲੱਗੇ ਆਦਮਕੱਦ ਸ਼ੀਸ਼ੇ ਵਿੱਚੋਂ ਇਹ ਸਭ ਕੁਝ ਵੇਖ ਰਹੀ ਆਂ।ਪੁੜਪੁੜੀਆਂ ਦੇ ਦੋਵੇਂ ਪਾਸੇ ਬਿਲਕੁਲ ਚਿੱਟੇ ਹੋ ਗਏ ਨੇ, ਜਿਵੇਂ ਕਪਾਹ ਟੀਂਡੇ ਖਿੜ ਪਏ ਹੋਣ। (3.ਹੁਣ ਤਾਂ ਚਿਹਰੇ ਦੀਆਂ ਝੁਰੜੀਆਂ ਹੋਰ ਗਹਿਰੀਆਂ ਹੁੰਦੀਆਂ ਜਾ ਰਹੀਆਂ ਨੇ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਖਤਮ ਹੁੰਦਿਆਂ ਹੀ ਇਹ ਵੀ ਖਤਮ ਹੋ ਜਾਣਗੀਆਂ।ਉਮਰ ਬੀਤਣ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਇਹਨਾਂ ਦਾ ਜਾਲ ਹੋਰ ਸੰਘਣਾ ਹੁੰਦਾ ਚਲਾ ਜਾਏਗਾ)।(4. ਸਰਕਾਰੀ ਨੌਕਰੀ ਤੋਂ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਇਆਂ (5. ਮੈਂਨੂੰ) ਹਾਲੇ ਕੁਝ ਹੀ ਮਹੀਨੇ ਹੋਏ ਨੇ)।
1. ਕਾਲ਼ੀ ਸਿਆਹ ਰਾਤ ਦੀ ਹਿੱਕ ਪਾੜਦੀਆਂ ਸੂਰਜ ਦੀਆਂ ਸੁਨਹਿਰੀ ਕਿਰਨਾਂ …, ਨਾ ਤੇ ਤਰਕ ਸੰਗਤ ਜਾਪਦੀਆਂ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸੰਕੇਤਕ। ਜੇ ਕਾਲ਼ੇ ਬੱਦਲ਼ ਦੀ … ਗੱਲ ਹੁੰਦੀ ਤਾਂ ਵੀ ਕੁੱਝ ਗੱਲ ਬਣਦੀ ਸੀ। ਸੰਕੇਤ ਵਜੋਂ ਘੋਰ ਦੁੱਖਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਨਿੱਕਲ਼ ਕੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਸਮੇਂ ਦੀ ਆਸ ਦਾ ਸੰਕੇਤ ਮਿਲ਼ਦਾ ਹੈ ਜਦੋਂ ਕਿ ਅੱਗੇ ਕਹਾਣੀ ਵਿੱਚ ਉਦਾਸੀ, ਉਪਰਾਮਤਾ ਦਾ ਵਾਤਾਵਰਨ ਹੈ।
“ਦੁੱਖਾਂ ਦੀ ਸਿਆਹ ਰਾਤ ਦੀ ਹਿੱਕ ਪਾੜਦੀ ਆਸ ਦੀ ਸੁਨਹਿਰੀ ਕਿਰਨ ਚਮਕੀ” ਵੀ ਪਹਿਲੀ ਸਤਰ ਹੋ ਸਕਦੀ ਸੀ। ਇਹ ਪਾਠਕ ਦਾ ਕੇਵਲ ਸੁਝਾਅ ਹੈ।
2. “ਖਿਚੜੀ ਵਾਲ਼ਾਂ ਤੇ ਸੁਨਹਿਰੀ ਕਿਰਨਾਂ” ਵਿੱਚ ਵਾਤਾਵਰਨ ਭੰਗ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਖਿਚੜੀ ਵਾਲ਼ - ਜੀਵਨ ਦੀ ਪਤਝੜ ਰੁੱਤ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀਕ ਪਰ ਸੁਨਹਿਰੀ ਕਿਰਨਾਂ - ਉਸਾਰੂ ਆਸ, ਭਾਵ ਚੜ੍ਹਦੀ ਕਲਾ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਤੀਕ।
ਇਸ ਸਤਰ ਦੀ ਕੋਈ ਲੋੜ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ।
4. ਰੀਟਾਇਰ ਹੋਇਆਂ ਕੁੱਝ ਮਹੀਨੇ ਹੀ ਹੋਏ। ਵੱਧ ਤੋਂ ਵੱਧ ਕੋਈ 60/65 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ। ਇਸ ਉਮਰ ਵਿੱਚ ਵਾਲ਼ ਤਾਂ ਚਿੱਟੇ ਹੋ ਸਕਦੇ ਹਨ ਪਰ ਝੁਰੜੀਆਂ ਨਹੀਂ ਪੈਂਦੀਆਂ। ਇਹ ਅੱਤ ਕਥਨੀ ਹੈ। ਹੋਰ ਅੱਗੇ ਦੇਖੋ:
3. ਇਸ ਸਤਰ ਦਾ ਵਰਨਣ ਵੀ ਉਘੜਾ ਦੁਘੜਾ ਹੈ। ਪਹਿਲੋਂ ਉਮਰ ਨਾਲ਼ ਝੁਰੜੀਆਂ ਦਾ ਗਹਿਰੀਆਂ ਹੋਣਾ, ਫਿਰ ਮਰਨ ਨਾਲ਼ ਮਾਮਲਾ ਸਾਫ ਹੋਣਾ, ਫਿਰ ਉਮਰ ਨਾਲ਼ ਇਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਜ਼ਾਲ ਹੋਰ ਗੂਹੜਾ ਹੋਣਾ।
ਇਸ ਪੈਰੇ ਨੂੰ ਪੂਰੀ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ਼ ਸਮਝਣ ਦੀ ਚੇਸ਼ਟਾ ਹੈ। ਜੇ ਪੂਰੀ ਹੋ ਜਾਵੇ ਤਾਂ ਧੰਨਭਾਗ ਸਮਝਾਂਗਾ।
5. ਹਾਂ ਸੱਚ ਲੇਖਕ ਨੇ ‘ਮੈਨੂੰ’ ਸ਼ਬਦ ‘ਮੈਂਨੂੰ’ ਵਜੋਂ ਟਾਈਪ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਜੋ ਵੱਧ ਤਰਕਪੂਰਨ ਹੈ ਅਤੇ ਵੱਧ ਸਹੀ ਹੈ। ਇਹ ਨਵੀਨਤਾ ਭਰਿਆ ਅਤੇ ਅਗਾਂਹ ਵਧੂ ਕਦਮ ਚੰਗਾ ਲੱਗਿਆ। ਬਹੁਤੇ ਲੇਖਕ ਤਾਂ ਸ਼ਬਦ ਜੋੜਾਂ ਵਿੱਚ ‘ਲਕੀਰ ਦੇ ਫਕੀਰ’ ਹੀ ਬਣੇ ਹੋਏ ਨੇ। ਲੇਖਕ ਨੂੰ ਸ਼ਾਬਾਸ਼ੇ।
*******
-ਕਿਰਪਾਲ ਸਿੰਘ ਪੰਨੂੰ।
ਸੰਪਰਕ: (ਕੈਨੇਡਾ 905-796-0531) email: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.om)