“ਸਾਨੂੰ ਉਹ ਕੰਮ ਪਹਿਲਾਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ...”
(24 ਦਸੰਬਰ 2018)
ਡਰ ਇਕ ਮਾਨਸਿਕ ਅਵਸਥਾ ਹੈ। ਕਈ ਵਾਰ ਮਨੁੱਖ ਬਹੁਤ ਛੋਟੀ ਚੀਜ਼ ਤੋਂ ਡਰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ ਅਤੇ ਕਈ ਵਾਰ ਬਹੁਤ ਵੱਡੀ ਚੀਜ਼ ਤੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਡਰਦਾ। ਇਹ ਅਵਸਥਾ ਜਮਾਂਦਰੂ ਹੁੰਦੀ ਹੈ ਅਤੇ ਬਚਪਨ ਵਿਚ ਜ਼ਿਆਦਾ ਡਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਅਸੀਂ ਵੱਡੇ ਹੁੰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਾਂ, ਸਾਡੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਡਰ ਦੂਰ ਹੁੰਦੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਕਿਸਮ ਦੇ ਡਰ ਮਨੁੱਖ ਦੇ ਦਿਮਾਗ ਦੇ ਕਿਸੇ ਕੋਨੇ ਵਿਚ ਪਏ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ। ਬਹੁਤੇ ਤਾਂ ਬੇਮਤਲਬ ਹੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਇਕ ਬਜ਼ੁਰਗ ਮਾਰਨ ਕਿਨਾਰੇ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਸ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਗਿਆ ਕਿ ਉਸਦੀ ਅੰਤਿਮ ਇੱਛਾ ਕੀਹੈ, ਬਜ਼ੁਰਗ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਮੇਰੀ ਇੱਛਾ ਇਹ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਦੁਬਾਰਾ ਜਨਮ ਲਵਾਂ ਅਤੇ ਬਗੈਰ ਡਰ ਤੋਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀਵਾਂ, ਕਿਉਂਕਿ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਬਹੁਤਾ ਹਿੱਸਾ ਡਰ ਕਾਰਨ ਬੇਅਰਥ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ ਹੈ। ਮੈਂ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਡਰ ਕਾਰਨ ਅਜਿਹੀਆਂ ਮਾੜੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਬਾਰੇ ਸੋਚਦਾ ਰਿਹਾ, ਜਿਹੜੀਆਂ ਕਦੇ ਵਾਪਰੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ।”
ਡਰ ਕਾਰਨ ਅਸੀਂ ਖੂਬਸੂਰਤ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦਾ ਮਜ਼ਾ ਕਿਰਕਿਰਾ ਕਰ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਵਪਾਰੀ ਨੂੰ ਹਮੇਸ਼ਾ ਘਾਟੇ ਦਾ ਡਰ ਲਗਿਆ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਅਕਸਰ ਉਸਦਾ ਵਹਿਮ ਹੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਇਕ ਮਿੱਤਰ ਸਬਜ਼ੀ ਮੰਡੀ ਵਿਚ ਆੜ੍ਹਤ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਲੂਆਂ ਦੇ ਵਪਾਰ ਵਿਚ ਕਾਫੀ ਘਾਟਾ ਪੈ ਗਿਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਸਮੱਸਿਆ ਦਾ ਕੋਈ ਹੱਲ ਨਜ਼ਰ ਨਹੀਂ ਆਉਂਦਾ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਘਾਟਾ ਇੰਨਾ ਵੱਡਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਉਸਦੀ ਕੋਈ ਮਦਦ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਮੈ ਤਾਂ ਸਿਰਫ ਉਸ ਨੂੰ ਹੌਸਲਾ ਹੀ ਦੇ ਸਕਦਾ ਸੀ। ਬੰਦਾ ਬੜਾ ਹਿੰਮਤੀ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਮੁਸੀਬਤਾਂ ਅੱਗੇ ਗੋਡੇ ਨਹੀਂ ਟੇਕੇ ਅਤੇ ਮੁੜ ਪੈਰਾਂ ਸਿਰ ਹੋ ਗਿਆ।
ਮੈਨੂੰ ਕਿਸੇ ਵੱਡੇ ਬਿਜ਼ਨਸਮੈਨ ਨੇ ਦੱਸਿਆ ਕਿ ਹਰ ਵਪਾਰੀ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿਚ ਇਕ ਵਾਰ ਜਵਾਰਭਾਟਾ ਜ਼ਰੂਰ ਆਉਂਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪੈਸੇ ਆਉਂਦੇ ਹਨ ਤਾਂ ਅਸੀਂ ਖਰਚ ਵਧਾ ਲੈਂਦੇ ਹਾਂ। ਪੈਸੇ ਮੁੱਕਣ ’ਤੇ ਫਿਰ ਡਰ ਡਰ ਕੇ ਦਿਨ ਕਟੀ ਕਰਦੇ ਹਾਂ। ਕਿਹਾ ਵੀ ਗਿਆ ਹੈ ਕਿ ਪੈਸਾ ਕਮਾਉਣ ਨਾਲੋਂ ਸਾਂਭਣਾ ਜ਼ਿਆਦਾ ਔਖਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਮੈਨੂੰ ਇਕ ਸੱਜਣ ਨੇ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਕਿਸਾਨ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆਵਾਂ ਕਰੀ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਵਪਾਰੀਆਂ ਦਾ ਵੀ ਮਾੜਾ ਹਾਲ ਹੈ ਪਰ ਉਹ ਆਤਮ ਹੱਤਿਆ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ, ਕਿਸਾਨ ਕਿਉਂ ਕਰਦੇ ਹਨ? ਕੀ ਕਿਸਾਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਡਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ? ਬਿਲਕੁਲ ਕਿਸਾਨ ਜ਼ਿਆਦਾ ਡਰ ਜਾਂਦੇ ਹਨ, ਕਿਉਂਕਿ ਕਿਸਾਨ ਕੋਲ ਆਪਣੇ ਧੰਦੇ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਦਲ ਮੌਜੂਦ ਨਹੀਂ, ਜਦਕਿ ਵਪਾਰੀਆਂ ਕੋਲ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਨੌਕਰੀ ਅਤੇ ਡਰ ਨਾਲੋ ਨਾਲ ਚਲਦੇ ਹਨ।
ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਕੋਈ ਨੌਕਰੀ ਵੱਲ ਬਹੁਤਾ ਝੁਕਾਅ ਨਹੀਂ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਮੇਰੇ ਚਾਚਾ ਜੀ 1977-78 ਵਿਚ ਬਿਜਲੀ ਬੋਰਡ ਵਿਚ ਭਰਤੀ ਹੋ ਗਏ। ਭਰਤੀ ਹੋਣ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਪੈਰ ’ਤੇ ਖੰਭਾ ਵੱਜਿਆ। ਉਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਉਹ ਕਦੇ ਨੌਕਰੀ ’ਤੇ ਗਏ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਉਹਨਾਂ ਸਮਿਆਂ ਵਿਚ ਅੱਜ ਵਾਂਗ ਨੌਕਰੀ ਦੀ ਬਹੁਤੀ ਲੋੜ ਵੀ ਨਹੀਂ ਸੀ। ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਖਰਚੇ ਸੀਮਤ ਹੁੰਦੇ ਸਨ। ਫਸਲ-ਬਾੜੀ ਨਾਲ ਹੀ ਡੰਗ ਸਰ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਅੱਜ ਦਾ ਮਨੁੱਖ ਪ੍ਰੇਸ਼ਾਨੀਆਂ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੀ ਨੌਕਰੀ ਕਰਨ ਲਈ ਤਿਆਰ ਹੋ ਜਾਂਦਾ ਹੈ, ਭਾਵੇਂ ਉਸਨੂੰ ਵਿਦੇਸ਼ ਵੀ ਜਾਣਾ ਪਵੇ। ਉਹ ਹਰ ਕਿਸਮ ਦੇ ਡਰ ਝੱਲਣ ਲਈ ਤਿਆਰ ਰਹਿੰਦਾ ਹੈ।
ਬਿਮਾਰੀਆਂ ਬਹੁਤ ਵਧ ਗਈਆਂ ਹਨ। ਤਕਰੀਬਨ ਹਰ ਵਿਅਕਤੀ ਕੋਈ ਨਾ ਕੋਈ ਦਵਾਈ ਖਾਂਦਾ ਹੈ। ਹਰ ਪੰਜਵੇਂ ਵਿਅਕਤੀ ਨੂੰ ਸ਼ੂਗਰ ਹੈ। ਹਰ ਤੀਜਾ ਵਿਅਕਤੀ ਬਲੱਡ ਪ੍ਰੈਸ਼ਰ ਦਾ ਮਰੀਜ਼ ਹੈ। ਜੋ ਵਿਅਕਤੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਡਰਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ, ਉਹ ਮੌਤ ਦੇ ਜ਼ਿਆਦਾ ਨੇੜੇ ਹੋ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਕਈ ਲੋਕ ਡਰਦੇ ਮੈਡੀਕਲ ਟੈੱਸਟ ਹੀ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਉਂਦੇ। ਇਕ ਵਾਰ ਮੇਰੀ ਪਤਨੀ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਗਈ। ਮੈਂ ਉਸਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਟੈੱਸਟ ਕਰਵਾਉਣਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ ਪਰ ਉਸਨੇ ਟੈਸਟ ਨਹੀਂ ਕਰਵਾਇਆ। ਉਸ ਨੂੰ ਡਰ ਸੀ ਕਿ ਕੀਤੇ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾ ਨਿਕਲ ਆਵੇ। ਬਹੁਤੇ ਤੰਦਰੁਸਤ ਮਨੁੱਖ ਇਹੋ ਸੋਚਦੇ ਰਹਿੰਦੇ ਹਨ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਕੋਈ ਵੱਡੀ ਬਿਮਾਰੀ ਨਾ ਘੇਰ ਲਵੇ। ਜੇ ਕਿਸੇ ਮਨੁੱਖ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਜਾਵੇ ਕਿ ਤੈਨੂੰ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਡਰ ਕਿਸ ਚੀਜ਼ ਤੋਂ ਹੈ ਤਾਂ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸਦਾ ਜਵਾਬ ਹੋਵੇਗਾ ਮੌਤ ਦਾ। ਇਹ ਜਵਾਬ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਕੁਝ ਲੋਕ ਹਨ ਜੋ ਮੌਤ ਤੋਂ ਵੀ ਨਹੀਂ ਡਰਦੇ। ਨਿਰਸੰਦੇਹ ਮੌਤ ਇਕ ਰਹੱਸਮਈ ਸ਼ੈਅ ਹੈ। ਮੌਤ ਅਟੱਲ ਸੱਚਾਈ ਹੈ। ਇਹ ਦੇਰ ਸਵੇਰ ਸਭ ਨੂੰ ਆਉਣੀ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਛੋਟਾ ਜਿਹਾ ਹੁੰਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਥੱਕ ਹਾਰ ਕੇ ਆਪਣੀ ਮਾਂ ਦੀ ਬੁੱਕਲ ਵਿਚ ਵੜ ਜਾਂਦਾ ਸੀ। ਮੌਤ ਮੈਨੂੰ ਮਾਂ ਦੀ ਬੁੱਕਲ ਵਾਂਗ ਲੱਗਦੀ ਹੈ। ਮੌਤ ਮੈਨੂੰ ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਲਗਦੀ ਹੈ ਕਿ ਜਿਵੇਂ ਮੈਂ ਸਾਰੇ ਕੰਮ ਮੁਕਾ ਕੇ ਗੂੜ੍ਹੀ ਨੀਂਦ ਸੌਂਜਾਵਾਂ।
ਕੁਝ ਪ੍ਰਤੱਖ ਡਰ ਹੁੰਦੇ ਹਨ, ਕੁਝ ਅਪ੍ਰਤੱਖ। ਭੂਤ ਪ੍ਰੇਤਾਂ ਦਾ ਡਰ ਬੜਾ ਖਤਰਨਾਕ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਤੋਂ ਬੱਚੇ ਹੀ ਨਹੀਂ, ਕੁਝ ਸਿਆਣੇ ਲੋਕ ਵੀ ਡਰਦੇ ਹਨ। ਕੁਝ ਸਮਾਂ ਪਹਿਲਾ ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਚਾਚੇ ਨਾਲ ਖੇਤ ਨੂੰ ਪਾਣੀ ਲਾਉਣ ਜਾਇਆ ਕਰਦਾ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਰਾਤ ਨੂੰ ਅਸੀਂ ਪਾਣੀ ਲਾਉਣ ਜਾਣਾ ਤਾਂ ਮੇਰੇ ਚਾਚਾ ਜੀ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਗਾਉਣ ਲੱਗ ਪੈਂਦੇ। ਮੈਂ ਉਹਨਾਂ ਨੂੰ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਤੁਸੀਂ ਉੱਚੀ ਉੱਚੀ ਕਿਉਂ ਗਾਉਂਦੇ ਹੋ? ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਉੱਚੀ ਗਾਉਣ ਨਾਲ ਡਰ ਨਹੀਂ ਲਗਦਾ।”
ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਕਠਿਨਾਈਆਂ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਹੀ ਮੰਦਰ, ਗੁਰਦੁਆਰੇ ਜਾਂਦੇ ਹਨ। ਮਨੁੱਖ ਕਾਨੂੰਨ ਅਤੇ ਸਮਾਜਿਕ ਬੰਧਨਾਂ ਵਿਚ ਬੰਨ੍ਹਿਆ ਹੋਇਆ ਹੈ। ਜੇ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਕਾਨੂੰਨ ਦਾ ਡਰ ਨਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਦੁਨੀਆਂ ਵਿਚ ਜੰਗਲ ਰਾਜ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਇਸ ਲਈ ਕੁਝ ਡਰ ਚੰਗੇ ਹਨ, ਪਰ ਬਹੁਤੇ ਡਰ ਬੇਮਤਲਬ ਹੁੰਦੇ ਹਨ।
ਦੁਨੀਆਂ ਡਰਦਿਆਂ ਨੂੰ ਡਰਾਉਂਦੀ ਹੈ। ਮੇਰਾ ਇੱਕ ਮਿੱਤਰ ਬਹੁਤ ਝਗੜਾਲੂ ਹੈ। ਉਸਦਾ ਕਹਿਣਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਸਭ ਨੂੰ ਡਰਾ ਲੈਂਦਾ ਹਾਂ। ਉਸ ਨੂੰ ਮੈਂ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜੇ ਤੈਥੋਂ ਕੋਈ ਨਾ ਡਰੇ, ਫਿਰ? ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗਾ, “ਫਿਰ ਮੈਂ ਉਸ ਤੋਂ ਡਰ ਜਾਂਦਾ ਹਾਂ।” ਬਹੁਤੇ ਲੋਕ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਅਤੇ ਔਖੇ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਡਰਦੇ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਉਹ ਕੰਮ ਪਹਿਲਾਂ ਕਰਨਾ ਚਾਹੀਦਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਤੋਂ ਸਾਨੂੰ ਡਰ ਲਗਦਾ ਹੋਵੇ। ਫਿਰ ਸਫਲਤਾ ਕਦਮ ਚੁੰਮੇਗੀ।
*****
(1438)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.om)