“ਜੇਕਰ ਉਹ ਕੁਝ ਕਰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਾਹਦੇ ਲਈ ...”
(27 ਨਵੰਬਰ 2020)
ਆਨ ਲਾਈਨ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੇ ਇਸ ਦੌਰ ਨੇ ਗਰੀਬ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਲਈ ਅਨੇਕ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਸਮੱਸਿਆਵਾਂ ਖੜ੍ਹੀਆਂ ਕਰ ਦਿੱਤੀਆਂ ਹਨ। ਦਿਹਾੜੀ-ਦੱਪਾ ਕਰਕੇ ਪਰਿਵਾਰ ਦਾ ਢਿੱਡ ਭਰਨ ਵਾਲੇ ਮਾਪਿਆਂ ਲਈ ਇਹ ਸੰਕਟ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋ ਗਿਆ ਕਿ ਉਹ ਆਪਣੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਰੋਟੀ ਖਿਲਾਉਣ ਜਾਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਟੱਚ ਵਾਲਾ ਰੰਗੀਨ ਮੋਬਾਇਲ ਲੈ ਕੇ ਦੇਣ। ਬੱਚੇ ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਆਰਥਿਕ ਮਜਬੂਰੀ ਅਤੇ ਅਧਿਆਪਕਾਂ ਵੱਲੋਂ ਦਿੱਤੇ ਜਾਣ ਵਾਲੇ ਘਰ ਦੇ ਕੰਮ ਨੂੰ ਨਾ ਕਰਨ ’ਤੇ ਪੈਣ ਵਾਲੀਆਂ ਝਿੜਕਾਂ ਵਿਚਕਾਰ ਪਿਸਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਪਿਛਲੇ ਦਿਨੀਂ ਗ਼ਰੀਬੀ ਦਾ ਸੰਤਾਪ ਭੁਗਤ ਰਹੇ ਇੱਕ ਪਰਿਵਾਰ ਦੀ ਕਹਾਣੀ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ’ਤੇ ਹਿਲਾ ਕੇ ਰੱਖ ਦਿੱਤਾ। ਮੇਰੀਆਂ ਦੋ ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਮੈਂਨੂੰ ਪਿਛਲੇ ਚਾਰ ਪੰਜ ਮਹੀਨਿਆਂ ਤੋਂ ਇਹ ਸ਼ਿਕਾਇਤ ਕਰ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਕਈ ਬੱਚੇ ਨਾ ਸਕੂਲ ਦੀ ਫੀਸ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ, ਨਾ ਕਿਸੇ ਵੀ ਵਿਸ਼ੇ ਦਾ ਕੰਮ ਲੈ ਰਹੇ ਹਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਆਨ ਲਾਈਨ ਪੜ੍ਹਾਈ ਅਧੀਨ ਟੈਸਟ ਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਸਾਨੂੰ ਤਾਂ ਇਹ ਵੀ ਪਤਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਉਹ ਬੱਚੇ ਸਾਡੇ ਕੋਲ ਦਾਖਲ ਹਨ ਵੀ ਜਾਂ ਨਹੀਂ। ਉਹ ਫੋਨ ਕਰਨ ’ਤੇ ਫੋਨ ਵੀ ਨਹੀਂ ਚੁੱਕਦੇ। ਮੈਂ ਅਤੇ ਮੇਰੀਆਂ ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਸੋਚ ਰਹੀਆਂ ਸਨ ਕਿ ਉਹ ਬੱਚੇ ਲਾਪਰਵਾਹ ਹੋਣਗੇ। ਪੜ੍ਹਾਈ ਵਿੱਚ ਦਿਲਚਸਪੀ ਨਹੀਂ ਲੈਂਦੇ ਹੋਣਗੇ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਮਾਪੇ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਰਗੇ ਹੀ ਹੋਣਗੇ ਜਾਂ ਫੇਰ ਬੱਚੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦਾ ਕਹਿਣਾ ਨਹੀਂ ਮੰਨਦੇ ਹੋਣਗੇ।
ਪਰ ਅਸਲੀਅਤ ਸਾਡੀਆਂ ਕਿਆਸ ਅਰਾਈਆਂ ਤੋਂ ਉੱਕਾ ਹੀ ਉਲਟ ਨਿਕਲੀ। ਸਤੰਬਰ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਦੇ ਟੈਸਟ ਖਤਮ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਆਨ ਲਾਈਨ ਹੀ ਹੋਈ ਸੀ। ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਾਪੇ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਰਚੇ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਵਾਉਣ ਲਈ ਆ ਰਹੇ ਸਨ। ਮੈਂ ਆਪਣੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਬੈਠਾ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੂੰ ਮਿਲ ਰਿਹਾ ਸਾਂ। ਮੇਰੀ ਇੱਕ ਅਧਿਆਪਕਾ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਦੀ ਮਾਂ ਨੂੰ ਲੈ ਕੇ ਮੇਰੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਆਈ। ਮੈਂ ਉਸ ਅਧਿਆਪਕਾ ਨੂੰ ਉਸ ਔਰਤ ਬਾਰੇ ਪੁੱਛਿਆ। ਅਧਿਆਪਕਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, “ਸਰ, ਇਸ ਔਰਤ ਦੇ ਸਾਡੇ ਸਕੂਲ ਵਿੱਚ ਦੋ ਬੱਚੇ ਪੜ੍ਹਦੇ ਹਨ। ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਦੀ ਫੀਸ ਤਾਂ ਕੋਈ ਦਾਨੀ ਵਿਅਕਤੀ ਦੇ ਰਿਹਾ ਹੈ ਅਤੇ ਦੂਜੇ ਬੱਚੇ ਦੀ ਫੀਸ ਅਜੇ ਤਕ ਨਿੱਕਾ ਪੈਸਾ ਨਹੀਂ ਆਇਆ।”
ਮੈਂ ਅਜੇ ਉਸ ਔਰਤ ਨੂੰ ਉਸ ਦੇ ਬੱਚਿਆਂ ਬਾਰੇ ਕੋਈ ਸਵਾਲ ਕਰਨਾ ਹੀ ਸੀ ਕਿ ਉਹ ਨਿੰਮੋਝੂਣੀ ਜਿਹੀ ਹੋ ਕੇ ਬੋਲੀ, “ਸਰ, ਤੁਸੀਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਰ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨਾਲ ਗੱਲ ਕਰ ਲਵੋ, ਮੈਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਸਾਹਮਣੇ ਗੱਲ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ।” ਮੈਂ ਵਿੱਚ ਦੀ ਗੱਲ ਸਮਝ ਗਿਆ। ਉਹ ਆਪਣੀ ਆਰਥਿਕ ਮੰਦਹਾਲੀ ਦੀ ਗੱਲ ਦੂਜਿਆਂ ਦੇ ਸਾਹਮਣੇ ਕਰਨਾ ਨਹੀਂ ਚਾਹੁੰਦੀ ਸੀ।
ਮੇਰੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਮਾਪਿਆਂ ਦਾ ਆਉਣਾ ਜਾਣਾ ਵਧਦਾ ਹੀ ਜਾ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਉਸ ਔਰਤ ਦੀ ਵਾਰੀ ਨਹੀਂ ਆ ਰਹੀ ਸੀ। ਉਹ ਔਰਤ ਬਾਰ-ਬਾਰ ਖੜ੍ਹੀ ਹੁੰਦੀ ਤੇ ਬੈਠ ਜਾਂਦੀ। ਉਸ ਦਾ ਉੱਠਣਾ ਅਤੇ ਬੈਠਣਾ ਮੇਰੇ ਲਈ ਇਸ਼ਾਰਾ ਸੀ ਕਿ ਮੈਂ ਇੱਕ ਕਬੀਲਦਾਰ ਔਰਤ ਹਾਂ, ਮੈਂ ਘਰ ਜਾ ਕੇ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰਨਾ ਹੈ, ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਛੇਤੀ ਸੁਣੀ ਜਾਵੇ। ਮੈਂ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸੇਵਾਦਾਰ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਮੈਂ ਜਦੋਂ ਤਕ ਇਸ ਔਰਤ ਨਾਲ ਗੱਲ ਨਾ ਕਰ ਲਵਾਂ, ਤੁਸੀਂ ਕਿਸੇ ਨੂੰ ਵੀ ਅੰਦਰ ਨਹੀਂ ਆਉਣ ਦੇਣਾ। ਮੈਂ ਉਸ ਔਰਤ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਹਾਂ ਜੀ, ਭੈਣ ਜੀ, ਹੁਣ ਛੇਤੀ ਨਾਲ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਦੱਸੋ, ਦੂਜੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੇ ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਬਹੁਤੀ ਦੇਰ ਤਕ ਉਡੀਕ ਨਹੀਂ ਕਰਨੀ।” ਉਹ ਅੱਗਿਓਂ ਬੋਲੀ, “ਸਰ, ਸਾਡੇ ਗਰੀਬਾਂ ਵਿੱਚ ਟੱਚ ਵਾਲਾ ਰੰਗਦਾਰ ਮੋਬਾਇਲ ਲੈਣ ਦੀ ਹਿੰਮਤ ਨਹੀਂ ਹੈ। ਇਸੇ ਲਈ ਮੇਰੇ ਬੱਚੇ ਨਾ ਕੰਮ ਲੈਂਦੇ ਸੀ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਟੈਸਟ ਦਿੰਦੇ ਸੀ। ਹੁਣ ਮੈਂ ਬਿਆਜ ’ਤੇ ਕਰਜ਼ਾ ਚੁੱਕ ਕੇ ਕਿਸਤਾਂ ’ਤੇ ਮੋਬਾਇਲ ਲਿਆ ਹੈ। ਹੁਣ ਮੇਰੇ ਦੋਵੇਂ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਸਤੰਬਰ ਮਹੀਨੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪਰਚੇ ਦਿੱਤੇ ਹਨ। ਸਰ, ਇਹ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਅਧਿਆਪਕਾਵਾਂ ਮੇਰੀ ਗੱਲ ਸੁਣਦੀਆਂ ਹੀ ਨਹੀਂ। ਮੇਰੇ ਇੱਕ ਬੱਚੇ ਦੀ ਫੀਸ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਮੈਂਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹੀਨੇ ਦਾ ਸਮਾਂ ਦੇ ਦਿਓ, ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀ ਸਾਰੀ ਫੀਸ ਜਮ੍ਹਾਂ ਕਰਾ ਦਿਆਂਗੀ।” ਐਨੀ ਗੱਲ ਕਹਿ ਕੇ ਉਹ ਔਰਤ ਫੁੱਟ-ਫੁੱਟ ਕੇ ਰੋਣ ਲੱਗ ਪਈ। ਮੈਂ ਸਕੂਲ ਦੀ ਸੇਵਾਦਾਰ ਨੂੰ ਕਹਿ ਕੇ ਉਸ ਲਈ ਪਾਣੀ ਦਾ ਗਿਲਾਸ ਮੰਗਵਾਇਆ। ਉਸ ਦੇ ਪਾਣੀ ਪੀਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਆਉਣ ਲਈ ਕਿਹਾ।
ਉਹ ਔਰਤ ਤਾਂ ਆਪਣੀ ਗੱਲ ਕਹਿ ਕੇ ਆਪਣੇ ਘਰ ਚਲੀ ਗਈ ਪਰ ਮੇਰੇ ਲਈ ਉਹ ਕਈ ਸਵਾਲ ਖੜ੍ਹੇ ਕਰ ਗਈ। ਮੈਂ ਆਪਣੀ ਅਧਿਆਪਕਾ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਪੁੱਛਿਆ ਕਿ ਇਸ ਔਰਤ ਦੇ ਬੱਚੇ ਪੜ੍ਹਨ ਲਈ ਕਿਸ ਤਰ੍ਹਾਂ ਦੇ ਹਨ? ਅਧਿਆਪਕਾ ਨੇ ਦੱਸਿਆ, “ਇਸਦੇ ਦੋਵੇਂ ਬੱਚੇ ਬਹੁਤ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਹਨ। ਗਣਿਤ ਦੇ ਵਿਸ਼ੇ ਵਿੱਚੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪੂਰੇ ਅੰਕ ਹੁੰਦੇ ਹਨ। ਬੱਸ, ਮਾਪਿਆਂ ਦੀ ਲਾਪਰਵਾਹੀ ਕਾਰਨ ਹੀ ਇਹ ਬੱਚੇ ਨਹੀਂ ਪੜ੍ਹਦੇ।”
ਮੈਂ ਅਧਿਆਪਕਾ ਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਉਸ ਔਰਤ ਨੂੰ ਫੋਨ ਕਰਕੇ ਕੱਲ੍ਹ ਨੂੰ ਜ਼ਰੂਰ ਆਉਣ ਲਈ ਕਹੋ। ਮੈਂ ਮਨ ਵਿੱਚ ਸੋਚ ਰਿਹਾ ਸਾਂ ਕਿ ਸਾਡੀਆਂ ਸਰਕਾਰਾਂ ਨੂੰ ਹੁਣ ਤਕ ਇਹ ਗੱਲ ਕਿਉਂ ਸਮਝ ਨਹੀਂ ਆਈ ਕਿ ਦੇਸ਼ ਦੀ ਅਹਿਮ ਜ਼ਰੂਰਤ ਰਾਫੇਲ ਨਹੀਂ, ਸਗੋਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਬਹੁਤ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ। ਕਿੰਨਾ ਚੰਗਾ ਹੁੰਦਾ ਕਿ ਜੇਕਰ ਸਰਕਾਰ ਹਰ ਜ਼ਰੂਰਤਮੰਦ ਬੱਚੇ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਦੀਆਂ ਜਰੂਰਤਾਂ ਪੂਰੀਆਂ ਕਰ ਦਿੰਦੀ।
ਦੂਜੇ ਦਿਨ ਉਹ ਔਰਤ ਮੇਰੇ ਦਫਤਰ ਵਿੱਚ ਆ ਪਹੁੰਚੀ। ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਸਵਾਲ ਕੀਤਾ, “ਤੁਹਾਡੇ ਘਰ ਵਾਲਾ ਕੀ ਕੰਮ ਕਰਦਾ ਹੈ?” ਉਹ ਅੱਗੋਂ ਬੋਲੀ, “ਸਰ, ਡੁੱਬੀ ਤਾਂ, ਜੇ ਸਾਹ ਨਹੀਂ ਆਇਆ। ਜੇਕਰ ਉਹ ਕੁਝ ਕਰਦਾ ਹੁੰਦਾ ਤਾਂ ਮੈਂ ਤੁਹਾਡੀਆਂ ਗੱਲਾਂ ਕਾਹਦੇ ਲਈ ਸੁਣਨੀਆਂ ਸਨ। ਜਿੰਨੇ ਕਮਾਉਂਦਾ ਹੈ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਅੱਧੇ ਸ਼ਰਾਬ ਮੂੰਹ ਉੜਾ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਮਾਪਿਆਂ ਨੇ ਧੀਆਂ ਜ਼ਿਆਦਾ ਹੋਣ ਕਾਰਨ ਵਿਆਹੁਣ ਦੀ ਕੀਤੀ। ਮੇਰੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਰਬਾਦ ਹੋ ਗਈ।”
ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਫੇਰ ਪੁੱਛਿਆ, “ਤੁਹਾਡੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੇ ਪਿਛਲਾ ਜਿਹੜਾ ਕੰਮ ਨਹੀਂ ਕੀਤਾ, ਉਸ ਦਾ ਕੀ ਬਣੂ?”
ਉਹ ਅੱਗੋਂ ਬੋਲੀ, “ਸਰ, ਮੈਂ ਵੀ ਪੜ੍ਹੀ ਲਿਖੀ ਹਾਂ। ਮੈਂ ਪਿਛਲਾ ਸਾਰਾ ਕੰਮ ਕਰਵਾ ਦਿੱਤਾ ਹੈ।”
ਮੈਂ ਉਸ ਨੂੰ ਕਿਹਾ, “ਤੁਸੀਂ ਆਪਣੇ ਬੱਚਿਆਂ ਨੂੰ ਦਿਲਚਸਪੀ ਲੈ ਕੇ ਪੜ੍ਹਾਓ, ਇਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਫੀਸ ਮੈਂ ਆਪੇ ਹੀ ਵੇਖ ਲਵਾਂਗਾ।”
ਮੇਰੇ ਸ਼ਬਦ ਸੁਣ ਕੇ ਉਸ ਨੇ ਕਿਹਾ, “ਸਰ, ਤੁਹਾਡੀ ਕਿਰਪਾ ਨਾਲ ਸਾਡੇ ਗਰੀਬਾਂ ਦੇ ਬੱਚੇ ਵੀ ਚੰਗੇ ਸਕੂਲਾਂ ਵਿੱਚ ਪੜ੍ਹ ਜਾਣਗੇ।”
ਉਸ ਦੇ ਜਾਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਮੇਰੇ ਮਨ ਨੇ ਮੈਂਨੂੰ ਕਿਹਾ ਕਿ ਜਿਹੜੇ ਪੈਸੇ ਤੂੰ ਹਰ ਸਾਲ ਧਾਰਮਿਕ ਸਥਾਨ ’ਤੇ ਲੰਗਰ ਲਗਾਉਣ ਲਈ ਦਿੰਦਾ ਹੈ, ਜੇਕਰ ਉਹ ਪੈਸੇ ਇਸ ਔਰਤ ਨੂੰ ਮੋਬਾਇਲ ਖਰੀਦਣ ਲਈ ਦਿੱਤੇ ਹੁੰਦੇ ਤਾਂ ਕਿਤੇ ਚੰਗਾ ਹੋਣਾ ਸੀ। ਲੋਕਾਂ ਨੇ ਕਿਸੇ ਨਾ ਕਿਸੇ ਢੰਗ ਨਾਲ ਢਿੱਡ ਤਾਂ ਭਰ ਹੀ ਲੈਣਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ ਪਰ ਮੋਬਾਇਲ ਅਤੇ ਫੀਸ ਤੋਂ ਬਿਨਾਂ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਛੁੱਟ ਜਾਣੀ ਸੀ। ਹੋ ਸਕਦਾ ਹੈ ਕਿ ਮੈਂ ਹੁਣ ਲੰਗਰ ਲਗਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਇਹੋ ਜਿਹੇ ਬੱਚਿਆਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਨ ਲੱਗ ਜਾਵਾਂ। ਮੈਂ ਅਧਿਆਪਕਾ ਨੂੰ ਬੁਲਾ ਕੇ ਕਿਹਾ ਕਿ ਅੱਜ ਤੋਂ ਉਸ ਬੱਚੇ ਦੀ ਫੀਸ ਮੈਂ ਦੇ ਦਿਆ ਕਰਾਂਗਾ।
*****
ਨੋਟ: ਹਰ ਲੇਖਕ ‘ਸਰੋਕਾਰ’ ਨੂੰ ਭੇਜੀ ਗਈ ਰਚਨਾ ਦੀ ਕਾਪੀ ਆਪਣੇ ਕੋਲ ਸੰਭਾਲਕੇ ਰੱਖੇ।)
(2433)
(ਸਰੋਕਾਰ ਨਾਲ ਸੰਪਰਕ ਲਈ: This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.)