“ਤੂੰ ਵੀ ਸਿੱਧਰਾ ਈ ਐਂ। ਉਹੋ ਜਿਹਾ ਤੇਰਾ ਅਧਿਆਪਕ ਐ, ਗੁਰਦੇਵ ਸਿਹੁੰ। ਡਾਕਟਰ ਤਾਂ ਬੰਦਿਆਂ ...”
(12 ਜਨਵਰੀ 2023)
ਮਹਿਮਾਨ: 244.
ਦਸਵੀਂ ਜਮਾਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਦਿਆਂ ਹੀ ਮੈਨੂੰ ਆਪਣੇ ਅਧਿਆਪਕ ਜੀ ਤੋਂ ਪਤਾ ਲੱਗ ਗਿਆ ਸੀ ਕਿ ਡਾਕਟਰ ਕੇਵਲ ਬੰਦਿਆਂ ਤੇ ਪਸ਼ੂਆਂ ਦੇ ਹੀ ਨਹੀਂ ਹੁੰਦੇ ਸਗੋਂ ਫ਼ਲਾਂ, ਫ਼ਸਲਾਂ, ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਤੇ ਸਾਹਿਤ ਦੇ ਨਾਲ ਨਾਲ ਹੋਰ ਵਿਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਵੀ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਪੜ੍ਹਨ ਵਿੱਚ ਮੈਂ ਬਹੁਤ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਸਾਂ। ਮੇਰੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵਿਸ਼ੇ ਦੇ ਅਧਿਆਪਕ ਸਰਦਾਰ ਗੁਰਦੇਵ ਸਿੰਘ ਬਰਾੜ ਨੂੰ ਮੇਰੇ ਸਾਹਿਤਕ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਨ ਵਾਲੇ ਭੁਸ ਦਾ ਪਤਾ ਸੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਸਾਲਾਨਾ ਇਮਤਿਹਾਨ ਸ਼ੁਰੂ ਹੋਣ ਤੋਂ ਕੁਝ ਦਿਨ ਪਹਿਲਾਂ ਕਿਹਾ ਸੀ, “ਦਸਵੀਂ ਕਰ ਕੇ, ਬੀ.ਏ. ਕਰ ਲਵੀਂ। ਫਿਰ ਐੱਮ.ਏ. ਕਰ ਲਵੀਂ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੀ.ਐੱਚ.ਡੀ. ਕਰ ਲਵੇਂਗਾ ਤਾਂ ਡਾਕਟਰ ਬਣ ਜਾਵੇਂਗਾ। ਫਿਰ ਕਾਲਜ ਜਾਂ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ ਵਿੱਚ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਲੱਗ ਜਾਵੇਂਗਾ। ਤੇਰੇ ਵਰਗੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਵਾਸਤੇ ਤਾਂ ਇਹ ਖੱਬੇ ਹੱਥ ਦੀ ਖੇਡ ਹੈ।”
ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਖੀ ਹੋਈ ਇਹ ਗੱਲ ਮੈਨੂੰ ਅਲੋਕਾਰੀ ਲੱਗੀ ਐਪਰ ਮੇਰੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਪੁੜ ਗਈ। ਐੱਮ.ਏ. ਤੀਕ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰਨ ਬਾਰੇ ਤਾਂ ਪਤਾ ਸੀ ਪਰ ਪੀ.ਐੱਚ.ਡੀ. ਦੀ ਡਿਗਰੀ ਕਰ ਕੇ ਡਾਕਟਰ ਬਣਨ ਵਾਲੀ ਗੱਲ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ ਸੁਣੀ ਸੀ। ਮਨ ਦੀ ਧਰਤੀ ਵਿੱਚ ਅਧਿਆਪਨ ਕਿੱਤੇ ਵਾਲਾ ਬੀਜ ਸ਼ਾਇਦ ਉਸ ਦਿਨ ਹੀ ਬੀਜਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਸੁਪਨੇ ਵਿੱਚ ਇਹ ਬੀਜ ਢੰਗੂਰ ਮਾਰਦਾ ਵਿਖਾਈ ਦਿੰਦਾ। ਰੀਝ ਦੇ ਪੁੰਗਰੇ ਹੋਏ ਇਸ ਬੂਟੇ ਨੂੰ ਸੇਧ, ਸੋਚ, ਸਮਝ, ਸਹਿਜ, ਸਿਦਕ ਤੇ ਸਿਰੜ ਦੀ ਸਾਂਭ-ਸੰਭਾਲ ਤੇ ਖਾਦ-ਪਾਣੀ ਮਿਲਦਾ ਰਿਹਾ ਤੇ ਇਹ ਇੱਕ ਛਾਂ-ਦਾਰ ਤੇ ਫ਼ਲ-ਦਾਰ ਰੁੱਖ ਬਣ ਗਿਆ।
ਇੱਕ ਦਿਨ ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਇੱਛਾ ਮਾਂ ਨੂੰ ਦੱਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਡਾਕਟਰ ਬਣਨਾ ਚਾਹੁੰਦਾ ਹਾਂ।
“ਕਿਹੜਾ ਡਾਕਟਰ ਬਣਨੈਂ? ਸਾਹਿਤ ਕੀ ਹੁੰਦਾ ਹੈ?” ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਬੋਲੀ ਸੀ। ਪੜ੍ਹਨ ਜੋਗੇ ਅੱਖਰ ਗਿਆਨ ਵਾਲੀ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਸਾਹਿਤ ਬਾਰੇ ਉੱਕਾ ਹੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਸੀ।
“ਮਾਤਾ! ਜਿਹੜੀਆਂ ਮੈਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹਦਾ ਹਾਂ, ਉਹ ਸਾਹਿਤ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਨਾਵਲ, ਕਹਾਣੀਆਂ ਤੇ ਕਵਿਤਾ ਦੀਆਂ ਕਿਤਾਬਾਂ ਪੜ੍ਹ ਕੇ, ਪੀ.ਐੱਚ.ਡੀ. ਕੀਤੀ ਜਾਂਦੀ ਐ। ਇਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਡਾਕਟਰ ਬਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।” ਮੈਂ ਗੁਰੂਦੇਵ ਦਾ ਦਿੱਤਾ ਹੋਇਆ ਗਿਆਨ ਮਾਂ ਅੱਗੇ ਢੇਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ।
“ਤੂੰ ਵੀ ਸਿੱਧਰਾ ਈ ਐਂ। ਉਹੋ ਜਿਹਾ ਤੇਰਾ ਅਧਿਆਪਕ ਐ, ਗੁਰਦੇਵ ਸਿਹੁੰ। ਡਾਕਟਰ ਤਾਂ ਬੰਦਿਆਂ ਤੇ ਡੰਗਰਾਂ ਦੇ ਹੁੰਦੇ ਨੇ ਡੁੱਬੜੀ ਦਿਆ! ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਕਿਹੜੇ ਤੇਰੇ ਪਿਓ ਵਾਲੇ ਡਾਕਟਰ ਹੁੰਦੇ ਨੇ?” ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਮੇਰੀ ਤੁੱਛ ਬੁੱਧੀ ’ਤੇ ਹੱਸੀ। ਉਹ ਸੱਚੀ ਵੀ ਸੀ ਕਿਉਂਕਿ ਉਦੋਂ ਕਿਤੇ ਵਿਰਲਾ ਸਾਹਿਤ ਦਾ ਡਾਕਟਰ ਹੁੰਦਾ ਹੋਵੇਗਾ। ਜਦੋਂ ਹੁਣ ਤੀਕ ਮੈਨੂੰ ਨਹੀਂ ਸੀ ਪਤਾ ਲੱਗਿਆ, ਮਾਂ ਨੂੰ ਕੀ ਪਤਾ ਹੋਣਾ ਹੈ? ਉਦੋਂ ਮੇਰੀ ਮਾਂ ਵਰਗੇ ਲੋਕਾਂ ਵਾਸਤੇ ਤਾਂ ਦਸ ਜਮਾਤਾਂ ਪਾਸ ਕਰ ਲੈਣੀਆਂ ਹੀ ਬੜੀ ਵੱਡੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਹੁੰਦੀ ਹੋਵੇਗੀ। ਉਂਝ ਉਸ ਦੀ ਦਿਲੀ ਰੀਝ ਮੈਨੂੰ ਅਧਿਆਪਕ ਲੱਗਿਆ ਵੇਖਣ ਦੀ ਹੀ ਸੀ, ਆਪਣੇ ਵਿਚੋਲੇ ਅਤੇ ਫੁੱਫੜ ਸਰਦਾਰ ਹਰੀ ਸਿੰਘ ਸੰਧੂ ਵਾਂਗ, ਜੋ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਸਿੱਖਿਆ ਅਧਿਕਾਰੀ ਤੇ ਡੀ.ਪੀ.ਆਈ. ਬਣ ਕੇ ਸੇਵਾ ਮੁਕਤ ਹੋਏ।
ਉਹਨਾਂ ਦਿਨਾਂ ਵਿੱਚ ਹਿਠਾੜ ਇਲਾਕੇ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਪਿੰਡ ਸੇਮ ਦੀ ਮਾਰ ਹੇਠ ਆਏ ਹੋਏ ਸਨ। ਸੇਮ ਕਾਰਨ ਪਾਣੀ ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਖੜ੍ਹਾ ਰਹਿੰਦਾ। ਖੇਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ੋਰਾ ਹੀ ਸ਼ੋਰਾ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ। ਇਸ ਕਾਰਨ ਫ਼ਸਲ ਹੋਣੋਂ ਹਟ ਗਈ। ਕਿਸਾਨ ਦੇ ਖੰਭ ਉਸ ਦੀ ਖੇਤੀ ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਫ਼ਸਲ ਨਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਆਰਥਿਕਤਾ ਅਜਿਹੀ ਵਿਗੜੀ ਕਿ ਐੱਮ.ਏ., ਪੀ.ਐੱਚ.ਡੀ. ਕਰਨੀ ਤਾਂ ਕੀ, ਸੋਚਣੀ ਵੀ ਦੂਰ ਦੀ ਗੱਲ ਸੀ। ਕਾਲਜ ਦੀ ਫੀਸ ਭਰਨ ਜੋਗੇ ਦਮੜੇ ਵੀ ਨਾ ਜੁੜੇ। ਕਈ ਪਾਪੜ ਵੇਲਦਿਆਂ ਨਿੱਜੀ ਹੈਸੀਅਤ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਕੇ ਅਧਿਆਪਕ ਲੱਗਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਐੱਮ.ਏ. ਕਰਨ ਦਾ ਸੁਪਨਾ ਵੀ ਮੈਂ ਨਿੱਜੀ ਤੌਰ ’ਤੇ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕਰ ਕੇ ਹੀ ਪੂਰਾ ਕਰ ਲਿਆ।
ਪੀ.ਐੱਚ.ਡੀ. ਕਰਨ ਦੀ ਇੱਛਾ ਹੁੱਝਾਂ ਮਾਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ। ਇਸ ਵਾਸਤੇ ਪ੍ਰੋ. ਗੁਰਦਿਆਲ ਸਿੰਘ ਹੁਰਾਂ ਕੋਲੋਂ ਰੁੱਕਾ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜਾਬੀ ਯੂਨੀਵਰਸਿਟੀ, ਪਟਿਆਲਾ ਦੇ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਡਾਕਟਰ ਰਵਿੰਦਰ ਰਵੀ ਕੋਲ ਗਿਆ ਤਾਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਹਾਂਅ ਕਰ ਦਿੱਤੀ। ਘੰਟੇ ਕੁ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮੁਲਾਕਾਤ ਵਿੱਚ ਹੀ ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਨ ਦੇ ਮੇਚ ਆ ਗਿਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਮੈਨੂੰ ਟੋਹਣ ਵਾਸਤੇ ਗੱਲੀਂ-ਬਾਤੀਂ ਹੀ ਮਾਰਕਸੀ ਰੰਗਤ ਵਾਲੇ ਕਈ ਸਾਹਿਤਕ ਸਵਾਲ ਪੁੱਛੇ। ਮੇਰਾ ਖਿਆਲ ਹੈ ਮੇਰੇ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਗਏ ਉੱਤਰ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਤਸੱਲੀ ਕਰਵਾਉਣ ਵਾਸਤੇ ਕਾਫੀ ਹੋਣਗੇ। ਉਹ ਵੱਡੇ ਵਿਦਵਾਨ/ਆਲੋਚਕ ਸਨ ਐਪਰ ਉਹ ਮੇਰੇ ਨਾਲ ਇੱਕ ਸਾਧਾਰਨ ਅਧਿਆਪਕ ਵਾਂਗ ਗੱਲਾਂ ਕਰਦੇ ਰਹੇ ਸਨ। ਅਸਲ ਵਿੱਚ ਉਹ ਇੰਨੇ ਵੱਡੇ ਸਨ ਕਿ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ‘ਵੱਡੇ’ ਹੋਣ ਦਾ ਅਹਿਸਾਸ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ ਹੋਣ ਦਿੱਤਾ। ਮੈਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਕੋਲੋਂ ਨਿੱਗਰ ਉਮੀਦ ਲੈ ਕੇ ਮੁੜਿਆ ਸਾਂ।
ਅਫ਼ਸੋਸ! ਕੁਝ ਦਿਨਾਂ ਬਾਅਦ ਹੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਗੋਲੀਆਂ ਮਾਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਤੇ ਮੇਰੀ ਡਾਕਟਰ ਬਣਨ ਦੀ ਰੀਝ ਵੀ ਉੱਥੇ ਹੀ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ ਦਮ ਤੋੜ ਗਈ।
ਮੇਰੇ ਜੀਵਨ ਦੇ ਕਈ ਹੇਰਵਿਆਂ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਇਹ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਹੇਰਵਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਡਾਕਟ੍ਰੇਟ ਨਹੀਂ ਕਰ ਸਕਿਆ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।
(3733)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: