“ਪ੍ਰੀਤਮਾ ਦੁਮੇਲ ਦਾ ਬੇਟਾ ਜਦੋਂ ਅਜੇ ਛੇਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਹੋਣੀ ਉਸਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ...”
(13 ਅਗਸਤ 2025)
ਪ੍ਰੀਤਮਾ ਦੁਮੇਲ ਨਾਲ ਮੇਰਾ ਵਾਹ ਪੰਜ ਛੇ ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਪਿਆ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਇੱਕ ਕਹਾਣੀ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਵਿੱਚ ‘ਬਦਲਾ’ ਛਪੀ ਸੀ। ਮੈਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ ਉਸ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕੀਤਾ, ਜਿਸਦੇ ਜਵਾਬ ਵਿੱਚ ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਕਾਫੀ ਦੇਰ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੀ ਰਹੀ। ਹੱਸਦੀ ਹੋਈ ਉਹ ਕਹਿਣ ਲੱਗੀ, “ਮੈਨੂੰ ਬੜੀ ਖੁਸ਼ੀ ਹੋਈ ਤੁਹਾਡੇ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਕੇ। ਆਮ ਤੌਰ ’ਤੇ ਜਦੋਂ ਵੀ ਮੇਰੀ ਕੋਈ ਰਚਨਾ ਲਗਦੀ ਹੈ ਤਾਂ ਬਹੁਤੇ ਫੋਨ ਪੁਰਸ਼ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਹੀ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।”
ਮੈਂ ਹੱਸ ਕੇ ਕਿਹਾ, “ਸਾਡੀ ਔਰਤਾਂ ਦੀ ਤਾਂ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਹੀ ਸੁਰਤ ਮਾਰੀ ਰੱਖਦੇ ਹਨ। ਮਸਾਂ ਕਿਤੇ ਅਖਬਾਰ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਮਾੜਾ ਮੋਟਾ ਸਮਾਂ ਮਿਲਦਾ ਹੈ। ਜਦੋਂ ਤਾਈਂ ਫੋਨ ਕਰਨ ਦਾ ਮਨ ਬਣਦਾ ਹੈ। ਉਦੋਂ ਤਾਈਂ ਕੋਈ ਹੋਰ ਕੰਮ ਚੇਤੇ ਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਔਰਤ ਪਾਠਕਾਂ ਦੇ ਘੱਟ ਫੋਨ ਆਉਣ ਦੀ ਇਹੀ ਵਜਾਹ ਹੈ।”
ਉਸ ਦਿਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਸਾਡੀ ਅਕਸਰ ਹੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਗੱਲਬਾਤ ਹੁੰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਹੌਲੀ-ਹੌਲੀ ਅਸੀਂ ਇੱਕ ਦੂਜੀ ਦੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਤੋਂ ਜਾਣੂ ਹੋ ਗਈਆਂ। ਖੁਸ਼ੀ, ਗਮੀ ਵੀ ਇੱਕ ਦੂਜੇ ਨਾਲ ਸਾਂਝੀ ਕਰਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ। ਉਸਦੀ ਬੋਲਚਾਲ ਬੜੀ ਸਲੀਕੇ ਵਾਲੀ ਅਤੇ ਪਿਆਰ ਭਰੀ ਹੁੰਦੀ। ਉਸ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰਦਿਆਂ ਕਦੇ ਅਕੇਵਾਂ ਮਹਿਸੂਸ ਨਾ ਹੁੰਦਾ। ਜਦੋਂ ਉਸਦੇ ਬੇਟੇ ਸਨੇਂਦਰ ਸਿੰਘ ਦੀ ਪ੍ਰਮੋਸ਼ਨ ਬ੍ਰਗੇਡੀਅਰ ਵਜੋਂ ਹੋਈ ਤਾਂ ਉਸਨੇ ਬੜੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਸਭ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਮੇਰੇ ਅਤੇ ਜਗਦੀਸ਼ ਮਾਨ ਨਾਲ ਇਹ ਖੁਸ਼ੀ ਸਾਂਝੀ ਕੀਤੀ।
ਉਸ ਨੇ ਦਸ ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਸਾਹਿਤ ਜਗਤ ਦੀ ਝੋਲੀ ਪਾਈਆਂ, ਜਿਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਜ਼ਿਹਨ ਦੇ ਇੰਦਰ ਧਨੁਸ਼, ਕੌਡੀਆਂ ਵਾਲਾ ਸੱਪ, ਮੇਰੀਆਂ ਚੋਣਵੀਆਂ ਕਹਾਣੀਆਂ, ਦਫ਼ਾ 307, ਕਿਤੇ ਕੋਈ ਆਪਣਾ, ਘਾਟੇ ਦਾ ਦੀਵਾ, ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਦੀ ਕਿਣਮਿਣ ਆਦਿ ਸਨ। ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਮਸ਼ਹੂਰ ਅਖਬਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਸਦੇ ਲੇਖ ਅਤੇ ਕਹਾਣੀਆਂ ਛਪਦੀਆਂ ਰਹਿੰਦੀਆਂ। ਉਸਦੀ ਕਹਾਣੀਆਂ ਆਮ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਜੀਵਨ ਦੀਆਂ ਤਲਖ਼ ਹਕੀਕਤਾਂ ਅਤੇ ਦੁੱਖਾਂ ਦਰਦਾਂ ਦੀ ਬਾਤ ਪਾਉਂਦੀਆਂ ਸਨ। ਉਹ ਲਗਾਤਾਰ ਲਿਖਦੇ ਰਹੇ ਹੋਣ ਕਰ ਕੇ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਆਪਣਾ ਸੁਹਿਰਦ ਪਾਠਕ ਵਰਗ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਕਵਿਤਾਵਾਂ ਲਿਖਣ ਦਾ ਵੀ ਬੜਾ ਸ਼ੌਕ ਸੀ। ਜਦੋਂ ਉਸਦੀ ਇੱਕ ਕਵਿਤਾ ਪੰਜਾਬੀ ਟ੍ਰਿਬਿਊਨ ਵਿੱਚ ਲੱਗੀ ਤਾਂ ਮੈਂ ਉਸਦੀ ਬਹੁ ਪੱਖੀ ਸ਼ਖਸੀਅਤ ਤੋਂ ਬੜੀ ਪ੍ਰਭਾਵਿਤ ਹੋਈ ਸੀ।
ਪ੍ਰੀਤਮਾ ਦੁਮੇਲ ਦਾ ਬੇਟਾ ਜਦੋਂ ਅਜੇ ਛੇਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਾ ਸੀ ਤਾਂ ਹੋਣੀ ਉਸਦੀਆਂ ਖੁਸ਼ੀਆਂ ਨੂੰ ਗਮਾਂ ਦੇ ਪਹਾੜ ਵਿੱਚ ਤਬਦੀਲ ਕਰਕੇ ਉਸਦੇ ਹਮਸਫਰ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਜ਼ਾਲਮ ਪੰਜੇ ਵਿੱਚ ਦਬੋਚ ਕੇ ਸਦਾ ਲਈ ਲੈ ਗਈ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਖੂਬਸੂਰਤ ਰੰਗਾਂ ਦੇ ਪਹਿਨਣ ਦੀ ਰੁੱਤੇ ਵਿਧਵਾ ਦਾ ਲਿਬਾਸ ਧਾਰਨ ਕਰ ਲਿਆ। ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਦੇ ਸਿਖਰ ਦੁਪਹਿਰ ਸਮੇਂ ਜੀਵਨ ਸਾਥੀ ਦੇ ਚਲੇ ਜਾਣ ਤੇ ਇਕੱਲੀ ਔਰਤ ਨੂੰ ਬੱਚਾ ਪਾਲਣਾ, ਨੌਕਰੀ ਦੇ ਫਰਜ਼ ਨਿਭਾਉਣਾ ਅਤੇ ਸੋਹਣੀ ਸਨੁੱਖੀ ਔਰਤ ਦਾ ਸਮਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਚਰਨਾ, ਬੱਸ ਇਸ ਨੂੰ ਤਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਰਾਹਾਂ ’ਤੇ ਚੱਲਣ ਵਾਲਾ ਹੀ ਮਹਿਸੂਸ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਦੱਸਣ ਮੁਤਾਬਿਕ ਉਹਨਾਂ ਦੇ ਬਾਪੂ ਜੀ ਨੇ ਬਥੇਰਾ ਜ਼ੋਰ ਲਾਇਆ ਕਿ ਧੀਏ ਉਮਰ ਦੀ ਸਿਖਰ ਦੁਪਹਿਰ ਹੈ, ਜੇ ਤੂੰ ਰਜ਼ਾਮੰਦ ਹੈਂ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੇਰੇ ਲਈ ਦੁਬਾਰਾ ਸੋਚਾਂ? ਪਰ ਉਹ ਨਹੀਂ ਮੰਨੀ। ਉਸਨੇ ਕਿਹਾ, “ਬਾਪੂ ਜੀ! ਮੈਂਨੂੰ ਤਾਂ ਤੁਹਾਡੇ ਕਹਿਣ ਮੁਤਾਬਕ ਸਹਾਰਾ ਮਿਲ ਜਾਊ ਪਰ ਮੇਰਾ ਪੁੱਤ ਰੁਲ ਜਾਉ। ਨਹੀਂ! ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਸਾਥੀ ਦੀਆਂ ਯਾਦਾਂ ਸਹਾਰੇ ਹੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਕੱਟ ਲਵਾਂਗੀ।”
ਪ੍ਰੀਤਮਾ ਦੁਮੇਲ ਨੂੰ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਵਿੱਚ ਬਥੇਰੀਆਂ ਤਲਖ਼ ਹਕੀਕਤਾਂ ਦਾ ਸਾਹਮਣਾ ਕਰਨਾ ਪਿਆ ਪਰ ਉਹ ਸੰਘਰਸ਼ਸ਼ੀਲ ਜੀਵਨ ਬਿਤਾਉਂਦਿਆਂ ਥਿੜਕੀ ਨਹੀਂ, ਸਾਬਤ ਕਦਮੀਂ ਆਪਣੇ ਰਾਹ ’ਤੇ ਚਲਦੀ ਰਹੀ। ਆਪਣੇ ਇਕੱਲਤਾ ਦੇ ਸਮੇਂ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਸਿਰਜਣਾ ਦੇ ਲੇਖੇ ਲਾ ਕੇ ਆਪਣਾ ਗਮ ਭੁੱਲਣ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਦੀ ਰਹੀ।
ਕਹਾਣੀਆਂ ਦੀ ਰਚੇਤਾ ਪ੍ਰੀਤਮਾ ਦੁਮੇਲ ਦਾ ਜਨਮ ਪਿੰਡ ਬੰਦੇ ਮਾਹਲਾ ਕਲਾਂ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਰੂਪਨਗਰ ਪਿਤਾ ਸਰਦਾਰ ਤੇਜਾ ਸਿੰਘ ਜਿਲੇਦਾਰ ਅਤੇ ਮਾਤਾ ਰਣਜੀਤ ਕੌਰ ਦੇ ਘਰ 26 ਫਰਵਰੀ 1951 ਨੂੰ ਹੋਇਆ। ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਉਹ ਬਚਪਨ ਤੋਂ ਹੀ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਸਨ। ਉਸਦੀ ਵਿੱਦਿਅਕ ਯੋਗਤਾ ਐੱਮ ਏ ਇਕਨਾਮਿਕਸ, ਐੱਮ ਏ ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਐੱਮ ਐਡ ਸੀ। ਹਰਿਆਣਾ ਵਿੱਚ ਹਾਈ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਕਾ ਵਜੋਂ ਨੌਕਰੀ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤੀ ਅਤੇ ਸੀਨੀਅਰ ਸੈਕੰਡਰੀ ਸਕੂਲ ਦੇ ਪ੍ਰਿੰਸੀਪਲ ਵਜੋਂ ਰਿਟਾਇਰ ਹੋਏ। ਉਹ ਦੂਰਦਰਸ਼ਨ ਜਲੰਧਰ ਤੋਂ ਵੀ ਪ੍ਰੋਗਰਾਮ ਦਿੰਦੇ ਰਹੇ।
ਹੱਥੀਂ ਬਣਾਏ ਘਰ ਦੇ ਮੋਹ ਕਾਰਨ ਪ੍ਰੀਤਮਾ ਦੁਮੇਲ ਅਕਸਰ ਹੀ ਮੁਹਾਲੀ ਇਕੱਲੇ ਰਹਿੰਦੇ ਸਨ। ਵਿੱਚ ਵਿੱਚ ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਕੋਲ ਵੀ ਚਲੇ ਜਾਂਦੇ ਸਨ। ਹੁਣ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਿਮਾਰ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਉਹ ਕੁਝ ਮਹੀਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਭੁਜ (ਗੁਜਰਾਤ) ਆਪਣੇ ਬੇਟੇ ਕੋਲ ਚਲੇ ਗਏ ਸਨ। ਇੱਕ ਦਿਨ ਉੱਥੋਂ ਹੀ ਉਹਨਾਂ ਦਾ ਫੋਨ ਆਇਆ। ਉਹ ਬੜੇ ਚਾਅ ਨਾਲ ਕਹਿ ਰਹੇ ਸਨ ਕਿ ਸਾਡੀ ਬਦਲੀ ਤੁਹਾਡੇ ਸ਼ਹਿਰ ਦੀ ਹੋ ਗਈ ਹੈ। ਮਹੀਨਾ ਕੁ ਲੱਗ ਜਾਉ ਆਉਣ ਤਕ। ਮਹੀਨੇ ਕੁ ਬਾਅਦ ਫਿਰ ਫੋਨ ਆਇਆ ਕਿ ਅਸੀਂ ਬਠਿੰਡੇ ਪਹੁੰਚ ਗਏ ਹਾਂ। ਅਜੇ ਸਾਨੂੰ ਘਰ ਨਹੀਂ ਮਿਲਿਆ, ਰੈੱਸਟ ਹਾਊਸ ਵਿੱਚ ਠਹਿਰੇ ਹੋਏ ਹਾਂ। ਫਿਰ ਕਹਿਣ ਲੱਗੇ, “ਤੁਹਾਡਾ ਘਰ ਛਾਉਣੀ ਤੋਂ ਕਿੰਨੀ ਕੁ ਵਾਟ ’ਤੇ ਹੈ?”
ਮੈਂ ਕਿਹਾ, “ਮਸਾਂ ਡੇਢ ਕੁ ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੀ ਦੂਰੀ ’ਤੇ ਹੈ।”
ਮੇਰੇ ਦੱਸਣ ਤੇ ਉਹ ਕਹਿੰਦੇ, “ਮੈਂ ਬਿਮਾਰ ਹਾਂ, ਜਿਸ ਦਿਨ ਠੀਕ ਹੋ ਗਈ, ਉਸ ਦਿਨ ਹੀ ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਆਵਾਂਗੀ। ਪੱਕਾ ਵਾਅਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇਰੇ ਨਾਲ। ਬੱਸ ਉਡੀਕ ਰੱਖੀਂ। ਆਪਣਾ ਐਡਰੈੱਸ ਵਟਸਐਪ ’ਤੇ ਭੇਜ ਦੇਵੀਂ। ਤੈਨੂੰ ਉਸ ਦਿਨ ਹੀ ਪਤਾ ਲੱਗੇਗਾ ਜਦੋਂ ਮੈਂ ਆ ਕੇ ਡੋਰ ਬੈੱਲ ਕਰ ਦਿੱਤੀ।”
ਇਹ ਉਸਦਾ ਆਖਰੀ ਫੋਨ ਸੀ। ਉਹ ਜ਼ਿਆਦਾ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਗਈ। ਬੇਟੇ ਨੇ ਮਿਲਟਰੀ ਹਸਪਤਾਲ ਬਠਿੰਡਾ ਵਿਖੇ ਦਾਖਲ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤੀ ਪਰ ਸਿਹਤ ਦਿਨੋ-ਦਿਨ ਵਿਗੜਦੀ ਹੀ ਗਈ। ਪਹਿਲਾਂ ਬੋਲਣੋ ਹਟ ਗਈ, ਫਿਰ ਕੋਮਾ ਵਿੱਚ ਚਲੀ ਗਈ। ਮੇਰੇ ਘਰ ਪੈਰ ਪਾਉਣ ਦਾ ਵਾਅਦਾ ਉਹ ਪੂਰਾ ਨਾ ਕਰ ਸਕੀ।...
ਕੁਦਰਤ ਨੂੰ ਕੁਝ ਹੋਰ ਹੀ ਮਨਜ਼ੂਰ ਸੀ। ਪਹਿਲੀ ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਪ੍ਰੀਤਮਾ ਦੁਮੇਲ ਕਦੇ ਵਾਪਸ ਨਾ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਰਾਹਾਂ ਦਾ ਪਾਂਧੀ ਬਣ ਸਦਾ ਲਈ ਤੁਰ ਗਈ। ਦਸ ਅਗਸਤ ਨੂੰ ਉਸਦੇ ਨਮਿਤ ਅੰਤਿਮ ਅਰਦਾਸ ਵੀ ਹੋ ਜਾਵੇਗੀ। ਇਸਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਉਸਦੇ ਆਉਣ ਦੀ ਉਡੀਕ ਵੀ ਮੁੱਕ ਜਾਵੇਗੀ। ਪੰਜਾਬ, ਪੰਜਾਬੀ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਅਤ ਨੂੰ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਅਣਮੋਲ ਹੀਰਿਆਂ ਦੀ ਘਾਟ ਸਦਾ ਰੜਕਦੀ ਰਹੇਗੀ।
* * *
ਪੜ੍ਹੋ: ਸ਼ਾਇਦ ਇਹੀ ਡਿਪ੍ਰੈਸ਼ਨ ਹੈ --- ਪ੍ਰੀਤਮਾ ਦੋਮੇਲ
https://www.sarokar.ca/2015-04-08-03-15-11/2015-05-04-23-41-51/1163-2018-04-01-02-55-22
ਪੜ੍ਹੋ: ਆਪ ਬੀਤੀ: ਫਰਿਸ਼ਤਿਆਂ ਵਰਗੇ ਲੋਕ --- ਪ੍ਰੀਤਮਾ ਦੋਮੇਲ
https://www.sarokar.ca/2015-04-08-03-15-11/2015-05-04-23-41-51/1525-2018-12-12-04-49-09
* * * * *
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
ਪਾਠਕਾਂ ਨਾਲ ਆਪਣੇ ਵਿਚਾਰ ਸਾਂਝੇ ਕਰਨ ਲਈ ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਕਰੋ: (